ارزش افزوده پتروپالایشگاه‌ها 3 برابر پالایشگاههای معمولی/ تولید 600 هزار تن نفت کوره حماقت است
نبض نفت - یکی از معضلات اصلی صنعت نفت کشور، عدم ساخت و توسعه پالایشگاه‌ها و اصرار به خام‌فروشی به جای تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی بوده است. کارشناسان معتقدند که مهمترین دلیل عقب‌ماندگی صنعت نفت ایران به تفکرات حاکم بر وزارت نفت در طول 4 دوره ریاست بیژن زنگنه ارتباط دارد. به طور کلی زنگنه و تیم همراهش اعتقادی به ساخت پالایشگاه نداشته و آن را امر مقدسی نمی‌دانستند. به همین دلیل در طول دوران وزارت زنگنه حتی احداث یک پالایشگاه هم برنامه‌ریزی نشده است.
در این راستا
جریان‌های رسانه‌ای نزدیک به وزارت نفت که تا به امروز درباره‌ی ضرورت نداشتن ساخت
پالایشگاه هزار و یک دلیل می‌آوردند، امروز سعی می‌کنند تا با تحریف واقعیات برای
بیژن زنگنه در حوزه احداث پالایشگاه کارنامه‌سازی کنند. این درحالی است که شخص
زنگنه بارها و بارها در محافل کارشناسی و رسانه‌ای عنوان کرده است که با ساخت
پالایشگاه مخالف بوده است. از طرفی بررسی کارنامه وی در این حوزه نیز به خوبی نشان
می‌دهد که کارنامه وی در پالایشگاه‌سازی تقریبا هیچ است.
در راستای بررسی
بیشتر عملکرد بیژن زنگنه در حوزه ساخت و توسعه صنایع پالایشی در کشور با اصغر
ابراهیمی‌اصل، معاون سابق وزیر نفت و مدیرعامل اسبق شرکت ملی پتروشیمی گفتگو شده
است. مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
*بعد از 6 سال از اقدام سمبلیک زنگنه،
پیشرفت پالایشگاه سیراف فقط 5 درصد است
شما عملکرد آقای
زنگنه در حوزه ساخت پالایشگاه و تولید و مصرف فرآورده‌های نفتی را در طول 4 دوره
ریاست بر وزارت نفت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ابراهیمی‌اصل: زنگنه در هشت سال نخست دوران وزارتش به شدت مخالف احداث پالایشگاه
بود و معتقد بود این کار سودده نیست. در دنیا 750 پالایشگاه وجود دارد که از این
تعداد بخشی در کشورهایی است که اصلا تولید نفت ندارند از جمله ژاپن و آفریقای‌جنوبی. در دوره دوم وزارت
زنگنه یعنی در 6 سال گذشته، حجم زیادی بنزین و گازوئیل وارد کشور شد که خسارت
میلیارد دلاری به اقتصاد کشور زد. زنگنه در بدو ورود به دولت یازدهم، کارت سوخت را
متوقف کرد که نتیجه آن قاچاق 15 تا 20 درصدی سوخت بود. در همین حال روزانه 12 تا
15 میلیون لیتر بنزین یورو 2 و یورو 3 از هند و فجیره وارد کشور میشد.
لازم به ذکر است
ما در طراحی نقشه‌های اجرایی و ساخت پالایشگاه‌ها مشکلی در داخل نداریم. در حال
حاضر کاتالیست‌ها هم در کشور تولید می‌شود و بخش زیادی از آن پاسخگو است. اما به
هرحال تصمیم غلطی بود که زنگنه گرفت و موجب زیان عمده‌ای به کشور شد. تصمیم به
ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس هم در دولت نهم و دهم گرفته شد که براساس میعانات
گازی عسلویه باشد. قرار بود این پالایشگاه در سال 1391 افتتاح شود ولی به دلیل کارشکنی
مافیای واردات بنزین و همچنین قاچاق سوختی که روزانه 60 تا 100 میلیارد تومان
منفعت برای شبکه قاچاق ایجاد می‌کرد، به تعویق افتاد.
