استفاده از توان دانش‌بنیان‌ها برای خلق ثروت و دانش در صنعت نفت
نبض نفت - فناوری در دنیای امروز نقشی غیرقابل‌انکار دارد و این موضوع در صنعت نفت و گاز اهمیت به‌مراتب بیشتری را به خود اختصاص داده است، زیرا به‌واسطه فناوری، هزینه تمام‌شده تولید نفت کاهش یافته است و ظرفیت تولید نیز افزایش خواهد داشت.
با این حال دسترسی به فناوری در ایران به‌ویژه در صنعت نفت گاز با چالش‌های مختلفی مانند تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، یا عدم دسترسی به سرمایه همراه است و این موضوع باعث شده تا در سال‌های اخیر، توجه به استفاده از ظرفیت متخصصان داخلی برای تولید بار اول تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت بیش‌ازپیش شود.
در این مسیر، با توسعه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت و گاز ایران، وزارت نفت در میان دستگاه‌های اجرایی کشور، رتبه نخست همکاری با دانش‌بنیان‌ها را به خود اختصاص داد.
از سوی دیگر، معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری نیز دستورعمل تولید بار اول در صنعت نفت را ابلاغ کرد تا در سایه این اتفاق مهم، تجهیزات فناورانه، راهبردی و تحریمی در این صنعت شناسایی و برای ساخت آن فراخوان داده شود.
شرکت نفت فلات قاره ایران نیز با توجه به آنکه گستره فعالیتش در خلیج‌فارس تعریف شده و تولید نفت در دریا به‌مراتب سخت‌تر از خشکی است، بیشتر از دیگر شرکت‌های نفتی ایران نیازمند فناوری‌های روز است و از همین رو، تولید بار اول در این شرکت اهمیت بالایی دارد.
در این زمینه مهدی توکلی، رئیس اداره پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره در گفت‌وگو با شانا با تأکید بر اینکه این شرکت در میان شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران بیشترین تعداد پروژه ثبت‌شده تولید بار اول را به خود اختصاص داده است، گفت این پروژه‌ها بر اساس نیاز مناطق عملیاتی استخراج شد.
وی ادامه داد: ابتدا قرار بود پروژه‌های تولید بار اول از بودجه جاری شرکت‌ها تأمین مالی شود اما به دلیل هزینه‌های بالا، این امکان وجود نداشت و با موافقت دولت، ردیف بودجه یک هزار میلیارد تومانی برای ساخت بار اول در شرکت ملی نفت ایران اختصاص یافت.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
نخستین بار چه زمانی به فکر تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره افتادید؟
پروژه‌های تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره ابتدا با دریافت تمام کالاها و خدماتی که از سمت مناطق عملیاتی و مدیریت‌های ستادی انجام شد، کلید خورد. ابتدا سعی کردیم تمام این پروژه‌ها را در این حوزه قرار دهیم. پس از آن شیوه‌نامه تولید بار اول در سال ۹۸ توسط مدیرعامل وقت شرکت به اداره پژوهش نفت فلات قاره ابلاغ شد.
در گام بعدی با توجه به شیوه‌نامه‌ای که از سمت معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری برای تولید بار اول ابلاغ شده بود، کار را جلو بردیم. با این حال، مسئله در تولید بار اول بحث بودجه بود و در آغاز کار اعلام شد شرکت‌ها برای تولید بار اول می‌توانند از بودجه جاری خود استفاده کنند، اما در عمل بسیاری از پروژه‌های تولید بار اول، سقفشان از بودجه جاری بیشتر بود که این موضوع انجام کار را کند می‌کرد.
سرانجام با نامه‌نگاری با مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و مطرح شدن این موضوع در هیئت دولت، ردیف بودجه یک هزار میلیارد تومانی برای تولید بار اول در شرکت ملی نفت ایران اختصاص یافت. اکنون نیز پروژه‌های تولید بار اول در ذیل برنامه هفتم توسعه در اداره پژوهش شرکت ملی نفت ایران تعریف شده که با مجوز از مدیرعامل این شرکت قابل انجام است.
اکنون پروژه‌های تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره ایران را که از سقف بودجه جاری بیشتر می‌شود به شرکت ملی نفت ارجاع می‌دهیم و با مجوز از هیئت مدیره بودجه ساخت آن تأمین می‌شود.
چه پروژه‌هایی در قالب تولید بار اول قرار می‌گیرد؟ آیا همه نیازهای مناطق عملیاتی در شرکت نفت فلات قاره را ذیل پروژه‌های تولید بار اول تعریف می‌کنید.
