رفع مسئله ناترازی گاز نیازمند اقدامات چندوجهی است
یکی از مأموریت‌های مهم دولت چهاردهم، توجه به بخش انرژی است. متأسفانه در سالیان اخیر، ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین دارندگان منابع هیدروکربوری، دچار ناترازی‌های گوناگون در حامل‌های مختلف انرژی از جمله گاز و بنزین شده است.
بحث صرفه‌جویی به‌ویژه در حامل‌های انرژی، این پرسش را در ذهن اکثر مردم به وجود آورده که چگونه کشوری که دارنده دومین ذخایر گازی دنیاست، امروز مجبور به تکرار واژه‌هایی چون«صرفه‌جویی»، «مدیریت مصرف»، «مصرف بهینه» و … بدون توجه به معنای آن است؟
در واقع، صرفه‌جویی به معنای پیدا کردن روش‌های نوآورانه برای استفاده بهتر از منابع محدود، به‌خصوص منابع تجدیدناپذیر است. بر این باورم که با اعمال برخی از راهکارها و تغییر عادات، می‌توان مصرفه بی‌رویه انرژی و هزینه آن را کاهش داد. اما سوال اساسی اینجاست که چرا دومین کشور دارنده ذخایر گاز در فصول سرد سال با کمبود گاز روبه روست؟ در واقع،
کشور هر سال با ناترازی انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند و در فصول مختلف سال از کمبود یکی از انواع انرژی رنج میبرد. با این حال کارشناسان معتقدند وضعیت ناترازی اکنون وارد مرحله بحران شده است.
این در حالی است که برخی از مقامات مسئول به درستی بر این باورند که نبود بهره‌وری در بخش‌های مختلف مصرف انرژی سبب شده با وجود تولید چندبرابری گاز طی چند سال گذشته، کماکان کشور دچار ناترازی بین عرضه و مصرف باشد! برخی دیگر نیز معتقدند که رفع این مسئله نه به یک راهکار، بلکه به اقداماتی چندگانه و چندوجهی نیاز دارد.
در این ارتباط، رادیو اقتصاد گفت‌وگویی زنده را تلفنی با سعید توکلی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران شامگاه یکشنبه ۶ آبان ماه انجام داد که در ادامه، با هم پی می‌گیریم؛
*********************************
آقای دکتر! به‌عنوان نخستین پرسش، با توجه به این‌که هوای کشور بسیار زودتر از موعد سرد شده، شرکت ملی گاز ایران چه تمهیداتی برای این شرایط، اندیشیده است؟
همان‌طور که گفتید، با تغییرات دما، مصرف گاز در کشور روند صعودی به خود گرفته است. با توجه به حساسیتی که الآن در شبکه وجود دارد و نیز، تغییر روند مصرف مصرف‌کنندگان که در کمتر از ۴ یا ۵ روز، به دلیل افزایش برودت هوا و ورود توده هوای سرد اسکاندیناوی که تاکنون سابقه نداشته به ۱۱ استان شمالی کشور، این افزایش مصرف، بیش از حد پیش‌بینی شده بوده است.
در واقع، این سرمای شدید باعث شد مصرف ما اخیراً بیش از ۶۰ درصد افزایش در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده داشته باشد.
این میزان مصرف که به‌ویژه طی ۵ سال اخیر، قابل مقایسه با هفته نخست آبان ماه سال‌های گذشته نیست، کاملاً پیش‌بینی نشده بود؛ در واقع، میزان مصارف ما در حال حاضر، برابر میزان مصارف ما در آذرماه سال‌های گذشته است.
به نظر شما، چاره کار چیست؟ چون به نظر می‌رسد برای رفع این مشکل، باید سریعاً خود را با شرایط وفق دهیم.
واقعیت این است میزان گازی که به شبکه تزریق می‌شود، تنها در صورتی متناسب با شرایط مصرف‌کننده است که ما هم بتوانیم آن شرایط را با توجه به وضعیت آب‌و هوایی کشور، مدیریت و کنترل کنیم. طبیعتاً وزارت نفت سوخت معادل برای بخش‌های مختلف را تأمین می‌کند ولی این نکته را نیز نباید فراموش کرد که میزان گازی که برای مصارف بخش‌های مختلف اعم از؛ خانگی، تجاری، صنایع عمده و … به شبکه تزریق می‌شود نیز حتماً حتماً باید توسط مصرف‌کننده‌های عزیز هم مورد توجه ویژه و صرفه‌جویی قرار گیرد.
همان‌طور که بارها تذکر داده شده، شدت مصرف انرژی در کشور ما در مقایسه با همه کشورهای دنیا به‌صورت میانگین، نزدیک به ۳ برابر است. در واقع، میزان گازی که ما در کشور مصرف می‌کنیم، تقریباً برابر با میزان گازی است که در چین مصرف می‌شود؛ یعنی جمعیت نزدیک به ۸۵ تا ۹۰ میلیون نفر ما با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر چین در میزان مصرف گاز برابری می‌کند!
