جای خالی دیپلماسی انرژی در سیاست خارجی ایران
نبض نفت - در حال حاضر قطر که در میدان عظیم گازی پارس جنوبی با ایران مشترک است، بزرگترین صادرکننده ال.ان.جی جهان است، در ماه ژوئن سال قبل استرالیا نیز توانست با صادرات بیشتر از قطر رتبه اول را به خود اختصاص دهد. در این بین امریکا هم بعد از انقلاب گازی شیل به سومین صادرکننده بزرگ ال.ان.جی تبدیل شده و قرار است طبق برنامه کوتاه مدت در 2025 به بزرگترین صادرکننده ال.ان.جی تبدیل شود. قطر برای اینکه از غافله عقب نماند توافقات سرمایه‌گذاری گسترده‌ای با همکاری شرکت‌های مهم انرژی از جمله شِل امضا کرده و شرایط را برای سرمایه‌گذاران خارجی تسهیل کرده، استرالیا هم بیش از 200 میلیارد دلار در کلیه صنایع ال.ان.جی سرمایه‌گذاری کرده اما با توجه به اینکه در حال حاضر مصرف ال.ان.جی و گاز این کشور بالا رفته، کارشناسان احتمال می‌دهند که در بازه زمانی 2022 تا 2026 این کشور برای اینکه بتواند پاسخگوی نیاز داخلی باشد علاوه بر صادرات واردکننده گاز هم باشد.
در شرایط امروز رقابت اصلی بین
قطر و آمریکا خواهد بود، روسیه هم سرمایه‌گذاری عظیمی در پروژه نواتیک ال.ان.جی و
ال.ان.جی ادریاتیک انجام داده و هم علاقمند است صادرات گاز طبیعی به اروپا را
ادامه دهد و در بازار شرق آسیا و اروپا نیز بتواند سهم خود را حفظ و افزایش دهد،
همه کشورهای دارنده گاز توجه خاصی به ال.ان.جی داشته و سرمایه‌گذاری عظیمی در این
حوزه انجام داده‌اند، در حال حاضر در بازار مازاد عرضه داریم به طوری که تا 2030 و
2040 سهم ال.ان.جی در بازار جهانی گاز افزایش می‌یابد.
در حال حاضر همه کشورهای
منطقه دریای مدیترانه و کشورهای فرامنطقه‌ای مثل امریکا، فرانسه و روسیه در صدد ایفای
نقش فعال در معادلات گازی دریای مدیترانه هستند علاوه بر اینها ماه قبل اسرائیل،
یونان و قبرس نیز قرارداد ساخت خط تولید مدیترانه شرقی را امضا کردند که گاز
اسرائیل از طریق قبرس به یونان و ایتالیا منتقل شود و این کشور بتواند 4 درصد گاز
اروپا را تامین کند و در آینده هم از طریق مصر هم گاز به اروپا منتقل شود، البته
فعلا در حد حرف است. بنابراین احتمال اینکه رژیم صهیونیستی بتواند به صادرکننده
گاز به اروپا تبدیل شود، وجود دارد. در ماه نوامبر گذشته ترکیه و دولت لیبی در
مورد حریم دریایی خود در دریای مدیترانه توافقی امضا کردند.
این توافق در صورت اجرایی شدن می‌تواند
اختلاف ترکیه با سایر کشورها در مورد بهره‌برداری از منابع انرژی در دریای
مدیترانه را پیچیده‌تر کند و هم چنین مانعی بر سر احداث خط لوله مدیترانه شرقی
باشد. باید خاطر نشان کرد که ترکیه اعلام کرده اجازه عبور خط لوله از آب‌های
سرزمینی ترکیه و قبرس را نخواهد داد. این مساله هم باید حل شود تا گاز اسرائیل
بتواند به بازار اروپا راه یابد. در هر حال قطر با استفاده از قراردادهای خوب با
شرکت‌های اروپایی و امریکایی هم از سهم خود در پارس جنوبی به بهترین نحو استفاده
کرده است. البته ایران هم در نهایت توانسته در میزان تولید از میدان پارس جنوبی،
قطر را پشت سر بگذارد. ایران برای پیوستن به جمع کشورهای صادرکننده ال.ان.جی 5 طرح
مهم آماده کرده و با شرکت‌های شِل و پتروناس و... نیز قرارداد امضا کرده بود تا 5
واحد ال.ان.جی احداث شود، بزرگترین آن هم پروژه ایران‌ال.ان.جی که پیش‌بینی شده
بود بیش از 2 میلیارد دلار هزینه شود، اما با اعمال تحریم‌های هسته‌ای همه شرکت‌های
خارجی صنعت نفت و گاز و ال.ان.جی بدون استثناء ایران را ترک کردند و نتوانستیم با
منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های داخلی این پروژه‌ها را به اتمام برسانیم و اکنون
همه پروژه‌ها نیمه تمام هستند.
