راز آرامکو؛ چرا بزرگترین مخزن نفتی عربستان قهر کرد؟

سال های بعد، ترازهای بودجه ای عربستان سعودی، کسری بی سابقه ای را به علت سقوط بهای نفت نشان می داد. البته این کسری بودجه، میراث سیاست های نفتی سعودی در چند سال گذشته است. شاید بتوان گفت علت اصلی سقوط بهای نفت از بشکه ای 110 دلار در سال 2014 به پایین تر از 35 دلار نتیجه سیاست ریاض برای حفظ میزان سهم خود از تولید اوپک به بهای کاهش قیمت جهانی نفت بود. به عبارت دیگر عربستان حاضر نشد سقف تولید خود در اوپک را کاهش دهد تا میدان را برای سایر کشورهای تولید کننده خالی نکند. بهانه سعودی ها این بود که با کاهش سقف تولید و در نتیجه، افزایش قیمت، نفت شل آمریکا جای نفت اوپکی ها را خواهد گرفت، اما واقعیت ها حاکی از رقابت با کشوری بود که تلاش می کرد بر تحریم های نفتی غلبه کند و سهم از دست رفته خود در اوپک بازیابد؛ ایران.

در سال 2015 کسری بودجه عربستان سعودی بیش از 15 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور شد و ذخایر ارزی عربستان نیز با 100 میلیارد دلار کاهش به 650 میلیارد دلار رسید. در 5 سال 2014 تا 2018 کسری بودجه این کشور به ترتیب 46، 104، 111، 61 و 36 میلیارد دلار بوده است. فرض بر این است که سعودی ها در سال 2019 بتوانند نفت را به قیمت 80 دلار در هر بشکه بفروشند و حتی با این فرض هم کسری 34 میلیارد دلاری برای ششمین سال متوالی، گریز ناپذیر است و تعادل بودجه عربستان نیازمند نفت 95 دلاری است.

** آرامکو و تحریک چشم انداز 2030

در ژانویه سال گذشته میلادی (2018) زمانی که موضوع عرضه پنج درصد از سهام آرامکو در بورس های جهانی و تبدیل شرکت ملی نفت عربستان سعودی به شرکت سهامی، جدی تر شد، ناظران اقتصادی از انتظار مقام های سعودی پرده برداشتند. فروش این بخش از سهام آرامکو در نگاه سعودی ها می توانست 100 میلیارد دلار عاید آنان کند و تامین کننده بخشی از هزینه اجرای برنامه چشم انداز 2030 باشد؛ طرحی که هزینه آن تقریبا 500 میلیارد دلار برآورد شده است.

اما یکی از پرسش های اساسی و جدی درباره آرامکو این بود که این شرکت چقدر ارزش دارد؟ 781 میلیارد دلار بر اساس اعلام موسسه «مک کینزی» در سال 2005 یا دو هزار و 500 میلیارد دلار آن طور که بلومبرگ برآورد کرده است و یا رقم عجیب 10 هزار میلیارد دلار که «محمد الصبان» مشاور پیشین وزارت نفت و دارایی های معدنی عربستان بر زبان آورده بود؟

** نگرانی از افشای جزئیات مالی غول نفتی

ابهام ها درباره آرامکو و اسرار آن به همین مقدار خلاصه نمی شد. اواخر مرداد سال گذشته (97) خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه گزارش داد که شاه سعودی، خطر عرضه سهام آرامکو را نپذیرفته و طرح ولیعهد خود را متوقف کرده است. حتی کارشناسان مربوط به این طرح اخراج شدند.

منابع آگاه گفتند که سلمان، شاه عربستان با تعدادی از بانکداران و مدیران ارشد آرامکو چند دیدار داشت و مشاورانش هشدار داده بودند که عرضه سهام آرامکو باعث تضعیف عربستان می شود زیرا جزئیات مالی شرکت با ارائه عمومی سهام آن فاش خواهد شد.

بخشی از این رازهای 40 ساله غول نفتی سعودی ها زمانی فاش شد که شرکت آرامکو (اوایل هفته جاری) برای نخستین بار در تاریخ خود اقدام به انتشار گزارش های مالی کرد. ظاهر گزارش در نگاهی اولیه جذاب بود؛ سودآورترین شرکت جهان در سال 2018 با عایدی 224 میلیارد دلاری و پردرآمد تر از غول های فن آوری جهان از قبیل «اپل»، «سامسونگ» و «گوگل» یا شرکت های عظیم انرژی مانند «اکسون موبیل» و «شل».

