رئیس جمهوری که کشور را با ۳۰۰ هزار بشکه نفت مدیریت کرد
نبض نفت - در ماههای اخیر با افزایش دامنه تحریمهای اقتصادی و احتمال بروز کسری بودجه، دولت و مجلس به فکر اجرای برنامه اداره کشور بدون نفت افتاده‌اند. مرکز پژوهشهای مجلس از برنامه تفصیر نفت در بودجه رونمایی کرده و سازمان برنامه و بودجه به نمایندگی از دولت چارچوب کلی برنامه اصلاحات ساختاری بودجه با محور کاهش وابستگی به نفت را منتشر کرده است.
در حال حاضر با وجود گذشت 4 ماه از ابتدای سال جاری هنوز برنامه عملیاتی
مشخصی برای کاهش وابستگی بودجه به نفت در دست اجرا قرار نگرفته است و دولت تلاش می‌کند
از راههای مختلف سناریو فروش نفت و تزریق منابع به بودجه را دنبال کند.
موضوع کاهش وابستگی بودجه به نفت از سالهای میانه دهه 70 به صورت ویژه
در دستور کار ارکان مختلف دولت قرار گرفت و سازمان برنامه و بودجه مطالعات ابتدایی
در این حوزه را آغاز کرد. این درحالی است که بعد از گذشت ربع قرن از آغاز مطالعات و
برنامه ریزی‌های صورت گرفته در این حوزه اتفاق قابل توجهی در کشور رخ نداده و اقتصاد
ایران همچنان به نفت وابسته است.
نکته جالب توجه اینکه بودجه ایران چه قبل از انقلاب و چه در 30 سال گذشته
همواره به نفت وابسته بوده و هر زمان درآمدهای نفتی کاهش داشته بلافاصله با بحرانهای
رکود، تورم و جهش نرخ ارز مواجه بوده‌ایم. این درحالی است که جمهوری اسلامی در یک دوره
طلایی تجربه اداره اقتصاد بدون نفت را اتفاقا
با خروجی موفقیت آمیز داشته است.
اداره کشور با 300 هزار بشکه نفت
در دوران جنگ تحمیلی با وجود بیش از یک دهه وابستگی بودجه به نفت در سالهای
قبل از انقلاب، میزان درآمدهای ارزی کشور به شدت کاهش یافت و درحالی که ایران درگیر
بزرگترین جنگ سالهای اخیر بود اقتصاد کشور و اقتصاد جنگ تنها با فروش 300 هزار بشکه
نفت اداره شد.
در دور نخست ریاست جمهوری آیت الله خامنه‌ای با وجود هزینههای قابل
توجه جنگ تحمیلی از یک سو و همچنین وابستگی ساختاری بودجه به ارث رسیده از دوران پهلوی،
کشوری که رکوردهای فروش 5تا 6 میلیون بشکه نفت را در سالهای میانه دهه 50 ثبت کرده
بود به یک باره با کاهش شدید فروش نفت رو به رو شد و اتفاقا کشور به سلامت از آن گردنه
عبور کرد. کارشناسان دلایل مختلفی برای این تجربه و الگوی موفقیت آمیز ذکر کرده‌اند
که به نظر می‌رسد نقطه مشترک همه آنها در مدیریت انقلابی، کاهش هزینههای زائد و جلوگیری
از اصراف در مخارج دولتی بوده است.
تشریح وضعیت اقتصاد کشور در نیمه نخست دهه 60 از زبان رهبر انقلاب
*رهبر انقلاب در تشریح فضای وحشت انگیز اقتصاد کشور در سال 64 معتقدند،
صادرات نفت ما در کمترین اندازه‌ی طول دوران شاید صادرات نفتی ما بود، در حدود سیصد
هزار بشکه در روز که اصلاً به هیچ‌وجه قابل ذکر برای یک کشوری مثل کشور ما با این منابع
با این اتکائی که به نفت داشتیم و برای ما درست کرده بودند نبود، واقعاً وحشت‌انگیز
بود. وضع امنیت مرزها، امنیت مناطق مختلف کشور، حتی امنیت شهرها به شکل بسیار بدی بود،
مردم در هر جا که بودند احساس عدم ثبات می‌کردند... این وضع چهار سال پیش ما بود، امروز
شما نگاه کنید به وضع کشورما. امروز همه چیز در نقطه‌ی مقابل قرار دارد. از لحاظ وضع
سیاسی و اعتبار جهانی آن روز هیچکس خیال نمیکرد این نظام و این کشور حتی ممکن است تا
یکسال دوام بیاورد.