با وجود اینکه ایران دومین
دارنده ذخایر بزرگ گاز در جهان است، نتوانسته در بازارهای جهانی ال.ان.جی نقشی
ایفا کند و چنانچه تحریم‌ها برداشته نشود و نتوانیم تنش‌های بین‌الملل را در کوتاه
مدت حل کنیم، نمی‌توان انتظار داشت ایران بتواند واحدهای نیمه تمام را به بهره‌برداری
رسانده و به کشور تولیدکننده ال.ان.جی تبدیل شود. تولید ایران به حدی نیست
که بتواند مازاد را صادر کند، بر خلاف پیش‌بینی‌ها مصرف گاز اتحادیه اروپا روند ثابتی
طی کرده و برخی مواقع کاهش هم یافته است، در این سوی ماجرا هم تا مسئله تحریم‌های
ایران حل نشود و نتوانیم سرمایه لازم برای افزایش تولید گاز در میادین مختلف و
تکمیل فازهای پارس جنوبی را تامین کنیم، نباید انتظار داشت بتوانیم چه از طریق
ال.ان.جی و چه خط لوله صادرات داشته باشیم و یا بخواهیم از امکانات ترکیه استفاده
کنیم. البته ترکیه سرمایه گذاری عظیمی برای زیرساخت انرژی خود انجام داده و در حال
حاضر چند واحد مایع سازی گاز هم در حال احداث دارد و حتی اقدام به خرید کشتی
اف.ال.ان.جی کرده است.
استفاده از ابزار دیپلماسی
انرژی در سیاست خارجی ایران تعریف نشده است،اولویت اول ایران در رابطه با حوزه گاز
طبیعی، صادرات به کشورهای همسایه بوده ولی با توجه به اینکه کشورهای همسایه در حال
متنوع سازی منابع انرژی خود هستند این شانس ایران در حال از دست رفتن است. مسئله
مهم ایران مشخص نبودن جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی است تا این جایگاه و
استفاده موثر از دیپلماسی انرژی مورد غفلت قرار می‌گیرد، باید منتظر از دست دادن
فرصت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشیم و این مشکل همه دولت‌های پس از انقلاب بوده
است. باید دیپلمات‌های انرژی در دانشگاه‌های داخل و خارج تربیت شوند و تا دیپلماسی
انرژی نزد وزارت نفت و امور خارجه حل نشود ایران نمی‌تواند در بازار انرژی جهانی
نقشی ایفا کند. ایران نیازمند سیاست خارجی فعال و تنش‌زدا و همچنین استفاده موثر
از تمامی ابزارهای دیپلماسی انرژی است که بتواند هم مشکلات خود را با غرب حل و هم
سرمایه خارجی جذب کند و با استفاده از مزایای تکنولوژی شرکت‌های داخلی، با افزایش
تولید و صادرات، تولید ثروت کرده و وضعیت اقتصاد کشور بهتر شود، همچنین با استفاده
از اهرم صادرات انرژی، در سیاست خارجی کشورهای خریدار ایفای نقش کند و بازیگر فعال
منطقه و فرامنطقه باشد، همگی این اهداف نیازمند بازبینی در سیاست خارجی و دیپلماسی
انرژی در کلیه دستگاه‌های مسئول است. دیپلماسی انرژی ایران کمبود زیادی دارد مثلا
می‌تواند کشورهایی مثل قطر، امریکا و روسیه را که با استفاده از قدرت انرژی سعی در
تقویت روابط با کشورهای همجوار و همپیمان داشته و از ابزار سرمایه گذاری برای کاهش
سهم رقبای خود در بازار جهانی استفاده می‌کنند، الگو قرار دهد تا بتواند از منابع
خودش برای افزایش حضور سیاسی، رفاه، بهره‌وری و صادرات نفتی و منابع ارزی استفاده
کند و از هژمونی همان کشورها در بازارهای هدف بکاهد.
امید شکری-کارشناس ارشد امنیت
انرژی
منبع: روزنامه اسکناس