علت قاچاق سوخت به
کشورهای همسایه این است که وقتی ما قیمت بنزین را یک هزار تومان در نظر می‌گیریم
در مقابل قیمت دلار که اگر 12 هزار و 900 تومان باشد، قیمت هر لیتر 7.5 سنت می‌شود؛
در حالی که در کویت 34 سنت، در پاکستان 69 سنت، در ترکیه یک دلار و 23 سنت و
میانگین قیمت جهانی بنزین 1 دلار و 10 سنت است. گران‌ترین بنزین متعلق به زیمباوه
است که 3 دلار و 36 سنت فروخته می‌شود. بنزین نروژ که خودش یکی از کشورهای نفت‌خیز
به شمار می‌‌رود، یک دلار و 83 سنت است. در این شرایط مرزنشین‌ها و همچنین شبکه
سازمان‌یافته با تانکر و یا حتی با جاسازی در زیر اتوبوس مسافربری، بنزین را از
ایران به کشورهای همسایه قاچاق می‌کنند.
بنابراین با حذف
کارت سوخت، زمینه قاچاق فراهم شد. بیشترین تقصیر هم بر گردن زنگنه است. زنگه اجازه
نداد در کشور پالایشگاه ساخته شود. وقتی هم از مجلس فشار زیادی بر ایشان وارد شد زنگنه به طور کاملا
سمبلیک و سر کاری 8 پالایشگاه 60 هزار بشکه‌ای در سیراف کلنگ زد. قرار شد در این
پالایشگاه‌ها میعانات گازی به نفتا تبدیل شود و بعد در پالایشگاه به محصولات
پتروشیمی یا نفتی تبدیل گردد. اما بعد از 6 سال، پیشرفت پروژه فقط 5 درصد است.
* ارزش افزوده پتروپالایشگاه‌ها 3 برابر پالایشگاههای
معمولی است
کارشناسان معتقدند
که به طور کلی سیاست وزارت نفت باید از پالایشگاه‌سازی به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها
حرکت کند. نظر شما چیست؟ ساخت پتروپالایشگاه مزایایی نسبت به پالایشگاه دارد؟
ابراهیمی‌اصل: برای پالایشگاه‌سازی در دنیا چهار سطح تکنولوژی وجود دارد. ما تا
سطح دوم را در کشور داریم. سطح سوم را هم با کمک گرفتن خارجی‌ها میتوان انجام
داد. امروز دنیا به سمت پتروپالایشگاه رفته است. پتروپالایشگاه یا در واقع process plant به این گونه است
که خوراک را در فرایندی به 80 نوع محصول تولید کند که عمدتاً بنزین، گازوئیل، سوخت
هواپیما، نفت سفید، ال.پی.جی، حلال‌های نفتی و دیگر مواد است.
همچنین 6 هزار نوع محصول تولید می‌کند
که محصولاتش خوراک صنایع پایین‌دستی پتروشیمی است. ارزش افزوده‌ای که پتروپالایشگاه‌ها
خلق می‌کند 3 برابر یک پالایشگاه معمولی است و IRR یا همان نرخ بازگشت سرمایه‌گذاری آن 43 درصد است درحالیکه IRR پالایشگاه‌ها حدود 12
تا 18 درصد است. در نتیجه از سودآوری بالایی برخوردار است.
در حال حاضر
کشورها در حال برنامه‌ریزی برای ساخت پتروپالایشگاه هستند. پتروپالایشگاه 630 هزار
بشکه‌ای کویت در سال جاری میلادی (2020) وارد مدار می‌شود. یک پتروپالایشگاه در
امارات، یکی در عربستان، 2 تا در هند، 2 تا در چین و یکی هم در آمریکا در حال
احداث هستند. در پتروپالایشگاه‌ها دیگر فرایند روی کاتالیست‌های نانو انجام می‌شود
و طراحی به گونه‌ای است که با هزینه آپریشن و با ضایعات کم و زیرو فیول (تولید
صفر نفت کوره) هستند؛ یعنی دیگر نفت کوره تولید نمی‌کنند.
* ساخت پتروپالایشگاه با استفاده از
سرمایه‌های مردمی یک قانون هوشمندانه است
در حوزه ساخت
پتروپالایشگاه تا به کنون چه اقداماتی در کشور انجام شده است؟ آیا وزارت نفت
برنامه‌ای برای جذب سرمایه و ساخت پتروپالایشگاه دارد؟
ابراهیمی‌اصل: با توجه به اینکه ما شاهد بودیم وزارت نفت قادر نیست لایحه بیاورد،
حدود 18 ماه پیش این مساله را در کمیسیون‌های مختلف مجلس پیگیری کردیم. در ابتدا
با مخالفت شدید زنگنه هم روبرو شدیم که این کار اقتصادی نیست. در نهایت کمیسیون‌های
مختلف مجلس تصویب کردند در سواحل ایران پتروپالایشگاهی با استفاده از منابع مردمی
و صندوق توسعه ملی با ظرفیت دو میلیون بشکه در روز احداث شود. این قانون بسیار
هوشمندانه است. در شرایطی که کار چندان بزرگی در این دوره از مجلس شاهد نبودیم اما
این قانون بسیار خوب تدوین شده است.