من به طور خلاصه بگویم دستاورد این چهار سال دستاورد بسیار ارزشمندی است،
البته این مربوط به من نیست؛ این مربوط به شما ملت است، مربوط به مسئولین عزیز ماست
که با تلاششان با زحمات خستگی ناپذیرشان این دولت، نخست‌وزیر، وزراء، مدیران و دستگاههای
مختلف در سطوح مختلف واقعاً شب و روز تلاش کردند، کار کردند و مخصوصاً رزمندگان عزیز
ما در جبهه‌ها که بیشترین افتخار مال آنهاست، بیشترین هنر را آنها به خرج دادند و ما
توانستیم به برکت حمایت شما مردم و به برکت فداکاری آن رزمندگان و تلاش خستگی ناپذیر
عزیزانمان در سطوح مختلف، کشور را از آن وضع برسانیم به این وضع و این مایه‌ی افتخار
ماست.
شرایط جنگ، پیچیده‌تر از تحریمهای اقتصادی امروز
باید به این نکته توجه کرد که با وجود گستردگی تحریمهای اقتصادی سالهای
اخیر، شرایط به هیچ عنوان با دوران جنگ تحمیلی قابل مقایسه نیست. در دوران جنگ نه تنها
فرایند فروش نفت با مشکل رو به رو شده بود بلکه پالایشگاهها و نفتکشهای ایران زیر فشار
توپخانه‌های دشمن بودند. این در حالی است که امروز تولید نفت در کشور با مشکل و محدودیتی
رو به رو نیست.
عبور از فاجعه اقتصاد نفتی پهلوی با یک بیستم شدن فروش نفت
از سوی دیگر در سالهای آغازین انقلاب اسلامی ساختار بوروکراتیک کشور تحت تاثیر اقتصاد نفتی به
ارث مانده از دوران پهلوی بود، در آن دوران فروش روزانه نفت ایران حتی به 6 میلیون
بشکه در روز نیز رسیده بود و درآمد ارزی حاصل از فروش نفت به طور کامل به اقتصاد و
بودجه کشور تزریق می‌شد. با این پیش فرض تبدیل درآمد ناشی از فروش 6 میلیون بشکه در
روز به 300 هزار بشکه در دور نخست ریاست جمهوری آیت الله خامنه‌ای، در نگاه اول می‌توانست
یک فاجعه باشد، این درحالی است که با وجود هزینههای گسترده ناشی از جنگ کشور به سلامت
مدیریت شد.
مدیریت کشور با کاهش هزینه‌ها با وجود بی تجربگی در دور زدن
تحریم
طی 40 سال گذشته، برای فروش نفت ایران روشهای مختلفی بدست آمده است، امروز
تجربیات مهمی در عرصه فروش نفت با وجود تحریمهای گسترده اقتصادی بدست آمده است و دولت
هم روی این تجربه و حلقه‌‌های ایجاد شده حساب ویژه‌ای کرده است. این درحالی است که
در سالهای اوج دفاع مقدس، عملا راهکار قابل اعتنایی برای فروش نفت وجود نداشت. در آن
برهه دولت مجبور بود با اصلاح روشهای مدیریتی با وجود وادادگی سنتی سیستم اداری به
ارث مانده از دوران پهلوی، هزینه های زائد را مدیریت کند. در نهایت با وجود کاهش شدید
درآمدهای نفتی دولت جمهوری اسلامی در سالهای اوج جنگ تحمیلی با ریاست آیت الله خامنه‌ای
اقتصاد کشور و اقتصاد جنگ را مدیریت کرد.
معمای درآمدهای جایگزین در اقتصاد دفاع مقدس
در حال حاضر دولت ایران با تحریمهای گسترده نفتی و بانکی مواجه شده است،
اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که امروز حداقل 14 میلیارد دلار درآمد حاصل
از صادرات پتروشیمی در اختیار سیستم ارزی کشور قرار دارد که یک جایگزین قابل اتکا برای
مدیریت فضای تولید در کشور است. این در حالی است که در دوران دفاع مقدس عملا تجربه‌ای
در حوزه صادرات فرآورده‌های نفتی وجود نداشت و دولت برای کسب درآمد ارزی تنها به درآمد
فروش نفت متکی بود. بر این اساس در آن دوران با وجود یک بیستم شدن فروش نفت، کشور بزرگ
ایران با هزینههای سنگین ناشی از خسارتهای
جنگ، مدیریت شد و امروز یک الگوی اقتصادی قابل اتکا برای مسئولان اجرایی برای اداره
کشور بدون نفت وجود دارد.
منبع: تسنیم