از سال ۹۸ و با ابلاغ این شیوه‌نامه، در سطح کل شرکت نفت فلات قاره اقدام و تمامی پروژه‌های راهبردی، تحریمی و فناورانه را شناسایی کردیم. در واقع در شرکت فلات قاره، پروژه‌های تولید بار اول باید این سه مشخصه را داشته باشند: تحریمی، فناورانه و راهبردی باشند تا اگر یک بار این تجهیز را تولید کردیم برای بار دوم نیز تقاضا برای آن وجود داشته باشد.
دوم اینکه فناورمحور باشد و بر اساس محورهای فناورانه و الگوهای تکنولوژیک تعریف شود و مورد سوم نیز آن است که حتماً جزو کالاهای تحریمی قرار بگیرد.
با توجه به این مشخصه‌ها، در شرکت نفت فلات قاره نزدیک به ۴ هزار قلم کالا و خدمات استخراج شد.
چه تعداد از این کالاها و تجهیزات در قالب تولید بار اول قرار گرفت؟
با شناسایی ۴ هزار قلم کالا، کمیته‌ای با حضور ۱۵ نفر از کارکنان شرکت نفت فلات قاره از مناطق عملیاتی خارک، لاوان، سیری، بهرگان، کیش، قشم و ستادهای تهران تشکیل شد و این افراد سرانجام این ۴ هزار قلم کالای تحریمی را استخراج و طبقه‌بندی کردند و تعدادی از آنها به ساخت داخل اختصاص یافت.
انجام ساخت داخل، وظیفه واحدی به نام اداره برنامه‌ریزی و ساخت داخل کالا است که در امور تدارکات و کالا تعریف می‌شود. قسمتی از کار را در آنجا انجام دادیم و بخشی از کار را که بر اساس شیوه‌نامه مصوب اجرایی تولید بار اول معاون علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری بود در تولید بار اول آوردیم و در مجموع حدود ۷۰۰ مورد را برای تولید بار اول تعریف و اولویت‌بندی کردیم.
بعد از استخراج اولویت‌ها در سال گذشته، ۸۸ پروژه در سطح شرکت فلات قاره برای ساخت بار اول تعریف شد و با طراحی فرم‌ها، به شرکت‌های دانش‌بنیان فراخوان ارسال شد. در مجموع موفق شدیم بسیاری از این پروژه‌ها را جلو ببریم.
سال ۱۴۰۲ اولویت‌ها را تغییر دادیم و بر اساس اولویت‌های جدید تعداد ۱۳۹ پروژه تولید بار اول در سال جاری مشخص شد. در مجموع از سال ۱۴۰۰ تا سال ۱۴۰۲ شرکت نفت فلات قاره بیشترین پروژه ثبت‌شده تولید بار اول را میان شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران در اختیار دارد.
مراحل انتخاب این تجهیزات برای تولید بار اول چگونه بوده است؟
هرکدام از این پروژه‌ها نیاز به پروپوزال دارند. برای بعضی از این پروژه‌ها، متقاضی وجود دارد اما شرکت دانش‌بنیانی نیست که توانایی انجام کار را داشته باش،. همچنین برای بعضی از این پروژه‌ها در تقاضا باید تجدیدنظر شود.
از سوی دیگر تولید بار اول برخی از این تجهیزات هزینه بالایی نیاز دارد و باید فرآیند مناسب برای مراحل ساخت طراحی شود.
با توجه به این محدودیت‌ها، اکنون ۱۳۹ پروژه ساخت بار اول در شرکت نفت فلات قاره ایران تعریف شده که همه آنها فراخوان شده‌اند.
بعد از فراخوان، درخواست شرکت‌های مختلف در کمیته راهبری امتیازبندی می‌شود و سرانجام شرکتی که صلاحیت بیشتری برای تولید بار اول یک تجهیز را داشته باشد، انتخاب خواهد شد.
مهم‌ترین تجهیزاتی که برای تولید بار اول از سوی شرکت نفت فلات قاره به شرکت‌های دانش‌بنیان واگذار شده‌اند، کدام‌اند؟
نخستین مورد، تولید لوله‌های لاستیکی شناور برای صادرات کشتی به کشتی نفت خام بوده که در منطقه کیش استفاده خواهد شد. قرارداد آن به ارزش ۵.۲ میلیارد تومان در سال ۹۹ به امضا رسید و با ساخت آن، برای نخستین بار این فناوری در کشور ایجاد شده و این پروژه نزدیک به ۱۰۰ درصد با موفقیت به انجام رسیده است. این پروژه ارزآوری بالایی برای کشور دارد و برای تمام شرکت‌هایی که در حوزه آف شور (فراساحل) تولید نفت و گاز در دریا فعال هستند استفاده خواهد شد. این تجهیز در سایر مناطق عملیاتی شرکت نفت فلات قاره نیز مورد استفاده است و تاکنون تقاضاهای زیادی برای آن داشته‌ایم.