این قانون 6 بند دارد که در ماده 4
آن ذکر شده است که منابعی که از داخل و خارج جمع کردید، وزارت نفت باید
بازپرداختشان را تضمین کند. یک بند دیگر هم این است بعد از احداث پالایشگاه، هزینه
سرمایه‌گذاری را تقسیم بر قیمت خوراک می‌کنیم، بدین صورت به پالایشگاه تنفس خوراک
می‌دهیم. دوره تنفس آن حدوداً 500 روز می‌شود که در آن 500 روز، وزارت نفت تنفس
خوراک را به صورت نسیه به پالایشگاه می‌دهد و پول نمی‌گیرد. یعنی نفت را به صورت
قرض الحسنه تحویل می‌دهد.
بعد از آن دوره
تنفس، پالایشگاه باید پول وزارت نفت و صندوق توسعه را برگرداند. اگر هم این پول را
ندهد باید به میزان همان پول از پتروپالایشگاه سهم به آنها داده شود. این دو
ابزار، مشوق‌هایی بسیار خوبی است تا 2000 هزار میلیارد تومان نقدینگی مازاد جامعه
را جذب کند و هم سرمایه خارجی با نرخ 43 درصد وارد پروژه شود. با 43 درصد سود، 17
ماهه اصل پول و سود برخواهد گشت و آن را هم تضمین کرده‌اند که یا پول می‌دهند یا
نفت خام با تخفیف.
با این حال هنوز آیین‌نامه
این قانون مجلس را دولت تصویب نکرده است. در حالی که قانون مکلف کرده است وزارت
نفت باید ظرف 2 ماه آیین‌نامه اجرایی به تصویب هیأت دولت برساند. الآن 5 ماه
گذشته ولی هنوز اتفاقی نیفتاده است. البته آیین‌نامه‌ای که ابتدا وزارت نفت تهیه
کرده بود برای عدم اجرای قانون بود. در آن یک سری بندهایی گذاشته بود که هیچ
سرمایه‌گذار داخلی و خارجی جرأت پیدا نمی‌کرد پولی وارد این کار کند. با پیگیری‌های
متعدد این بندها اصلاح شدند. اگرچه دو سه بند دیگر وجود دارد که باید هیات دولت تصمیم
بگیرد اما زهر کار گرفته شد.
هدف از ساخت
پتروپالایشگاه، خاتمه دادن به خام‌فروشی است. ولی وزارت نفت موافق این مساله
نیست. بنابراین آیین‌نامه را به گونه‌ای نوشت که عملاً چیزی از آن عاید کشور نمی‌شود.
بندهای آن طوری طراحی شده بودند که سرمایه‌گذار داخلی و خارجی را فراری میداد.
اما آنها حذف شدند و تلاش شد نظر اعضای کمیسیون اقتصادی دولت نیز تأمین شود و
الحمدلله مقدار زیادی اصلاح شد. یعنی شاید 80 درصد اصلاح شد و آن نیتی را که برای
عدم اجرای قانون داشتند از بین رفت. هنوز هم اگر یکی دو بند باقیمانده را هیات
دولت اصلاح نکند، فرصت هست تا در دولت‌های بعدی با استدلال، اصلاح شود. در نتیجه
با اجرای این پروژه ظرفیت استفاده از دو میلیون بشکه در داخل فراهم می‌شود.
