ناقوس مرگ اتحاد کبوترها و بازها

نبض نفت - در گذشته شرایط به این صورت بود که کبوترها (طرفداران نفت ارزان به رهبری عربستان) و بازها (طرفداران نفت گران به رهبری ایران) در اوپک، هرگاه منافع اقتصادی وابسته به نفت خود را در خطر می دیدند در وین گرد هم می آمدند و با وجود اختلافات جدی در عرصه سیاست، حاضر به قربانی کردن اقتصاد خودشان نبودند زیرا تصمیمات در اوپک نه براساس رای حداکثری بلکه با اجماع گرفته می شود و از همین روست که اتحاد تمامی اعضا در اتخاذ تصمیمات اهمیت اساسی دارد. اما اکنون با فشار آمریکا و عملکرد عربستان و روسیه، نقشه پایان دادن به حیات این سازمان کم کم اجرا می شود.

**منافع حداکثری، سنگ بنای اوپک

60 سال پیش کشورهای صادرکننده نفت تصمیم گرفتند سرنوشت بازار طلای سیاه را به دست بگیرند تا منافع حداکثری تولید و فروش نفت برای تولیدکنندگان باشد و با همین رویکرد، سنگ بنای تأسیس اوپک یا همان کشورهای صادرکننده نفت گذاشته شد. اما اکنون به‌جرئت می‌توان گفت تصمیم آن روز مبنی‌بر تبدیل بازار نفت به بازار فروشندگان تا حد زیادی برهم خورده و حتی اکنون، این بازار در ید قدرت خریداران است.

با این حال، همچنان می‌توان اوپک را مؤثرترین سازمان بر مناسبات نفت جهان دانست که امروز از سوی برخی اعضا مورد بی‌مهری قرار گرفته است.

گرچه از ابتدای تأسیس اوپک همواره بر جدایی تصمیمات این سازمان از سیاست تأکید شده، اما در واقعیت این سیاست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بوده که همواره تصمیم‌ساز شده و خط‌‌‌‌‌ مشی بازار نفت را تعیین کرده و از همین روست که اتفاق‌نظر اعضا همواره سیگنال‌های مثبتی را برای افزایش قیمت نفت به بازار ارسال کرده است. در آخرین نمونه آن نیز می‌توان به توافق کاهش تولید و افزایش قیمت‌ها از زیر 30 دلار برای هر بشکه به نزدیک 60 دلار اشاره کرد.

**کینه آمریکایی نسبت به اوپک

اگرچه اتفاق‌نظر اعضا مبنی‌بر کاهش تولید در زمان خود سبب شد تا قیمت‌ها افزایش پیدا کرده و کسری بودجه این کشورها تا حد زیادی جبران شود، اما همین امر زنگ خطر دوباره برای مصرف‌کنندگان عمده نفت به شمار می‌آمد، زیرا نشان می‌داد هر زمان اعضای اوپک بر سر منافع اقتصادی هم نظر باشند، اختلافات سیاسی را پشت درهای بسته در وین گذاشته و وارد نشست اوپک می‌شوند.

از همین روست که کنگره آمریکا به‌منظور گرفتن کنترل بازارهای نفت جهانی از تولیدکنندگان خارجی، لایحه‌ای با عنوان «نوپک» را دنبال می‌کند که به واشنگتن اجازه خواهد داد از اوپک برای دستکاری قیمت نفت شکایت کند.

با این حال، ایده نوپک موضوع جدیدی نیست و به سال 2000 باز می‌گردد. رؤسای جمهور سابق آمریکا جورج دبلیو بوش و باراک اوباما تهدید کرده بودند در صورتی که این لایحه به‌عنوان قانون تصویب شود، از قدرت وتوی خود برای متوقف کردن آن استفاده می‌کنند. در سال 2007 لایحه مشابهی در مجلس نمایندگان آمریکا با 345 رای موافق در برابر 72 رای مخالف تصویب شد و در سنا نیز با 70 رای موافق در برابر 23 رای مخالف رای آورد، اما با مخالفت کاخ سفید روبه‌رو شد. اما به نظر می‌رسد این بار احتمال بالایی وجود دارد که ترامپ چنین لایحه‌ای را به‌عنوان قانون امضا کند.