پروژه بعدی پروژه پی‌ال‌تی برای ارسال امواج است که برای بسیاری از موضوعات در تعمیرات و نگهداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سومین پروژه اواس‌دی یا همان تولید ماده پراکنده‌ساز بیولوژیک لکه‌های نفتی دریایی است که فناوری آن به‌صورت انحصاری در اختیار آمریکا بوده و موفق شدیم تولید بار اول آن را به قرارداد برسانیم و در آزمون‌های میدانی نیز موفق بوده و ۱۰ هزار لیتر از قرارداد را تحویل گرفتیم و به منطقه فرستادیم.
پروژه بعدی اسمارت فلنچ هیدرولیکی است که برای نخستین بار توسط یک شرکت دانش‌بنیان در کشور تولید شده و ساخت آن نیز به‌صورت کاملاً فناورانه به انجام رسیده است. متأسفانه در معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری این پروژه باقی‌مانده با وجود مکاتبات خوب فنی و علمی هنوز جواب نهایی برای آن صادر نشده است البته حدود چهار ماه است که پیگیر حل مشکل آن هستیم. نمونه خارجی این اسمارت فلنچ ۳۴۰ هزار یورو قیمت دارد و شرکت دانش‌بنیان ایرانی با ۲۶۰ هزار یورو نمونه اول آن را می‌سازد و در موارد بعدی قیمت پایین‌تر می‌آید.
مورد بعدی، روبات زیرآبی «آراووی» است که دانشگاه صنعتی اصفهان و یک شرکت دانش‌بنیان ساخت آن را انجام خواهد داد و در منطقه لاوان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پروژه نیز در حال ارسال به معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری است.
پروژه بعدی، پساب قشم است که شرکت دانش‌بنیان جهاد دانشگاهی با فناوری‌های جدید، تمامی پساب‌های صنعتی را در منطقه عملیاتی قشم جمع‌آوری خواهد کرد. نامه این پروژه نیز به معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری ارسال شده است.
ساخت توربین‌های ۵.۴ و ۷.۵ مگاواتی پروژه دیگر تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره است که توسط شرکت توربین ماشین خاورمیانه انجام می‌شود و از بزرگ‌ترین اقدام‌هایی است که در کشور در ساخت تجهیزات صنعت نفت انجام خواهد شد. این کار در سطح ملی و حتی منطقه کار بزرگی است که کارهای مقدماتی آن انجام شده و در حال نهایی کردن آن برای ارسال به معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری برای تأیید هستیم، همچنین موضوع تعمیرات اساسی توربو مک‌های سکوی بهرگانسر در حال انجام کار برای ارسال به معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری است.
سامانه هوشمندسازی چاه‌ها که یکی از اساسی‌ترین معضلات صنعت نفت از سال ۸۴ تاکنون است موضوع بعدی ساخت بار اول در این شرکت است. در آن زمان شرکت‌های خارجی برای ایجاد سامانه اسکادا به ایران آمدند اما این کار از سوی آنها نیمه‌کاره رها شد و تاکنون نیز در این زمینه اقدام عملی انجام نشده است. اکنون با یک شرکت دانش‌بنیان هوشمندسازی چاه‌ها را با استفاده از سامانه بومی اسکادا جلو می‌بریم. این پروژه در معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری تأیید شده و منتظر اعلام نتیجه آن هستیم.
این پروژه برای چاه‌های دریایی است و انجام آن ازسوی این شرکت دانش‌بنیان اقدامی فراملی خواهد بود و هزینه آن در مقایسه با مشابه خارجی قابل قیاس نیست. اجرای سامانه بومی اسکادا، از بزرگ‌ترین اقدام‌های وزارت نفت در سطح ملی خواهد بود، زیرا بسیار فناورانه بوده و پایه اصلی هوشمندسازی چاه‌ها است. در واقع بر اساس سامانه بومی اسکادا می‌توانیم تمام اطلاعات مربوط به چاه‌های نفت و گاز را از طریق فناوری‌های روز دریافت کنیم.
