بهترین شیوه برای سهمیه‌بندی بنزین چیست؟
نبض نفت - براساس تصمیم شورای هماهنگی اقتصادی سران سه قوه قیمت بنزین کمتر از یک ماه آینده افزایش خواهد یافت و نظام سهیمه‌بندی که در سال 94 با تصمیم اشتباه دولت حذف شد دوباره از سر گرفته خواهد شد.
در کنار بازگشت نظام سهمیه بندی بنزین آزاد و سهمیه بندی در کنار هم افزایش قیمت پیدا خواهد کرد هر چند که به نظر می رسد این افزایش قیمت قابل ملاحظه نیست.
روز چهارشنبه هفته گذشته نیز رئیس دفتر رئیس جمهور اعلام کرد تصمیم گیری درباره افزایش قیمت بنزین در روز پنجشنبه همان هفته صورت خواهد گرفت و تاکنون نتیجه بررسی های دولت اعلام نشده است.
در همین رابطه با محمد محسنی یکی از کارشناسان انرژی در خصوص بازگشت نظام سهمیه بندی و تاثیر آن بر اقتصاد صحبت کردیم که در ادامه متن این گفت‌وگو را ملاحظه می کنید.
خوشبختانه دولت تصمیم به بازگشت نظام سهمیه بندی در عرضه سوخت گرفته است و این یک قدم به جلو در جهت کنترل مصرف و موضوع صادرات بنزین در شرایطی است که صادرات نفت خام ایران در تحریم به سر می برد. به نظر شما چرا دولت در سال 94 تصمیم به حذف سهمیه بندی گرفت و الان نیز تصمیم دارد تا این نظام عرضه بنزین دوباره احیا شود؟
محسنی: دولت یازدهم وقتی تصمیم به حذف سهمیه بنزین گرفت چند اثر در نظام عرضه بنزین داشت که اولین مورد این بود که نمی توانست از تولیدات داخل میزان مصرف را کنترل کند.
در ثانی وقتی تا همین سال گذشته تولید بنزین در سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس نیز به مدار آمد باز این شبهه وجود داشت که آیا ستاره خلیج فارس می تواند ایران را در تولید بنزین خودکفا کند یا خیر که البته این نکته را نیز باید یادآور شد که هدف از احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس نه تنها تامین بنزین در داخل کشور بود بلکه هدف صادراتی را نیز دنبال می کرد.
با این شرایط پالایشگاه ستاره خلیج فارس نیز به مدار آمد. اما به دلیل بالا رفتن مصرف که در هر سال فزاینده بود و امسال نیز به بیش از 90 میلیون لیتر به طور متوسط رسیده است بعید به نظر می رسید که این پالایشگاه بتواند ایران را در تامین بنزین خودکفا کند چه برسد به اینکه بتوان از تولید بنزین ستاره خلیج فارس بخشی را برای صادرات در نظر گرفت.
دولت متاسفانه با تک نرخی کردن قیمت بنزین موجبات تاثیر پذیری مصرف کنندگان را نسبت به آن کاهش داد و در طول سالهای گذشته دیدیم که دولت نتوانست قیمت بنزین را به همین دلیل تغییر دهد زیرا از اثرات اقتصادی آن می ترسید.
پس شفاف باید گفت وقتی قیمت بنزین ثابت باقی می ماند و در کنار آن نرخ دلار و تورم بالا می رود این به معنی ارزان شدن قیمت بنزین است و در واقع بنزین 1000 تومانی امروز به همان ارزش 1000 تومان نیست و قطعا ارزشش کمتر از سال 94 است که قیمت بنزین به 1000 تومان رسید.
و این ریشه و علت افزایش مصرف بنزین در طول سال‌هایی است که قیمت تغییر نیافته و در عوض تورم و نرخ دلار بالا رفته است.
پس با این شرایط مدیریت توزیع بنزین در کشور تغییر کند و ثابت بودن این روند می تواند شرایط مصرف را بدتر از آنچیزی کند که امروز گریبان ما را گرفته است.
پس با این شرایط به نظر می‌رسد برای دولت چاره‌ای نمانده تا دوباره به نظام سهمیه بندی بازگردد؟
محسنی: افزایش قاچاق، بالارفتن مصرف، افزایش نرخ دلار و به تبع آن افزایش قیمت بنزین در آن سوی مرزها موجب شده است تا برای دولت چاره ای نماند غیر از این که نظام توزیع بنزین را تغییر دهد. و دولت باید فکری به حال توزیع بنزین کند و به همین صورت دیگر نمی تواند بنزین را عرضه کند و به روش تک نرخی ادامه دهد و قطعا این تغییر رویکرد دولت قابل تقدیر است.