دونالد ترامپ سال‌ها منتقد اوپک بوده و در جریان مبارزات انتخاباتی سال 2016 جنگ لفظی وی در صفحات نخست روزنامه‌های بین‌المللی انعکاس یافت. ترامپ در آن زمان گفته بود آمریکا باید به‌طور کامل مانع واردات نفت از عربستان سعودی شود. وی همچنین وعده داده بود استقلال انرژی آمریکا را از دشمنان و کارتل‌های نفتی گرفته و یک استقلال انرژی آمریکایی کامل ایجاد می‌کند.

باوجود این خطر، عربستان در جریان خروج آمریکا از برجام و احتمال کاهش صادرات نفت ایران، گوش به فرمان دونالد ترامپ دارد تا کاهش نفت بازار را جبران کند و دانسته یا ندانسته چشم خود را بر این واقعیت بسته که آمریکا نه‌تنها به دنبال منافع عربستان در بازار نفت نیست، بلکه در تلاش است تا قدرت نفت خاورمیانه را در بازار کاهش دهد و در حال آماده کردن زمینه‌ها برای پایان عمر اوپک است.

**ایران زنگ خطر را شنید

زنگ خطر پایان عمر اوپک از سوی وزیر نفت ایران به‌خوبی شنیده شد. با توجه به همین امر بود که بیژن زنگنه پیش از اجلاس 174 اوپک و بعد از آن، نامه‌هایی را به رئیس دوره‌ای اوپک و حتی وزیر انرژی عربستان نوشت و هشدار داد که استقلال اوپک در خطر است.

در گام نخست بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نامه‌ای به سهیل محمد المزروعی، وزیر انرژی و صنعت امارات و رئیس دوره‌ای کنفرانس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) ارسال کرد.

وی در این نامه تأکید کرد که چنانچه درنتیجه اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، سهم این کشور از بازار نفت کاهش یابد، پس از رفع محدودیت‌های غیرقانونی اعمال شده، ایران در اسرع وقت به سطح تولید عادی خود بازخواهد گشت و هیچ‌گونه محدودیتی را در این باره نخواهد پذیرفت.

**صدای واشنگتن از ریاض شنیده شد

باوجود این نامه که پیش از اجلاس 174 اوپک نوشته و ارسال شده بود، اما عربستان در این اجلاس به سخنگوی سیاست‌های ضد اوپک ترامپ تبدیل شد و در تمام مدت بر طبل افزایش تولید نفت کوبید. هر چند که این خواسته با تدبیر ایرانیان به نتیجه نرسید و کشورها ملزم شدند تا در چارچوب تعریف شده در اجلاس 171 اوپک به تولید نفت خود ادامه دهند، که این امر موفقیت بزرگی برای ایران به شمار می‌رفت.

پس از این نامه،‌ زنگنه باوجود تنش‌هایی در مناسبات سیاسی ایران و عربستان، ‌نامه‌ای به وزیر انرژی عربستان نوشت و ضمن قدردانی از این کشور برای پایبندی به تعهد کاهش تولید،‌ بر این نکته تأکید کرد که کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک – غیراوپک (JMMC) حق هیچ‌گونه تفسیری از تصمیم‌های این سازمان را ندارد.

اما همنوایی عربستان و برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت با اظهارات دونالد ترامپ، زنگنه را مجبور کرد دوباره دست به قلم ببرد و نامه دیگری به رئیس دوره‌ای اوپک بنویسد.

وزیر نفت در نامه‌ای به سهیل محمد المزروعی، وزیر انرژی امارات و رئیس دوره‌ای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) تأکید کرد که هرگونه افزایش در تولید توسط هر عضوی از اوپک فراتر از تعهدات مندرج در بیانیه کنفرانس‌های 171 و 174، ناقض این توافق است.

