چگونه قدرت بازار نفت به دست ۳ کشور افتاد؟
نبض نفت - افزایش و متعاقب آن کاهش قیمت‌های نفت در سال میلادی جاری، تقریبا تحت تاثیر تصمیمات تولید این سه کشور و سیاست‌های آنها برای مدیریت تاثیر وضع مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران بوده است.
این تروئیکا در تولید ۳۶ میلیون بشکه در روز نفت و میعانات در سال ۲۰۱۷ (معادل ۳۹ درصد از تولید جهانی) در مقایسه با تنها ۲۷ میلیون بشکه در روز تولید سایر اعضای اوپک (معادل ۳۰ درصد از تولید جهانی) سهیم بوده است.
تولید تروئیکا امسال حتی افزایش بیشتری پیدا کرده است زیرا شرکت‌های شیل آمریکا تولیدشان را در واکنش به قیمت‌های بالاتر افزایش دادند و روسیه و عربستان سعودی نیز محدودیت‌های تولیدی که در اواخر سال ۲۰۱۶ به اجرا گذاشتند را تسهیل کردند.
طبق برآورد شرکت BP، تولید تروئیکا سریع‌ترین عامل رشد عرضه جهانی نفت بوده و سهم این گروه را احتمالا در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۴۰ درصد و سهم سایر اعضای اوپک را به پایین ۳۰ درصد کاهش خواهد داد.
تصمیمات تولید که از سوی تروئیکا گرفته می‌شود، تعیین می‌کند که آیا بازار نفت دچار مازاد عرضه یا کمبود عرضه در کوتاه مدت تا میان مدت می‌شود در حالی که سایر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در گوشه‌ای به نظاره نشسته‌اند.
سایر اعضای اوپک با تحریم‌ها، سوءمدیریت و ناآرامی دست و پنجه نرم می‌کنند و به آنها اهمیتی داده نمی‌شود. تنها عضو اوپک که سیاست تولید مستقلی را اعمال کرده و قادر بوده تولید خود را در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به میزان قابل توجهی افزایش دهد، عراق بوده است. در این راستا، عجیب نیست که فاصله میان اعضای اوپک و غیراوپک به میزان فزاینده‌ای محو شده و تصمیم گیری به خارج از این گروه انتقال پیدا کرده است.
مذاکرات و تحلیل‌ها از کنفرانس رسمی وزیران اوپک است که دو بار در سال برگزار می‌شود به کمیته نظارتی مشترک وزیران اوپک و غیراوپک منتقل شده است.
کمیته نظارتی مشترک وزیران اوپک و غیراوپک شامل دو تولیدکننده غیرعضو اوپک (روسیه و عمان) و چهار کشور عضو اوپک (عربستان سعودی، کویت، الجزایر و ونزوئلا) بعلاوه امارات متحده عربی به عنوان رییس اوپک است.
عضویت کمیته نظارتی مشترک وزیران اوپک و غیراوپک، گواه روشنی بر این است که روسیه و تا حد کمتری عمان نقش مهمتری در سیاست تولید به جای اکثر اعضای اوپک ایفا می‌کنند.
سلسله مراتب تولیدکنندگان
تقسیم کردن تولید نفت به اوپک و غیراوپک، شیوه منسوخی برای تحلیل بازار نفت شده است. رویکرد بهتر، شناسایی سلسله مراتبی از تصمیم‌گیرندگان با درجات متفاوت آزادی و اهمیت است.
هسته داخلی تصمیم‌گیری شامل عربستان سعودی و روسیه هستند که سیاست‌های تولید خود را در طول سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ از نزدیک هماهنگ کردند و به عنوان سران گروه اوپک و غیر قابل عمل کردند.
پس از آن آمریکا قرار می‌گیرد که عضو اوپک نیست و سیاست تولید واحدی ندارد اما نفوذ عمده‌ای روی عرضه و قیمت‌های نفت بواسطه رشد سریع تولید شیل و تحریم‌ها دارد. تصمیمات درباره شدت تحریم‌ها، به آمریکا نفوذ قابل توجهی داده که کمتر از عربستان سعودی و روسیه اما بیشتر از سایر اعضای اوپک و غیراوپک است.
آمریکا اگرچه از نظر قانونی، هماهنگی سیاست تولید داخلی با کشورهای خارجی را ممنوع کرده اما به عنوان سومین عضو این تروئیکا عمل کرده است.
سیاست‌گذاران عربستان سعودی، روسیه و آمریکا با وقوف کامل به نفوذ مشترکشان، درباره تصمیمات نفتی و تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ یکدیگر را مطلع کردند. و رئیس جمهور آمریکا مواضع قاطع و شفافی درباره سطح مناسب قیمت نفت داشته و عربستان سعودی را در این خصوص تحت فشار قرار داده است.