موضوع اصلی در بازگشت نظام سهمیه بندی این است که چه نظام سهمیه بندی اجرا شود تا به عدالت نزدیک باشد؟ یک وقت دولت می خواهد فقط به دنبال کنترل مصرف باشد، اما وقتی دولت می خواهد در کنار کنترل مصرف موضوع عدالت اجتماعی را نیز دنبال کند بهتر نیست دولت به جای دادن سهمیه به هر خودرو آن را به هر فرد بدهد؟
محسنی: در شرایط فعلی اقتصادی که مشکلات اقتصادی دامن گیر مردم شده است قطعا باید دولت بیشتر از گذشته به سمت عدالت اجتماعی گام بردارد. وقتی مردم به حقوقشان نگاه می کنند فقط 20 تا 30 درصد بالارفته است اما وقتی به کالاها نگاه می کنند قیمت برخی اجناس از 2 تا 4 برابر افزایش یافته است.
و این شرایط برای قشر حقوق‌بگیر جامعه بدتر از دهک های بالای جامعه است. زیرا بالارفتن تورم موجب به افزایش سرمایه برای این بخش از جامعه خواهد شد. با این شرایط دولت باید به دنبال افزایش عدالت اجتماعی در جامعه باشد.
اگر قیمت بنزین در طول سالهای مختلف به دلیل موضوعات اجتماعی مثل محبوبیت دولت و غیره تغییر پیدا نکرده است و اکنون که دولت می خواهد قیمت را تغییر دهد و با شرایطی که کشور در آن قراردارد مانند تحریم و فشار آمریکا و مشکلات اقتصادی کنونی مانند افزایش نرخ بیکاری و غیره این ملاحظات اجتماعی را دولت باید در دستور کار خود قرار دهد.
در این شرایط با تغییر یک نرخ در برخی از کشورها یک باره دست به شورش می‌زنند. مانند اتفاقی که در فرانسه رخ داده است که خوشبختانه مردم ما این گونه نیستند و دولت مشکل عدم امنیت و عدم ثبات و غیره ندارد. بنابراین لازم است که نسبت به مردم توجه بیشتر داشته باشد و این موضوع را باید بداند که همین مردم نسبت به نظام پایبند هستند و همواره کنار انقلاب و دولت ایستاده اند.
به همین دلیل اکنون که دولت تصمیم عاقلانه ای اتخاذ کرده است تا مصرف بنزین را کنترل کند حتما باید همزمان نگاهش به مردم نیز باشد و این گونه نباشد که شرایط مردم را در گرفتن تصمیمات اقتصادی در نظر نگیرد. بر این اساس به نظر می‌رسد عادلانه ترین شکل سهمیه بندی نیز دادن سهمیه به هر فرد است زیرا در این حالت فردی که خودرو ندارد نیز از این سهمیه برخوردار می شود.
و دوباره باید گفت هر چند بازگشت سهمیه بندی قابل تقدیر است اما اعطای سهمیه به هر خودرو با عدالت همراه نیست.
موضوع مهمی که باید به آن پرداخت بحث دادن سهمیه ویژه به خودروهای عمومی است و به نظر می رسد که حتی اگر دولت تصمیم بگیرد تا سهمیه را به هر فرد بدهد حتما باید سهمیه ویژه ای به خودروهای عمومی بدهد تا اثرات این تصمیم را کم کند.
محسنی: بله. همین طور است دولت چه بخواهد سهمیه را به هر فرد بدهد یا این که به هر خودرو بدهد حتما باید شرایط خودروهای عمومی را نیز مد نظر قرار دهد.
موضوع اینجا است که ما سهمیه پایه را به هر فرد بدهیم یا اینکه سهمیه پایه را به هر خودرو بدهیم و سهمیه جداگانه برای خودروهای عمومی در نظر بگیریم. در گذشته نیز این موضوع مد نظر قرار گرفته بود و در طرح های پیشنهادی نیز این موضوع رعایت شده است.
در مورد نرخ بنزین آزاد چه تصمیمی عاقلانه‌تر است؟ با توجه به اینکه می دانیم قانون به ما اجازه داده است تا قیمت بنزین را تا 95 درصد فوب بالا ببریم اما در شرایط فعلی اقتصادی که امکان چنین کاری وجود ندارد...
محسنی: وقتی ما نظام سهمیه بندی را باز می‌گردانیم می‌توانیم در خصوص بنزین آزاد راحت تر عمل کنیم. به عنوان مثال قیمت بنزین سهمیه بندی را می توانیم در حد همین 1000 تومان ویا با افزایش اندکی به 1200 یا 1300 برسانیم و برای قیمت بنزین آزاد تصمیم بهتری بگیریم.
باید به این نکته توجه کنیم که نرخ دوم عملا برای مازاد مصرف است و حتما باید یک شوک مصرفی به مصرف کنندگان بدهد. البته نباید این شوک زیاد باشد و در گام اول می توان آن را مثلا تا 2000 تومان در هر لیتر تعیین کرد. زیرا مردم باید عادت کنند تا مصرف را براساس سهمیه ای که به آنها می دهند کنترل کنند.
قیمت پایین بنزین موجب شده است تا کسب و کارها بهینه نباشد و یا حاشیه نشینی کلان شهر ها افزایش یابد که مسسب آن نیز دولت است.
با این حال به نظر من قیمت بنزین آزاد باید به تدریج بالا رود و تا جایی برسد که قاچاق سوخت دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشد.