زنگنه در این نامه خواستار پایبندی کشورهای عضو نسبت به تعهدات خود و تصمیمات متخذه توسط اوپک در کنفرانس‌های 171 و 174 و خودداری از انجام هرگونه اقدام یک‌جانبه شد، چراکه موجب وارد آمدن آسیب به وحدت و استقلال سازمان اوپک می‌شود.

** هم‌نوایی شمال و جنوب برای مرگ اوپک

ادامه رفتار تولیدکنندگان بزرگ نفت مانند عربستان و روسیه کار را به آنجا رساند که زنگنه مجدداً نامه‌ای به المزروعی بنویسد. وزیر نفت ایران در این نامه تأکید کرد که چنانچه اعضای اوپک به تعهدهای خود پایبندی کامل نداشته باشند، به‌تدریج اثربخشی تنها سازمان موفق بین‌المللی کشورهای در حال توسعه با قدمتی قریب به 60 سال در بازار نفت را به مخاطره می‌اندازد.

باوجود آن که سایر اعضا بدون توجه به نفع جمعی، به تک‌روی‌های خود در بازار نفت ادامه می‌دهند، اما وزیر خستگی‌ناپذیر نفت ایران دست از کار نکشید و دوباره المزروعی را مورد خطاب قرار داد و در این نامه به خطای نظارتی کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک (JMMC) در اجرای تصمیم نشست 171 کنفرانس و قطعنامه 174:513 اشاره کرد و افزود: همان‌گونه که در مکاتبات پیشین اشاره کردم، تفسیر صحیح از تصمیم‌های نشست 174 کنفرانس اوپک برای نظارت بر حسن اجرای آن‌ها ضروری است. تصمیم اتخاذ شده توسط نخستین جلسه فوق‌العاده کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک و ابلاغ آن به کمیته فنی مشترک (JTC) در مورخ 18 ژوئیه، بر نگرانی‌های این‌جانب از تفسیر اشتباه JMMC از تصمیم‌های کنفرانس اوپک افزوده است.

**بازار نفت، بازار خریداران است

در همین خصوص، محسن قمصری، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس با اشاره به اینکه اوپک مدت‌هاست قدرت خود را در بازار از دست داده، گفت: البته روی توان اوپک و تأثیر آن بر بازار نفت نظرات متفاوتی وجود دارد، اما نگاهی به سیر تاریخی 15 سال اخیر نشان می‌دهد این سازمان نقش سابق خود در بازار نفت را ندارد.

وی با اشاره به اینکه در شرایط فعلی، بازار نفت بیشتر بازار خریداران است، افزود: از همین‌رو اوپک با سهم 30 درصدی خود نمی‌تواند مانند گذشته بر بازار طلای سیاه مؤثر باشد.

قمصری احتمال ایجاد اتحاد بین تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک را محتمل دانست و ادامه داد: در سال‌های گذشته نیز این اتحاد و همکاری بین تولیدکنندگان اوپک و غیر اوپک ایجاد شده و می‌تواند ادامه‌دار نیز باشد.

با این وجود، عربستان و شانه به شانه آن روسیه، در زمین آمریکا مشغول بازی هستند و آخرین اقدام آنها را می‌توان دیدار وزیر انرژی روسیه با همتای آمریکایی‌اش دانست که درنهایت، به قول مساعد روسیه برای جبران کمبود بازار منجر شد و این در حالی است که طی روزهای اخیر، نام آمریکا با تکیه‌بر تولید نفت‌های غیرمتعارف، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان مطرح می‌شود.

اهمیت این موضوع آنجاست که آمریکا با این تفاسیر، علاوه‌بر تأمین نیاز داخلی خود و خودکفایی در تأمین نفت، به‌عنوان یک صادرکننده نیز می‌تواند ایفای نقش کند که این امر بازار نفت سایر تولیدکنندگان را در خطر جدی قرار خواهد داد و تا زمانی که این خطر از سوی سایر کشورها به‌درستی درک نشود، دفاع همه‌جانبه ایران از اوپک نیز نمی‌تواند راهگشا باشد.

منبع: ایرنا