البته برخی از این معضلات مربوط به مسایل زیرساختی است که مثلاً باید الزامات ساخت‌وساز و مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان اجرایی شود و بخش دیگر با توجه به شرایط موجود، به علت عدم مصرف بهینه است.
اعتقاد و باور ما بر این است که اگر گاز را درست و مطلوب مصرف کنیم، حتماً این گاز در شبکه‌های مختلف به‌صورت یکنواخت و درست به همه مصرف‌کننده‌های کشور می‌رسد.
واقعاً آقای دکتر! اگر ما در کشور مثلاً ترکیه زندگی می‌کردیم که اصلاً گاز ندارند، چه می‌کردیم؟! ما به لحاظ ذهنی عادت کرده‌ایم که همه چیز باید ارزان باشد؛ خود این مساله برای ما انحراف ذهنی ایجاد کرده؛ یعنی همه به یک اشتباه افتاده‌ایم؛ هم مدیران، هم کارشناسان و هم مردم. به نظر می‌رسد در هر سه طرف معادله بطور مکرر، تصمیمات اشتباه گرفته می‌شود. راه حل درست چیست؟
راه حل درست در این خصوص تنها مربوط به شرکت ملی گاز یا وزارت نفت نیست، این مساله یک راه حل چندوجهی و چندبخشی دارد که همه این وجوه و بخش‌ها باید با هم اتفاق بیفتد.
شما اشاره کاملاً درستی کردید؛ یکی از مهم‌ترین ابزارهای بازدارنده که می‌تواند رفتار مصرف‌کننده را در ارتباط با بد مصرف‌کردن اصلاح کند، همین بحث قیمت است، ولی همه مساله هم قیمت نیست!
یک بخشی از این مساله، همان‌طور که اشاره کردم، بحث زیرساخت است. الآن در ایران منازلی ساخته می‌شود که شاید کمترین توجه به مباحث هدررفت انرژی در آن‌ها مد نظر قرار می‌گیرد. بخش دیگر آن، مرتبط با میزان سهم گاز در سبد انرژی کشور است که بالغ بر ۷۰ تا ۷۲ درصد از این سبد را گازطبیعی تشکیل می‌دهد، در صورتی که این سبد در بقیه دنیا، سبد متنوعی از دیگر انرژی‌هاست.
از طرف دیگر، ما هم در ارتباط با مباحث انرژی و دیگر منابع و سرمایه‌های ملی، به دلیل این‌که فکر می‌کنیم مخازن ذخیره‌ای خوبی داریم و دومین کشور دارنده این ذخایر در دنیا هستیم، پس این مجوز را داریم که گاز را هم به نوعی خارج از استاندارد دنیا مصرف کنیم و این انتظار در مردم، مسئولین و … هم جا افتاده است!
در صورتی که این گاز، سرمایه ملی است و همه گازی که در مخازن است، الآن توسط پالایشگاه فرآورش نمی‌شود؛ چراکه این کار هزینه زیادی برای سرمایه‌گذاری لازم دارد؛ ابتدا به ساکن باید در سکوها و مخازن سرمایه‌گذاری شود؛ گاز غنی (Reach) از آن‌جا استخراج و وارد پالایشگاه شود و پس از فرآورش، توسط شرکت انتقال گاز به نقاط مورد نظر انتقال داده و سپس از طریق شبکه توزیع گاز کشور، به دست هم‌وطنان برسد.
در حال حاضر، ۷۴ درصد از گازطبیعی که در شبکه جریان دارد، از منابع جنوب کشور است و هزینه تمام‌شده فرآورش، انتقال و توزیع آن، بیش از عددی است که ما به مصرف‌کننده می‌دهیم و …
اتفاقاً نکته همین است که ما هیچ‌گاه روی قیمت تمام‌شده هم تمرکز نکرده و کاری انجام ندادیم؛ ما به‌عنوان یک کشور ثروتمند و دارنده دومین ذخایر بزرگ گازی در دنیا، می‌توانیم از این نعمت استفاده کنیم ولی بدان معنا نیست که حتی بهای تمام‌شده آن را هم نپذیریم؛ در این صورت چگونه باید هزینه نگهداری صنعت گاز را تأمین کنیم؟
ممنونم که بسیار دقیق، کارشناسانه و منصفانه و با یک نگاه ملی، به این مساله می‌نگرید؛ خود این نگاه به ما کمک می‌کند تا به یک فهم مشترک بین خود، دیگر شنوندگان تخصصی این برنامه و نهایتاً مردم برسیم. کاملاً درست می‌فرمایید. در همه جای دنیا، به‌خصوص در کشورهایی که دارای گاز هستند، عدد قیمتی که ما تقریباً باید به مصرف‌کننده بدهیم، حدود ۳۳ سنت است. بین ۳۰ تا ۳۳ سنت و در کشورهای اروپایی، این عدد شاید بیشتر هم باشد؛ در مقادیر صادراتی هم تقریباً در همین محدوده قیمتی است.
