نفت ایران در عصر باستان /عایق کاری کشتی نوح با مواد نفتی

به گزارش نبض نفت هرچند حدود یکصد سال از کشف "طلای سیاه" خاورمیانه  گذشته است اما طبق اسناد تاریخی تولد نفت ایران از این زمان ها عقب تر است .

به رغم آنکه اکتشاف نفت به سال ۱۷۴۵ میلادی در فرانسه و اولین حفاری چاه استخراج نفت به سال ۱۸۵۹ در پنسیلوانیا ثبت شده است، منابع تاریخی گواه برآن است که اقوام متمدن دوران باستان، به‌ویژه آریایی ها  در حدود چهارهزار و پانصدسال پیش در فلات ایران با برخی از مواد نفتی که از دریاچه قیر به‌دست می‌آمد، آشنایی داشتند.
آنان از "قیر" به طور خاص  به‌عنوان مادهٔ غیرقابل نفوذ برای عایق‌کاری استفاده می‌کردند به طوری که در تاریخ آمده است که رومی‌ها  از مواد قیری  برای غیرقابل نفوذکردن بدنهٔ کشتی‌ها و همچنین برای روشنایی و گرم‌کردن استفاده می کردند.
حتی در داستان‌ها آمده است که "حضرت نوح نبی" نیز در ساخت کشتی نجات خود آن را با "قیر" پوشاند تا آب به درونش نفوذ نکند.
اما مهم ترین و شاید اولین استفاده ای که از نفت و گازدرعصر باستان  می شد، ایجاد آتش بود. این ماده انرژی زا بدون شک نخستین نیازهای انسان یعنی تهیه مواد غذایی، تامین نور و دفاع در برابر حیوانات درنده را تامین می کرد.
براساس تحقیقات صورت گرفته حفظ "آتش جاویدان" آتشکده های  ایران باستان از گزنده باد و باران، جز با منابع گاز و نفت قادر به تداوم نبوده اند.
به طوریکه در "مسجد سلیمان" در روزگار باستان آتشکده ای وجود داشت که به واسطه گاز دایما بدون مواد قابل احتراق می سوخت. همچنین در بعد نظامی نیز لشکریان پارسی با قیرهای آتشین و کوزه های آتشزا که با مهمات نفت و قیر ساخته می شد، تجهیز می شدند.
استفاده از معادن قیر لرستان مربوط به دوران هزاره سوم و چهارم ق.م است و طبق اسناد به جا مانده ابزار سازی، ساخت ظروف با قیر، مهرسازی و زیور آلات وغیر از دیگر کاربردهای این ماده در ایران باستان بوده است و با گذشت زمان این ماده کاربردهای مذهبی، نظامی، معماری و پزشکی یافت.
علاوه برآن استفاده از نفت در آب بندی و عایق کاری و ساخت بناهای مهم از جمله دلایل جاودانگی معماری ایرانی بوده است به طوری که در دوران امپراطوری هخامنشی از ملاط قیر برای استحکام بخشی و نفوذ ناپذیری سدها استفاده می شد.
در همین حال نفت و مشتقات آن مانند پارافین، موم، قیر وغیره در پزشکی نیز کاربردهای فراوانی داشته است.
یکی دیگر از کاربردهای مواد نفتی ساخت مهرها ی قیری بود آنچنانکه تعداد قابل توجهی از مهرهای ایلامی موجود است که حاوی اطلاعات ارزشمند اجتماعی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی و فرهنگی است.
در عین حال قیر به دلیل فساد ناپذیری و دیرپا بودن در ساخت تابوت و تزینات مجسمه سازی استفاده بسیار داشت و  در ساخت آلات موسقی آن عهد نقش مهمی را ایفا می کرد.
قیر خوزستان که اصطلاحا به "ماماتن" معروف بوده است در دوران هخامنشیان استفاده می شد. هنرمندان شوش باستان به وسیله مخلوط کردن قیر با کالبیت در حرارت بالا ماده ای به دست می آوردند که شباهت زیادی به سنگ داشته و از آن برای ساخت اشیا ء گوناگون استفاده می شده است.
ظروف قیری موجود در موزه ایران باستان موید این است که کاربرد غیر و آثار ساخته شده با آن در مناطقی مانند ایران، بین النهرین و مصر کاربرد فراوان داشته است.
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهشی تاریخی در این زمینه بوجود آمد بطوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.
براین اساس با توجه به پیشینه روشن نقش نفت در ادوار پیشین خاورمیانه می توان چنین برداشت کرد که ابراز علاقمندی شرکت های فرانسوی و انگلیسی برای سرمایه گذاری روی طلای سیاه ایران در یکصد سال پیش ناشی از مطالعات دقیق و رصد حساب شده این ثروت عظیم مدفون درخاک سرزمین تاریخی فلات ایران بوده است.

محمد اکبری