در سومین سطح این سلسله مراتب، کویت و امارات متحده عربی از اعضای اوپک و عمان کشور غیرعضو اوپک قرار دارند که ثابت کردند تمایل دارند تولید خود را تحت مدیریت عربستان و روسیه تنظیم کند. این تروئیکا بعلاوه کویت، امارات متحده عربی و عمان در نیمی از تولید نفت جهانی سهم دارد.
در چهارمین سطح این سلسله مراتب، عراق قرار دارد که تا حدودی سیاست تولید خود را با عربستان سعودی و روسیه هماهنگ کرده اما استقلال بیشتری را حفظ کرده است.
در پنجمین و آخرین سطح این سلسله مراتب، باقی تولید کنندگان اوپک و غیراوپک قرار دارند که تولید حداکثری دارند و جزء سیستم کنترل تولید نیستند.
در این سیستم سلسله مراتبی، سیاست تولید با رایزنی‌های اولیه میان عربستان سعودی و روسیه تعیین می‌شود که الزامات دیپلماتیک و پیش‌بینی واکنش تولید آمریکا را مدنظر دارند. سپس کویت، امارات متحده عربی، عمان و عراق در جریان گذاشته می‌شوند و پس از آن احتمالاً سایر تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک مطلع می‌شوند.
در این سلسله مراتب تنها عربستان سعودی، روسیه و آمریکا بازیگران اصلی هستند. البته کویت، امارات متحده عربی عمان و عراق نیز دنبال کنندگان مهمی به شمار می‌روند.
سایر اعضای اوپک و غیراوپک از نظر تصمیم گیری و نتایج تولید، تا حد زیادی بی‌اهمیت محسوب می‌شوند.
عراق یکی از اعضای موسس اوپک و دومین تولید کننده مهم این گروه تا دهه ۱۹۸۰ بود اما با تحریم‌های آمریکا، از فرآیند تصمیم‌گیری بیرون رفت. عدم عضویت ایران در کمیته مشترک وزیران اوپک و غیراوپک نیز نشان دهنده به حاشیه رانده شدن ایران در اوپک و بازار نفت بوده است.
تصمیمات خارج از اوپک
در این سیستم جدید، تمرکز تصمیم گیری از کنفرانس اوپک در وین به نشست‌های دوره‌ای کمیته مشترک وزیران اوپک و غیراوپک و دیدارهای دوجانبه میان وزیران تغییر کرده است.
عربستان سعودی و روسیه در آوریل و مه سال ۲۰۱۸ در مذاکرات دو جانبه‌ای که پیش از برگزاری کنفرانس رسمی اوپک و دیدار این گروه با کشورهای غیراوپک در ژوئن سال ۲۰۱۸ داشتند، تصمیمات مهمی برای آغاز افزایش تولید گرفتند.
تحت فشار آمریکا، عربستان سعودی با برخورداری از حمایت روسیه، کویت، امارات متحده عربی و عمان تصمیم گرفت تولید خود را در سپتامبر افزایش دهد که آن هم در خارج از چارچوب رسمی اوپک بود.
ناظران باتجربه انتظار دارند دور بعدی تصمیمات تولید نیز به شکل غیررسمی در دیدار گروه جی ۲۰ در بوینوس آیرس به جای کنفرانس رسمی اوپک در دسامبر، گرفته شود.
رهبران همه اعضای تروئیکا به همراه مشاوران اقتصادی و انرژی بلندپایه خود در نشست گروه جی ۲۰ شرکت خواهند کرد.
خاویر بلاس، خبرنگار انرژی ارشد بلومبرگ در این باره می‌گوید: برای بازار نفت به نظر می‌رسد که نشست واقعی اوپک یک هفته زودتر از برنامه تشکیل می‌شود. این گروه قرار است ششم دسامبر در وین دیدار کند اما چند روز زودتر، تصمیم گیرندگان کلیدی قرار است در حاشیه نشست گروه جی ۲۰ دیدار کنند و این دیدار به آنها فرصت می‌دهد درباره مسیر موردنظرسان برای قیمت نفت در سال آینده به تفاهم برسند.
سیاست نفتی به میزان فزاینده تحت تاثیر اولویت‌های سیاسی و دیپلماتیک محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه و دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا قرار دارد.
با تغییر موازنه قدرت از تولیدکنندگان مهمی مانند ایران، نیجریه و ونزوئلا، تمرکز تصمیم گیری نیز به کانالهای جدیدی منتقل شده است. با رسیدن قدرت به تروئیکا و متحدان نزدیکش، کنفرانس اوپک و غیراوپک یک صحنه نمایشی است در حالی که تصمیمات واقعی جای دیگری گرفته می‌شود.
منبع: ایسنا
