زخم کاری ترامپ به رؤیای کاهش انتشار کربن
دولت‌های عضو ناتو (به جز اسپانیا) چهارشنبه، چهارم تیر، پس از فشارهای دونالد ترامپ، سرانجام با افزایش گسترده هزینه‌های نظامی تا ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی موافقت کردند؛ تصمیمی که تناقضی آشکار با برنامه‌های مربوط به مقابله با تغییر اقلیم دارد که طبق آن روندی بسیار آهسته برای افزایش بودجه در نظر گرفته است.
از سوی دیگر، مذاکرات اقلیمی میان‌سال سازمان ملل که پنج‌شنبه ۵ تیر در بُنِ آلمان به پایان رسید، نتیجه ملموسی در زمینه تأمین مالی ۱.۳ تریلیون دلاری برای انجام پروژه‌های اقلیمی در کشورهای درحال‌توسعه در پی نداشت. این مذاکرات مقدمه‌ای بر اجلاس کاپ ۳۰ محسوب می‌شود که آذر امسال در برزیل برگزار خواهد شد.
اما چند روز پیش از برگزاری مذاکرات آلمان، لندن میزبان نشست کوچک‌تری با حضور برخی دولت‌ها بود که امیدوارکننده‌تر به‌نظر می‌رسید. این نشست با هدف راه‌اندازی «ائتلاف برای گسترش بازارهای کربن» (Coalition to Grow Carbon Markets) و با ابتکاری جدید به میزبانی مشترک کنیا، سنگاپور و انگلستان و با حمایت فرانسه، پاناما و پرو برگزار شد. هدف دولت‌ها از این اقدام، تدوین «مجموعه‌ای شفاف از اصول مشترک برای استفاده داوطلبانه شرکت‌ها از اعتبار کربن با یکپارچگی بالا» است.
عملیاتی شدن «اعتبارهای کربن» می‌تواند برای بخش‌های تحت فشار روحیه‌بخش باشد. این موضوع از سوی بسیاری افراد از جمله مارک کارنی، نخست‌وزیر کانادا، به‌عنوان ابزاری بالقوه برای تأمین مالی اقدامات اقلیمی در نظر گرفته می‌شود و به‌طور ویژه برای پیشبرد پروژه‌ها در کشورهای در حال توسعه ضروری به نظر می‌رسد.
بازار اعتبار کربن در سراشیبی سقوط!
اما بازار اعتبار کربن در سال‌های اخیر با مشکل جدی مواجه شده است، چرا که تردیدهایی درباره مقدار واقعی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از سوی پروژه‌های اعتباری به‌وجود آمده است. بر اساس گزارش ارائه‌شده از سوی سازمان Ecosystem Marketplace، تراکنش‌های بازار اعتبار کربن در سال ۲۰۲۴ به ۵۳۵ میلیون دلار محدود شد. این در حالی است که مقدار تراکنش‌ها در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۵۵ میلیون دلار و در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۲.۱ میلیارد دلار بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌ها از این بازار خارج شده‌اند، چراکه می‌ترسند مشارکت در بازاری بدون نظارت رسمی، آنها را در معرض اتهام‌های سبزشویی (greenwashing) قرار دهد.
معرفی دستورعمل‌های جدید از سوی شورای اعتبارسنجی بازار داوطلبانه کربن (Integrity Council) تا حدی به بهبود استانداردها و بازسازی اعتماد کمک کرده است. با این حال این بخش همچنان در مقیاس کوچک باقی مانده است. تمام اعتبارهای کربن فروخته شده در سال گذشته درمجموع ادعا کردند که ۸۴ میلیون تن از انتشار دی‌اکسیدکربن را جبران می‌کنند، در حالی که طبق گزارش سازمان جهانی هواشناسی، مقدار کل انتشار جهانی دی‌اکسیدکربن در همان سال، بیش از ۴۰ میلیارد تن بوده است.
افزون بر این اعتبارهای مربوط به پروژه‌هایی که دی‌اکسید کربن را از جو حذف می‌کنند (نه فقط کاهش، یا جلوگیری از انتشار آن) هنوز بسیار کم هستند و تنها ۵ درصد از بازار سال گذشته را تشکیل داده‌اند، بنابراین هنوز فاصله بسیار زیادی با هدف تعیین‌شده از سوی هیئت بین‌دولی تغییر اقلیم (IPCC) برای حذف حداقل ۱۰۰ میلیارد تن دی‌اکسید کربن تا پایان قرن وجود دارد.