حالا شما محاسبه بفرمایید؛ ما در زمستان یک مترمکعب گاز را به بخش خانگی، تجاری و صنایع عمده نزدیک به ۱۰۲ تومان (۱۰۲ تک‌تومانی) تحویل می‌دهیم. شما ۳۰ تا ۳۳ سنت را محاسبه کنید، با این عدد مقایسه کنید و بعد ببینید که چه اختلاف معناداری این وسط وجود دارد!
شما در همه کشورهایی که منابع انبوهی از نفت و گاز دارند، حتماً حتماً این موضوع را در نظر می‌گیرند که یکی از مباحث اصلی در این حوزه، بحث قیمت است. البته شرکت ملی گاز ایران بر اساس دستورالعمل‌هایی که دارد، ۱۲ پله مصرف دارد و حتماً هم پله‌های بالاتر، باز قیمت نسبتاً نزدیک‌تری به قیمت تمام‌شده دارند، ولی باز هم آن قیمت‌ها، قیمت‌های بازدارنده‌ای برای بد مصرف کردن نیست.
ببینید؛ میزان مصرف ۷۰ درصد گاز تزریق‌شده به شبکه که در زمستان بطور متوسط بین ۷۵۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز است، در فصل سرد در بخش‌هایی مانند خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده حتی به بالاتر از ۸۵ درصد می‌رسد و به اصطلاح ما، خام‌سوزی می‌شود.
حال اگر این خام‌سوزی اتفاق نیفتد، طبیعتاً ما به‌ازای آن، اتفاقات بهتری می‌افتد؛ یعنی ما می‌توانیم میزان بیشتری از این گاز را به صنایع مولد، پتروشیمی‌ها، فولاد و صنایع عمده دهیم، حتی به سیمان و نیروگاه‌ها بدهیم و این مهم باعث می‌شود که از مصرف نفت‌کوره و نفت‌گاز بپرهیزیم؛ موردی مهم که هم از دید اقتصادی و هم از دید مباحث مرتبط با آلودگی هوا، برای ما بهتر خواهد بود.
آقای توکلی، شما به‌عنوان مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران تصور می‌کنید آیا ممکن است به نقطه‌ای برسیم که با توجه به فصل سرد، قیمت متناسب فصل بر یکنواختی قیمت‌ها حاکم شود و در حقیقت، این انعطاف و بازی کردن با موقعیت‌ها به مدیریت مصرف کمک کند؟ بالاخره یک بخش مهم این است که ما شهروندان انتظار داریم شما و مدیران سخت‌کوش شما در این صنعت، انرژی لازم را برای ما تأمین کنید ولی ما هم باید انتظار شما را لحاظ کنیم که از این انرژی درست استفاده کنیم؛ این یک کفه ترازوی دوطرفه است. ممکن است که شما متناسب با فصل سرد، این تمهید را بیندیشید که قیمت‌ها با فصل سرد تغییر کند؟
ما در فصل سرد سال به‌طور اتوماتیک، مقادیر قیمتی گازی که برای پله‌های پایین در نظر می‌گیریم که اصطلاحاً مصارف اقتصادی نامیده می‌شود، پایین‌تر بوده و به همین ترتیب تا پله ۱۲ که بدمصرف‌ها هستند، بالا می‌رود.
به هرحال، قیمت متناسب با فصل سرد یک مقدار تغییر می‌کند که قیمت‌گذار، شرکت ملی گاز ایران نیست ولی در ارتباط با تکلیفی که قانون بودجه به ما اجازه داده، ما نسبت به افرادی که خوش‌مصرف هستند و در اصل، در چارچوب الگوی مصرف، گاز مصرف می‌کنند، پاداش‌هایی در نظر گرفته‌ایم که این رقم بسیار بسیار قابل توجه است و سال گذشته هم اعمال شد.
تنها اشکالی که اعمال این پاداش‌ها در سال گذشته داشت، آن بود که به دلایل بوروکراسی اداری، به لحاظ زمانی، این پاداش‌ها کمی دیرتر در قبوض اعمال شد و به بعد از سال جدید رسید ولی امسال از همین ابتدایی که فصل سرد شروع شده، قرار است این پاداش‌ها اعمال شود.
البته همیشه فصل سرد ما متأسفانه زمانی نیست که الآن شروع شده، ما امسال زودتر آرایش زمستانی به خود گرفتیم ولی از همین الآن، مشترکین با مصرف بالا را طبق مقررات با آن‌ها رفتار می‌کنیم و در مقابل، در ارتباط با مباحث اقتصادی و افرادی که بر اساس الگوی مصرف، گاز مصرف می‌کنند، پاداش‌های قابل توجهی خواهیم داشت.
با تشکر از توضیحات جامع و بسیار خوب شما آقای دکتر و با امید به مدیریت مصرف گاز در روزهای سرد سال
من هم به نوبه خود از شما و این برنامه خوب رادیویی که در تلاش است تا اطلاع‌رسانی جامعی را در این خصوص به مردم کشور عزیزمان انجام دهد، سپاسگزارم.
