عرضه نامنظم؛ پاشنه آشیل بورس نفت
نبض نفت- آغاز به کار بورس نفت و دعوت از بخش خصوصی برای داد و ستد نفت ایران، گشایش دریچه‌ای جدید در تجارت این طلای سیاه بود ه است. دریچه‌ای که پس از سال‌ها بی‌توجهی در کشاکش مشکلات فروش نفت، تهدید تحریم را به فرصتی بی‌بدیل تبدیل کرد. همکاری وزارت نفت که به‌نوعی تکلیف قانونی این وزارت خانه محسوب می‌شود، عرضه‌های مستمر هفتگی است که دو هفته قبل انجام نشد. این اتفاق چنان به مزاج تحریم‌کنندگان خوشایند آمد که برخی رسانه های داخلی همصدا با آنها خبر مرگ بورس نفت را تیتر زدند. به‌راستی در شرایطی که کشور به فروش نفت نیاز مبرم دارد، بی توجهی به مکانیزم شفاف بورس اقدامی بر خلاف منافع ملی است و از آنجا که دست وزارت نفت برای برطرف کردن مشکلات زیرساختی بورس نفت باز است، عرضه‌های نامنظم با هیچ توجیهی قابل پذیرش نیست؛ اما منتقدان بورس نفت معتقدند نمی‌توان تلاش وزارت نفت و تخفیف شیرین آن را به مشتریان بورس نفت ندیده گرفت. آیا به‌راستی این تخفیف شیرین ماهیت خارجی دارد؟
تخفیف چند دلاری کام هیچ خریداری را برای خرید نفت تحریمی شیرین نمی کند
مقدسه فلاح زاده، کارشناس انرژی، با اشاره به اینکه قیمت پایه نفت عرضه‌شده در بورس، قیمت نفت برنت منهای یک دلتاست که قیمت بازار مدیترانه در این میان به‌عنوان کمترین قیمت رسمی فروش نفت ایران در این بازار در نظر گرفته شده است، گفت: همه تخفیف‌های در نظر گرفته‌شده در مراحل اولیه و ثانویه عرضه‌ها تاکنون از ۵، ۶ دلار تجاوز نکرده است. هرچند این تخفیف برای شرایط عادی که حتی یک و دو سنت با اهمیت است قابل‌ملاحظه است؛ اما در شرایط حاضر خرید نفت تحریمی ایران علاوه بر ریسک خرید، هزینه‌هایی در پی دارد که این تخفیف چند دلاری آنها را پوشش نمی‌دهد. در کنار کم بودن این تخفیف‌ها، مشکل پیش‌پرداخت میلیاردی و جریمه ۵ درصدی که سازمان بورس تعیین کرده است مزید بر علت است و انگیزه مشتریان را برای ورود به این بازار کمرنگ می‌کند.
وی افزود: گذشته از این دو مشکل، باوجود مسیرهای فروش موازی که وزارت نفت به راه انداخته است، اگر مشتری ریسک خرید و پیش‌پرداخت میلیاردی را هم بپذیرد، وزارت نفت اتاق تاریک معاملات و مذاکره بدون هزینه را به‌جای ورود به بورس نفت پیش پای مشتریان می‌گذارد. باوجود این هفت‌خوان بر سر راه مشتریان بورس، اگر رونقی تابه‌حال اتفاق می‌افتاد جای تعجب داشت.
چه باید کرد؟
وی افزود: به نظر می‌رسد در شرایط موجود تنها کاهش قابل ملاحظه قیمت پایه در بورس، می‌تواند دهان خریداران را شیرین کند. بدین منظور لازم است قیمت پایه به میزان ۱۵ دلار زیر قیمت نفت خام شاخص و به عنوان حد پایین قیمت برای رقابت تعیین شود. سپس متقاضیان از طریق مزایده، بر روی قیمت پایه رقابت کنند. این همان امتیازی است که مشتریان نفتی بورس از وزارت نفت انتظار دارند.
به گفته این کارشناس انرژی در کنار کاهش قیمت پایه، کم کردن رقم پیش‌پرداخت‌ها تا عدد ثابت ۲۰۰ میلیونی هم بسیار بااهمیت است و ریسک خرید را تا حدود زیادی پایین می‌آورد. این اقدامات در کنار مسدود کردن مسیرهای موازی بورس نفت بسیار مؤثر بوده و جان دوباره‌ای به این بازار نفتی می‌بخشد، که البته این اقدام در اختیار بورس انرژی است.
فلاح زاده با بیان اینکه متأسفانه در شرایطی که کشور تحت فشار شدیدترین تحریم‌ها قراردارد، اظهار داشت: عده‌ای در داخل با به سخره گرفتن بورس نفت به عنوان ابزار مقابله با تحریم، خواسته یا ناخواسته، آب در آسیاب دشمن می ریزند. در شرایط غیرعادی تحریم‌ها و درحالی که وزارت نفت راهکار کارآمد دیگری به‌جز بورس نفت در آستین ندارد، به‌سخره گرفتن تلاش‌ها برای تحقق بورس نفت با تعبیراتی چون حراج ثروت ملی و مرده خواندن آن، عاقلانه به‌نظر نمی‌رسد.
وی تصریح کرد: با حل مشکلات زیرساختی در فرایند فروش نفت در بورس، نه‌تنها مشکل فروش نفت کشور حل خواهد شد، بلکه در آینده‌ای نه چندان دور می‌توان اکثر نفت ایران را در آن به فروش رساند و با ایجاد پیمان‌های پولی دو یا چند جانبه و ایجاد کانال‌های بانکی، پای مشتریان خارجی را بیش از مقدار فعلی به این بورس باز کرد و بورس ایران همچون بورس‌های مطرح دنیا، محلی برای عرضه نفت سایر کشورهای دنیا شود. با این روند ایران هم خود نقش به سزایی در تعیین قیمت نفت خواهد داشت و هم سهم بیش‌تری از مقدار فروش نفت دنیا را در اختیار خواهد گرفت.