این در حالی است که حامیان، اعتبارهای مبتنی بر حذف را از لحاظ علمی معتبرترین گزینه می‌دانند، این اعتبارها بسیار گران‌تر نیز هستند. براساس برآورد شرکت خدمات مالی آمریکایی MSCI، قیمت اعتبارهای حذف مهندسی‌شده (مانند پروژه‌هایی که ضایعات کشاورزی را پردازش و دفن می‌کنند، یا ماشین‌هایی که دی‌اکسید کربن را از هوا جذب می‌کنند) امسال به‌طور متوسط ۳۵۰ دلار برای هر تن بوده است. در طرف مقابل، اعتبارهای پروژه‌های «جلوگیری از انتشار»، مانند حفاظت از جنگل یا توزیع اجاق‌های پاک‌تر در کشورهای کم‌درآمد، فقط حدود ۴ دلار در هر تن قیمت داشته‌اند.
پیشگامی شرکت‌های بزرگ فناوری در غیاب دولت‌ها
از سوی دیگر بر اساس داده‌های موجود، عمده تحرک ایجادشده در زمینه حذف کربن نه از سوی دولت‌ها، بلکه از سوی شرکت‌های بزرگ فناوری شکل گرفته است. هرچند مایکروسافت به‌دلیل محاسبات مشکوک درخصوص مقدار انتشار مراکز داده خود مورد انتقاد قرار گرفته، اما با وجود این، همچنان بزرگ‌ترین خریدار خدمات حذف کربن در جهان محسوب می‌شود. شرکت‌های گوگل و Stripe نیز در این بازار فعال بوده‌اند، همچنین بانک جی‌پی مورگان (JPMorgan) نیز این هفته یک قرارداد جدید برای خرید اعتبار حذف کربن اعلام کرد.
مقام‌های دولتی حاضر در نشست سه‌شنبه، سوم تیر در لندن، با لحنی امیدوارکننده درباره ظرفیت بازار اعتبار کربن صحبت کردند، اما اگر عزم جدی در این خصوص وجود داشته باشد، باید اقدام‌های بیشتری برای فراهم کردن شرایط موفقیت بازار هم از نظر رشد و هم از نظر کارایی انجام شود.
تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار کربن چگونه به ثمر می‌نشیند؟
برای سامان‌بخشی به وضع نگران‌کننده بازار اعتبار کربن، هرچند تعیین اصول برای خریداران شرکتی، می‌تواند شروع خوبی باشد، اما وضع مقررات مؤثر بر بازار، گام قوی‌تری محسوب می‌شود، اما بهترین اقدام ممکن ادغام بازار داوطلبانه اعتبار کربن با طرح‌های اجباری قیمت‌گذاری کربن است؛ مدلی که مشابه آن در سنگاپور اجرا شد و اکنون شرکت‌ها می‌توانند با خرید اعتبارهای کربن، بدهی‌های مالیاتی خود را کاهش دهند. البته اجرای چنین مدلی به نظارت سخت‌گیرانه بر کیفیت اعتبار کربن صادرشده نیاز دارد تا از بروز انگیزه‌های معکوس، مانند ادامه آلودگی همراه با خرید اعتبارهای بی‌کیفیت جلوگیری شود.
در مجموع می‌توان گفت هرچند در اجلاس کاپ ۲۹ در باکو، کشورها سرانجام بر سر قوانین پایه‌ای یک بازار اعتبار کربن با نظارت سازمان ملل به توافق رسیدند، اما پیشرفت‌های بعدی برای راه‌اندازی عملی این بازار اندک بوده و نگرانی‌هایی در مورد پذیرش پروژه‌هایی با کیفیت پایین به‌وجود آمده است.
شاید چنین خروجی‌های آشفته‌ای برای تصمیم‌گیری در زمینه‌ای که نیازمند تأیید نزدیک به ۲۰۰ دولت دارد، اجتناب‌ناپذیر باشد، اما اکنون که روند اجماع‌محور کاپ به مشکل برخورده و دولت ترامپ دوباره از اقدام‌های اقلیمی روی‌گردان شده، فرصت‌هایی برای گروه‌های کوچک‌تر از کشورها به‌وجود آمده تا رهبری و تعیین دستورکار اقلیمی را در دست بگیرند. اعلام ائتلاف جدید یعنی «ائتلاف برای گسترش بازارهای کربن» در اجلاس لندن، احتمالاً نویدبخش اقدام‌های مشابه بیشتری در آینده نزدیک است.
