تعلل وزارت نفت در تعیین تکلیف ۴ قرارداد مهم صادرات گاز ایران

نبض نفت- ایران تاکنون 6 قرارداد تجارت گاز منعقد کرده است؛ قرارداد صادرات گاز به ترکیه، قرارداد صادرات گاز به امارات موسوم به کرسنت، قرارداد صادرات گاز به پاکستان یا خط لوله صلح (IP)، قرارداد صادرات گاز به عراق که به دو مقصد مجزای بغداد و بصره است و قرارداد واردات گاز از ترکمنستان و قرارداد تهاتر گاز با برق با ارمنستان.

نگاهی به ظرفیت مصرف گاز در کشورهای همسایه ایران نشان می‌دهد که این کشورها سالانه به بیش از 120 میلیارد مترمکعب گاز نیاز دارند که تنها کشوری که می‌تواند به‌کمک خط لوله نیاز این کشورها را تأمین کند ایران است، اما متأسفانه ایران سالانه کمتر از 15 میلیارد مترمکعب صادرات گاز به کشورهای همجوار خود دارد؛ این آمار برای کشوری که دومین ذخایر گازی جهان را داراست، وضعیت اصلاً مناسبی نیست. در ادامه به بررسی وضعیت هر یک از این قراردادها پرداخته می‌شود:

1 ــ قرارداد صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه طی قراردادی 25ساله و با حداکـثر حجم گـاز قابل تحویل 10 میلیارد مترمکعب در سال، در تاریخ 1375/5/17 (8 اوت 1996 میلادی) با شرکت بوتاش ترکیه منعقد گردید، عملیات صادرات گاز به این کشور در 19 آذر ماه سال 1380 آغاز شده است و تا سال 1405 اعتبار خواهد داشت. با وجود صرفه اقتصادی بالایی که صادرات گاز ایران به ترکیه برای طرفین دارد اما طی سال‌های گذشته تلاشی برای افزایش صادرات و نقش ایران در بازار گاز این کشور نشده است. با توجه به انعقاد قراردادهای افزایش واردات این کشور از آذربایجان و روسیه حتی احتمال حذف ایران از بازار این کشور نیز وجود دارد. درحالی که در سال 93 پیشنهاد افزایش واردات ترکیه از ایران در قبال تخفیف در قیمت گاز خریداری‌شده مطرح شد اما این پیشنهاد تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده است.

2 ــ قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان با نام خط لوله IP در قالب خط لوله صلح بین شرکت ملی صادرات گاز ایران و شرکت ISGS پاکستان در تاریخ 5 ژوئن 2009 (15 خرداد 88) به‌مدت 25 سال منعقد گردید که تاریخ آغاز تحویل گاز طبیعی به پاکستان 31 دسامبر 2014 و میزان حجم گاز طبیعی صادراتی 8 میلیارد مترمکعب در سال تعیین گردیده است. عملیات احداث خط لوله این قرارداد در ایران با سرمایه‌گذاری بیش از 2 میلیارد دلار از سال 92 تا کنون متوقف بوده است، در مقابل آمریکا به‌دنبال آن است تا با اجرای خط لوله تاپی[1] به‌عنوان رقیب خط لوله صلح از اجرایی شدن این خط لوله جلوگیری کرده و مانع از افزایش نقش ایران در بازار پاکستان و هند گردد.

3 ــ با توجه به نیاز کشور عراق به گاز طبیعی جهت مصارف نیروگاهی، قرارداد فروش گاز به بغداد در تاریخ 1392/4/30 در بغداد و قرارداد فروش گاز به بصره در تاریخ 1394/8/20 در تهران با حضور وزیر نفت ایران و معاون وزارت برق عراق امضا گردید، بر همین اساس مدت قرارداد صادرات گاز ایران به بغداد 6ساله با حداکثر حجم صادراتی 35 میلیون مترمکعب در روز است که از سال 95 تا کنون در حال اجرا است و قرارداد صادرات گاز ایران به بصره نیز 6ساله با حداکثر حجم صادراتی 25 میلیون مترمکعب در روز می‌باشد که حجم کمی گاز از این مسیر تا کنون به عراق صادر گردیده است. با توجه به نیاز عراق به گاز ایران جهت تأمین برق و برنامه‌ریزی این کشور برای تأمین گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها از محل گاز همراه نفت میادین نفتی قراردادهای صادرات گاز به این کشور برای کوتاه‌مدت 6ساله منعقد گردیده است، در این راستا ایران می‌تواند با احداث واحدهای نیروگاهی جدید با ضمانت تأمین گاز این واحدها از طریق ایران صادرات گاز خود به این کشور را برای بلندمدت تضمین کند اما تا کنون اقدامی در این راستا از طرف ایران صورت نگرفته است.

4 ــ قرارداد واردات گاز از ترکمنستان در سال 1375 برای مدت 25 سال منعقد گردید. طبق این قرارداد ایران سالانه تا 12 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از این کشور وارد می‌نمود. اما نهایتاً در سال 1395 پس از 20 سال به‌دلیل اختلافات مالی ترکمنستان صادرات گاز به ایران را متوقف نمود. ترکمنستان به‌عنوان چهارمین کشور بزرگ دارنده ذخایر گازی که دسترسی به آب‌های آزاد ندارد به‌عنوان یک فرصت در اختیار ایران است تا با تجارت گاز این کشور از مسیر خود با کشورهای طرف تقاضا در همسایگی خود علاوه بر منافع اقتصادی نقش خود را در بازار تجارت گاز منطقه پررنگ‌تر کند. در طرف دیگر چین با درک اهمیت ترکمنستان به‌عنوان یکی از منابع مهم تأمین گاز طبیعی با وجود بعد مسافت با این کشور اقدام به توسعه میادین این کشور و احداث سه خط لوله بزرگ برای انتقال گاز این کشور به چین نموده است و در حال احداث خط لوله چهارم نیز هست.

متأسفانه مشکلات موجود در زمینه صادرات گاز موجب معطل ماندن فرصت‌های کشور در این زمینه و حتی ضررهای جبران‌ناپذیر گردیده است. در حالی که مذاکرات صادرات گاز به عمان و کویت و هند چندین سال است که بی‌نتیجه مانده اما آمریکا تلاش کرده در جنگ گازی با ایران مانع از توسعه صادرات گاز کشور شود. حمایت عربستان و وعده تأمین مالی اجرای خط لوله تاپی و همچنین ممانعت از اجرای خط لوله صلح و حمایت از اجرای خط لوله کریدور جنوبی در آذربایجان نمونه‌ای از اقدامات آمریکا در جنگ گازی علیه ایران است.