اما «بلومبرگ» در گزارش خود لایه هایی از گزارش های مالی 470 صفحه ای آرامکو را کنار زده و به افت عجیب و قابل ملاحظه در استخراج نفت از بزرگترین میدان گازی سعودی ها در ماه های گذشته برخورده است؛ میدان نفتی «الغوار» جایی که انتظار می رفت حدود نیمی از تولید نفت عربستان را عهده دار شود، عملکردی بسیار پایین تر از پیش بینی ها داشته است.

** میدان نفتی الغوار؛ بسیار کمتر از انتظار

گزارش روز چهارشنبه بلومبرگ مبتنی بر گزارش های مالی آرامکو تصریح می کند عربستان از میدان نفتی الغوار تنها قادر به استخراج حداکثر 3.8 میلیون بشکه در روز است؛ یعنی 1.2 میلیون بشکه کمتر از میانگین 5 میلیون بشکه اعلامی قبلی. این در حالی است که شرکت سعودی در گزارش های مالی، ظرفیت تولید خود را 12 میلیون بشکه در روز اعلام کرده است.

بر اساس گزارش بلومبرگ، «ویرندرا شوهان» تحلیل گر نفتی شرکت «انرژی اسپکتس» سنگاپور می گوید نکته شگفت انگیز در گزارش آرامکو میزان پایین تولید از میدان نفتی الغوار است.

میدان نفتی الغوار به علت اینکه نیمی از تولید نفت سعودی را در بر می گیرد حائز اهمیت فراوانی است و در کنار آن دو میدان نفتی «خریص» و «السفانیه» به ترتیب با تولید روزانه 1.45 و 1.3 میلیون بشکه نفت، مهمترین میدان های نفتی عربستان هستند. آرامکو در مجموع، 101 میدان نفتی را در اختیار دارد و از میدان های نفتی مشترک با کویت نیز می تواند 500 هزار بشکه استخراج کند اما فعلا به علت اختلافاتش با همسایه خود، برداشتی ندارد.

اداره اطلاعات انرژی دولت آمریکا که اطلاعات برآوردی در زمینه انرژی را ارائه می کند و ارزیابی های آن شاخصی مهم در بازار نفت به شمار می رود پیش تر در گزارشی آورده است که از میدان نفتی الغوار در سال 2017 روزانه بیش از 5.8 میلیون بشکه نفت استخراج شده است. بین سال های 1948 تا 2000 از میلادی این میدان نفتی 60 تا 65 درصد نفت عربستان استخراج شده است.

اما مشخصا خود سعودی ها بیش از همه، درباره راز الغوار و افت تولید آن می دانند. دلیلی برای کاهش استخراج نفت از میدان الغوار ذکر نشده اما بر اساس برخی آمارها، تولید نفت از این میدان به کمتر از یک چهارم نسبت به 15 سال پیش رسیده است.

گزارش بلومبرگ همچنین به هزینه های سنگین سعودی برای تاسیسات نفتی دیگری می پردازد که دائمی نیستند و خطر کاهش شدید تولید مانند الغوار، آنها را تهدید می کند.

** درباره الغوار

میدان نفتی الغوار را یک زمین شناس آمریکایی در سال 1948 کشف کرد. یک بار در جریان بحران نفت جهانی سال 1973 بر سر جنگ اعراب و اسرائیل، آمریکایی ها طرح سیطره نظامی بر این میدان نفتی را ریخته بودند زیرا ریاض در آن سال ها فروش نفت به کشورهای غربی را به خاطر حمایت آنها از اسرائیلی ها متوقف کرده بود.

میدان الغوار در منطقه الشرقیه عربستان و استان الاحساء واقع شده است. این میدان در خشکی و وسیع ترین میدان نفتی جهان به طول 280 در عرض 30 کیلومتر مربع است.

الغوار در زبان عربی به معنای «بسیار عمیق» است اما اطلاعات دقیقی درباره مختصات آن منتشر نشده است.

گفته می شود این میدان نفتی 70 تا 170 میلیارد بشکه نفت را در خود دارد.

با این حال، «ماتیو سیمونز» کارشناس سرمایه گذاری در کتابی با عنوان «شفق در صحرا» ( Twilight in the Desert ) نوشته است که ریاض تلاش و هزینه زیادی می کند تا تولید نفت خود را به علت کاهش قریب الوقوع استخراج نفت در الغوار افزایش دهد.