مورد بعدی ماده ضدعفونی‌کننده سی‌ال‌او ایکس است. باکتری‌ها به‌دنبال تغذیه و زندگی در تمامی لوله‌های دریایی سبب ایجاد خوردگی می‌شوند و این ماده با ضدعفونی کردن لوله‌ها مانع از آسیب خواهد شد. این ماده برای نخستین بار با همکاری یک شرکت دانش‌بنیان ساخته خواهد شد. نامه آن برای معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری ارسال شده و منتظر تأیید هستیم.
از دیگر پروژه‌های تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره می‌توان به تولید روغن ترانسفورماتور پایه سیلیکونی، سیستم شبیه‌ساز خوردگی یا کوروژن لوپ، لوله‌های انعطاف‌پذیر، طراحی و ساخت واحد شیرین‌سازی غشایی گاز ترش سکوی نفتی سلمان، ساخت و نصب تجهیزات کنترل آبدهی با استفاده از آی‌سی‌دی، تولید ماده شیمیایی ضد کف نفت پایه سیلیکونی و ساخت پیگ هوشمند اشاره کرد.
در مجموع چند مورد از پروژه‌های تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره ایران به قرارداد رسیده و چند مورد دیگر نیز تا پایان سال قراردادشان امضا خواهد شد؟
هم‌اکنون ۳ قرارداد تولید بار اول داریم، همچنین سامانه بومی اسکادا نیز در معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری تأیید شده است و در آینده نزدیک قرارداد آن امضا خواهد شد.
سه مورد دیگر از جمله اسمارت فلنچ نیز در معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در انتظار تأیید است که با این موارد تعداد قراردادها به ۷ مورد می‌رسد.
تاکنون هزینه‌ها از بودجه جاری تأمین شده و در حال انجام است اما پروژه‌هایی که در معاونت علمی منتظر تأیید است با توجه به آنکه هزینه ساخت بالاتری دارند، در ذیل برنامه هفتم انجام خواهد شد.
با توجه به این موارد، جایگاه شرکت نفت فلات قاره در تولید ساخت بار اول را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در کل شرکت نفت فلات قاره بیشترین تعداد پروژه را برای ساخت بار اول تعریف کرده و گام مؤثری را بر اساس حوزه‌های دستورعمل تولید بار اول برداشته است و امیدوارم به نتیجه مطلوب برسد.
همچنین تمام فراخوان‌ها برای تولید بار اول در شرکت نفت فلات قاره با شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است.
مهم‌ترین چالش برای تولید بار اول در صنعت نفت از نظر شما چیست و چه راهکاری را برای عبور از این چالش مؤثر می‌دانید؟
نخستین اقدامی که برای توسعه تولید بار اول در کشور باید مورد توجه قرار گیرد این است که در معاونت علمی، فناوری و دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، دیدگاه باید ملی، فراگیر، راهبردی و عمیق باشد و نیاز کل کشور را ببیند.
همچنین نگاه‌ها باید به سمت توسعه فرآیندهای دانش‌بنیانی معطوف شود، زیرا اگر بخواهیم با یک خط کش کوچک اندازه‌گیری کنیم پروژه‌ها به مشکل می‌خورد. باید با نگاه بلندمدت و عمیق در سطح کل کشور پروژه‌ها دیده و حمایت‌های ویژه انجام شود تا بتوانیم کارهای خلاقانه را بر اساس فناوری و فناوری جلو ببریم.
و صحبت آخر؟
در تولید بار اول، روند خوبی در شرکت فلات قاره آغاز شده و امیدوارم با همدلی و همکاری در پروژه‌های بزرگ بتوانیم گام‌های مؤثری در صنعت نفت ایران برداریم.
با این حال در حوزه استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان در ابتدای راه قرار داریم و اگر می‌خواهیم خلق ثروت و دانش داشته باشیم باید فضا را باز کنیم و اجازه خلاقیت بدهیم.
نکته مهم آن است که تقاضاها در سطح شرکت‌ها با حساسیت خاصی انتخاب می‌شود و اولویت‌بندی انجام می‌گیرد، بنابراین سخت‌گیری‌های بیشتر تنها روند انجام پروژه‌های راهبردی مورد نیاز کشو را سخت و کُند خواهد کرد.
با وجود این روند سختگیرانه اما وزارت نفت بین تمام وزارتخانه‌های دولت، رتبه نخست را در تولید بار اول به خود اختصاص داده است.
میان چهار شرکت اصلی وزارت نفت نیز شرکت ملی نفت رتبه اول را کسب کرده و بین شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت، بیشترین تعداد پروژه ثبت‌شده در خصوص تولید بار اول مربوط به شرکت نفت فلات قاره است.
منبع:شانا