در اینجا سوال مهمی ایجاد می شود که دولت چگونه تورم انتظاری را کنترل کند. مثلا هم اکنون که قیمت بنزین تغییری پیدا نکرده و دولت تصمیم دارد که این کار را انجام دهد می بینیم بخشی از مردم نسبت به آن جبهه گرفته اند و اعلام می کنند این تصمیم قیمت اجناس را بالا می برد. با این شرایط دولت چگونه باید برخورد کند؟
محسنی: اواخر سال گذشته تحقیقی در اینباره انجام دادیم و گفتیم که ریشه گرانی در اثر افزایش قیمت بنزین به اثر آن در تقاضاهای مربوط به تولید و خدمات باز می گردد.
مثلا وانت بارها یکی از علل افزایش قیمت اجناس هستند و یا تاکسی ها نیز می توانند به این دامن بزنند. حالا اگر وانت بارها و تاکسی ها مشکل مصرف بنزین نداشته باشند دیگر این مشکل ایجاد نخواهد شد.
برای این موضوع نیز راه کار وجود دارد زیرا ما کشوری هستیم که گاز داریم و می توانیم از گاز برای سوخت این خودرو ها استفاده کنیم.
بنابراین سی ان جی و ال پی جی می تواند فقط در خدمت حمل و نقل عمومی در بیاید و از این طریق مصرف بنزین در وانت بارها و خودروهای حمل و نقل عمومی کاهش پیدا کند.
گلوگاه این موضوع هم تعداد جایگاه‌های سوخت‌گیری است که کفاف این طرح را نمی دهد و علت این موضوع نیز باز می گردد به اینکه کارمزد جایگاه داران در سالهای متمادی ثابت بوده است. به طوریکه کارمزد جایگاه در روستا و داخل شهر یک قیمت بوده است. البته این تفاوت کارمزد اخیرا ایجاد شده است اما بازهم صرفه اقتصادی ندارد. اگر دولت بخواهد و تصمیم بگیرد به راحتی می تواند این کار را انجام دهد.
الان قیمت گاز یک چهارم قیمت بنزین است و دولت می تواند روی آن کار کند و از مابه التفاوت این قیمت کارمزد جایگاه داران گاز را بالا ببرد.
الان کره جنوبی بیش از 10 سال است که سوخت ناوگان عمومی را بر پایه سی ان جی توسعه داده است. این کار بسیار سنگینی است اما در نظر بگیرید که کره جنوبی گاز ندارد ولی توانسته است این کار را انجام دهد.
موضوع دیگری که این روزها در جامعه مطرح می شود بحث سهمیه بندی است و مردم معتقدند که دولت بدون سهمیه بندی قیمت را کمی بالا ببرد. به نظر شما کدام یک تاثیر بیشتری در کنترل مصرف دارد افزایش قیمت همراه با سهمیه بندی یا افزایش قیمت بدون سهمیه بندی؟
محسنی: مردم باید این را بدانند که اگر قرار باشد قیمت بنزین بدون سهمیه بندی بالا رود این افزایش قیمت قطعا روی اقتصاد تاثیر می گذارد و از طرف دیگر دست دولت در واقعی کردن قیمت بنزین محدود می شود و با این شرایط موضوع قاچاق بنزین به خصوص با دلار چند نرخی نیز وجود دارد. بنا بر این دولت اگر بخواهد این شرایط و میزان مصرف را کنترل کند بهتر آن است که قیمت را در دوپله قرار دهد که پله اول سهمیه و پله دوم بنزین آزاد است و این گونه فشار به مردم کمتر خواهد بود.
وقتی شرایط اقتصادی را بررسی می کنیم قاچاق سوخت زمانی تشدید شد که قیمت دلار بالا رفت. بنابراین این گزاره مطرح می‌شود که اگر دولت می خواهد به دلیل کنترل مصرف و حذف قاچاق نظام سهمیه بندی را احیا کند در کنارش باید قیمت دلار و تورم را نیز کنترل کند. هر چند برخی از مسئولان معتقدند که افزاش قاچاق ربطی به بالارفتن قیمت دلار ندارد.
محسنی: دولت باید بداند و دقت کند هروقت فضای چند نرخی دلار ایجاد می شود پشت سر آن نیز فساد ایجاد می شود.
بنابراین یک مشکل اصلی اقتصاد در حال حاضر همین بحث چند نرخی بودن دلار است که دولت باید سریع این موضوع را حل و فصل کند.
پس برای حذف قاچاق باید از ریشه عمل کرد. به هیمن دلیل اول باید قیمت بنزین آزاد را به قیمت آن سمت مرز نزدیک کرد و در کنارش قیمت دلار را تک نرخی کرد و همچنین تورم نیز باید کنترل شود.
از طرف دیگر نیز باید با کارت سوخت جایگاه نیز که یکی از مشکلات امروز قاچاق است طور دیگری برخورد کرد. مثلا قیمت سوخت با کارت سوخت جایگاه باید به میزان بنزین فوب در نظر گرفته شود و از این طریق می‌توان قاچاق را کنترل کرد.
منبع: فارس