سیمونز بر این باور است که میدان نفتی الغوار از سال 2005 (سال انتشار کتاب) که اوج تولید را به خود دیده به تدریج غروب می کند. همین طور هم شد، زیرا بالاترین میزان استخراج نفت از میدان الغوار در سال 2005 بود و اکنون روند کاهشی را تجربه می کند، اما در همان زمان مسئولین وقت آرامکو و بعضی کارشناسان نفتی از قبیل «نانسن سالری» به شدت از پیش بینی او انتقاد کردند.

در آگوست 2006 روزنامه «انرژی و سرمایه» (Energy and Capital ) آمریکا مقاله ای منتشر کرد که در آن نیز کاهش تدریجی تولید از میدان نفتی الغوار پیش بینی شده بود.

اما با همه این پیش بینی ها چرا یکباره چنین کاهش چشمگیری در استخراج نفت از آن رخ داده است؟ چگونه از میدان نفتی الغوار-آن گونه که گزارش اداره اطلاعات انرژی دولت آمریکا تصریح کرده- در سال 2017 روزانه بیش از 5.8 میلیون بشکه نفت استخراج شده است؟

** آیا مخزن نفتی الغوار قهر کرده است؟

تولید صیانتی اصطلاحی است که به زبان ساده یعنی ابتدا خصوصیات و مشخصات مخزن به خوبی شناخته شود و تولید از مخزن تحمیلی نباشد، بلکه باید از مخزن، مطابق با توان آن، تولید کرد. به عبارت دیگر، مخزن دارای ظرفیت استخراج مشخصی است و حتی اگر قرار است توسط تزریق گاز یا آب، تولید معینی صورت گیرد، نباید با تولید غیرصیانتی، انتظار تولید بیش از حد معین از مخزن داشت.

در میان کارشناسان نفتی اصطلاح «قهر کردن نفت» معروف است. این اتفاق زمانی می افتد که از چاه نفت، بیش از حد ظرفیت مشخص شده، برداشت صورت گیرد و در نتیجه، کاهش فشار نفت رخ دهد. کاهش فشار چاه بر اثر تولید، منجر به کاهش دبی چاه می‌شود و در نهایت به مرزی می‌رسد که فشار هیدرواستاتیک (فشار جاذبه ای) نفت موجود در چاه بر فشار مخزن چیره شود و چاه از تولید بیفتد.

برای رفع مشکل فشار، روزانه حدود 8 میلیون بشکه آب به چاه الغوار تزریق می شود تا نفت را به بالا براند. این تدابیر در بعضی مناطق برخوردار از گاز با استفاده از گاز و در برخی مناطق دیگر با آب یا روش های شیمیایی و امتزاجی (ترکیبی) محقق می شود. درباره میدان الغوار، آب، بهترین و در دسترس ترین گزینه است اما تا کجا؟

به گفته کارشناسان نفتی، در مخازنی که فرازآوری (بالا آوردن سیال موجود در چاه نفت) به روش آبی انجام می شود بر اثر استخراج و برداشت بی رویه از این چاه ها، آب به شکل مخروط از زیر چاه بالا می آید و به خاطر خاصیت مویینگی کمتر نسبت به نفت سریعا جایگزین نفت تولیدی می شود. نمی توان صراحتا گفت که تولید غیر صیانتی یا تحمیلی علت افت تولید از الغوار است اما این رخداد با فرسوده شدن میدان نفتی الغوار و با توجه به روند نزولی سال های اخیر، می تواند علت کاهش استخراج از این میدان باشد.

هنوز نشانه های قاطعی وجود ندارد که عربستان سعودی از عرضه سهام آرامکو در بورس های جهانی منصرف شده باشد و ارائه گزارش های مالی برای اولین بار پس از 40 سال می تواند نشانه ای برای جلب اعتماد سرمایه گذاران و مقدمه ای به عنوان پیش نیاز فروش بخشی از سهام این شرکت باشد اما همچنان این پرسش باقی است که با وجود نقاط مبهم و نگران کننده مانند کاهش تولید نفت از میدان الغوار و استهلاک شدید چاه های نفت سعودی، خریداران تا چه میزان به سهام آرامکو اقبال نشان خواهند داد.

منبع: ایرنا