*بی‌توجهی به بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها،
تولید نفت کوره را به روزانه 600 هزار تن رسانده است
همزمان با اعمال
تحریم‌های آمریکا میزان صادرات نفت ایران کاهش پیدا کرده است و در نتیجه ما با
کاهش تکلیفی میزان تولید نفت مواجه شده‌ایم که به برداشت صیانتی ما آسیب
میزند. کارشناسان معتقدند احداث پتروپالایشگاه یک بازدارندگی در مسیر اعمال تحریم‌های
نفتی و کاهش تولید ما ایجاد می‌کند. نظر شما چیست؟
ابراهیمی‌اصل: آمریکا 62 میلیارد بشکه و روسیه 96 میلیارد بشکه نفت قابل استحصال
دارد. در حالی که ایران 200 میلیارد بشکه نفت قابل استحصال دارد. یعنی 153 تا پیش
از این بوده و حدود 50 بشکه هم اخیراً کشف شده است. آمریکا با 60 میلیارد بشکه نفت
قابل استحصال، روزانه نزدیک به 20 میلیون بشکه تولید دارد. روسیه هم روزی 11
میلیون بشکه؛ ولی ایران که از مجموع ذخایر قابل برداشت آمریکا و روسیه رقم بیشتری
دارد، فقط 3.5 میلیون بشکه تولید می‌کند که هیچ منطقی پشت سر این نیست.
ما می‌توانیم به جای
3.5 میلیون بشکه 7 یا 8 میلیون بشکه تولید کنیم. می‌توانیم ظرفیت پتروپالایشگاهی
ایجاد کنیم و در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی استفاده کنیم که هم اشتغال ایجاد می‌کند،
هم تحریم‌پذیر نیست. درآمدش هم حداقل 3 تا 4 برابر کار پالایشی و چند 10 برابر
کار خام‌فروشی است.
براین اساس ما
باید پالایشگاههای خود را به روز رسانی کنیم. پالایشگاههای موجود در کشور دارای
تکنولوژی قدیمی است. تولید نفت کوره ما خیلی زیاد است که این هم نتیجه سهل‌انگاری
و بی‌اعتقادی به توسعه و بهینه‌سازی صنایع پالایشی بوده است. 29 تا 30 درصد نفت خام
تبدیل به نفت کوره می‌شود و این فاجعه است.
زیرا قیمت نفت
کوره نصف قیمت نفت خام است. ما 600 هزار تن نفت کوره در روز تولید می‌کنیم که این
نماد حماقت ماست. امروز پالایشگاههای دنیا 4 تا 8 درصد نفت کوره تولید می‌کنند.
بنابراین ما باید پالایشگاههای خود را به روزرسانی کنیم تا نفت کوره را تبدیل
به فراورده‌های با ارزشی مثل بنزین، گازوئیل، سوخت هواپیما و جت فیول و غیره شود.
* هر کسی می‌گوید پالایشگاه ستاره خلیج
فارس را زنگنه ساخته بی‌اطلاع است
یکی از
دستاوردهایی که در حوزه پالایشگاه‌سازی به بیژن زنگنه نسبت می‌دهند احداث
پالایشگاه ستاره خلیج فارس است. آیا شما هم معتقدید که این پالایشگاه دستاورد
ایشان است؟
ابراهیمی‌اصل: زنگنه تاکید داشت به جای احداث پالایشگاه، بنزین را وارد کند. در
نتیجه سیاست واردات سوخت، دلالی و قاچاق شکل گرفت. هر کسی می‌گوید پالایشگاه ستاره
خلیج فارس را زنگنه ساخته جاهل است. پالایشگاه ستاره خلیج فارس در زمان دولت احمدی‌نژاد شکل گرفت و 79
درصد پیشرفت داشت. در سال 91 و در دولت روحانی باید کار پالایشگاه تمام میشد. من
به عنوان کسی که سه دوره معاون وزیر نفت بودم، در جریان جزئیات این مساله هستم.
لذا 21 درصد باقی مانده باید در ظرف 1.5 سال به پایان می‌رسید. اما چون زنگنه به
این کار اعتقادی نداشت، پول را تخصیص ندادند.
همچنین به پایان
دوره اول دولت روحانی که رسیدند، تصمیم گرفتند آن را به صورت نمادین افتتاح کنند
تا در زمان انتخابات از آن بهره‌برداری سیاسی کردند. در واقع ستاره خلیج فارس
پروژه‌ای بود که دولت نهم شروع کرد تا 79 درصد کار جلو رفت ولی 21 درصد باقی
مانده در 6 سال اخیر، با تاخیر و هزینه زیاد تکمیل شد تا بعد عنوان شود این پروژه
دستاورد زنگنه است. در حالی که دستاورد زنگنه نیست. وزارت نفت می‌خواهد با سوء
استفاده از عملکرد دیگران آن را به نام خود تمام کند درحالیکه همه می‌دانند که
تفکرات زنگنه و تیم همراهش درباره پالایشگاه‌سازی چه بوده است.
منبع: فارس
