ترغیب پالایشگاههای گازی به استفاده از کالاهای فناورانه و حمایت از دانش‌بنیان‌ها
نبض نفت - حمید نجفی، رئیس امور تخصصی بازرگانی کالای شرکت ملی گاز درباره تلاش‌های این مجموعه برای حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان و جوانان فعال در این بخش می‌گوید، متن کامل گفت‌وگوی وی با پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت ملی گاز به شرح زیر است:
****
به‌عنوان نخستین پرسش، وظیفه اصلی این واحد چیست و با توجه به شرایط تحریم و اینکه کار شما، بسیار متفاوت از دیگر واحدها و همیشه در همکاری با دیگر کشورهاست، چگونه این وظایف به سرانجام می‌رسد؟
همان‌طور که می‌دانید کالا بخش بسیار مهمی از پروژه‌ها در سراسر دنیاست؛ شرکت ملی گاز ایران هم از این مسئله مستثنا نیست و بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد پروژه‌ها را همین بخش بازرگانی و کالا انجام می‌دهد.
بیشتر کاری که امروز امور تخصصی و بازرگانی انجام می‌دهد نیز همان تامین کالاست؛ شناسایی سازندگان، قوانین مترتب بر شرکت‌ها، ارزیابی کالاها مطابق با استانداردهای تعریف‌شده، چگونگی ثبت و تأیید آنها از جمله وظایف این واحد است.
در این امور چهار اداره به‌صورت زنجیره‌ای و به هم وابسته وجود دارد؛ در یک بخش، ما اداره خودکفایی کالا را داریم که کار آن، شناسایی سازندگان بالقوه است و برای نخستین بار کالایی را که در ایران تولید نشده می‌سازند. این کالا نیاز به کار پژوهشی ندارد و می‌توان از طرق دیگر مثل مهندسی معکوس به کمک شرکت‌هایی که ساخته‌اند، شتافت. این واحد ۳۳ سال است که در شرکت ملی گاز ایران فعال است.
بسیاری از سازندگانی که با شرکت ملی گاز ایران همکاری می‌کنند، با حمایت اداره خودکفایی به اینجا رسیده‌اند، البته این موضوع مربوط به سال‌های گذشته است و اکنون وقتی آنها را در پروژه‌های مختلف می‌بینیم، دیگر کسی به یاد نمی‌آورد این شرکت، چگونه به صنعتی بزرگ مثل نفت ورود کرده است، هرچند برخی از این شرکت‌ها، خود به غول‌های بزرگ و توانمندی در صنعت گاز ایران تبدیل شده‌اند.
بخش دیگر، اداره بررسی منابع است که اصلی‌ترین کار این اداره، تهیه فهرست بلند برای مناقصه‌هاست که البته از سال ۹۴ یا ۹۵ به بعد، این فهرست بلند در صنعت نفت برای هر چهار شرکت اصلی در سامانه‌ای به نام سامانه EP به اشتراک گذاشته شده است.
این اداره چندان بزرگ نیست، اما در واقع زیرمجموعه‌هایی موسوم به کمیته‌های تخصصی، به این اداره کمک می‌کنند که شامل ۵۴ مهندس در پنج کارگروه می‌شوند که هم به اداره بررسی منابع و هم به اداره خودکفایی کالا در بخش‌های فنی کمک می‌کنند.
در اصل، کار این اداره این است که همه منابع و شرکت‌هایی را که چه در داخل ایران به امر تولید مشغول هستند و چه تأمین کالا را به‌عهده دارند و همان شرکتهای بازرگانی می‌شوند و چه شرکت‌هایی که خارج از ایران هستند و در تولید و تأمین کالا نقش دارند شناسایی و مطابق با استانداردها، کالاهای آنها و نیز خود شرکت‌ها را بر اساس رتبه‌های حقوقی و بازرگانی ارزیابی می‌کند و پس از گرفتن رتبه، وارد فهرست AVL (وندورلیست) می‌شوند. این، گام نخست بازاریابی آن شرکت‌هاست سپس همه می‌توانند به آنها دست یابند.
این سازندگان اگر تولید اولیه داشته باشند که منشأ آن پیش‌تر خارجی بوده، به‌طور حتم باید در دیگر اداره ما به نام اداره طبقه‌بندی و استاندارد کالای ایران (ایران کد) ثبت کنند و کد طبقه‌بندی کالا به آن تخصیص داده شود. این از آن روست که بعدها بتوانیم در بخش نگهداشت و تعمیرات (نت) از قطعات یدکی این شرکت‌ها به‌خوبی استفاده کنیم.
شاید بیشترین کار هم مربوط به اداره طبقه‌بندی کالا شود. پروژه‌هایی که در یک پالایشگاه یا فازهای مختلف برای نمونه پارس جنوبی که اکنون بیشترین تحرک ما در آنجاست، تکمیل شده، تجهیزاتی که قرار است موجودی گرفته شود، به‌طور حتم باید کد طبقه‌بندی کالا داشته باشد و همکاران ما هر ماه به‌صورت دوره‌ای در طول هفته آنجا حضور دارند و با انجام این کار، اقلام تکراری را پیدا می‌کنند، کدینگ را انجام و آن را تحویل مجتمع پارس جنوبی می‌دهند.
همه این سه بخشی که توضیح داده شد، مستقیم با کالا و تولیدکننده در ارتباط هستند.
اما بخش دیگری نیز در این امور داریم به نام اداره مقررات و تأمین روش‌ها و مقررات بازرگانی و پیمانی که کار این اداره، ارائه راهکار و هر دستورعملی است که مربوط به این بخش می‌شود؛ مانند دستورعمل تنظیم اسنادی که مربوط به انتقال و تحویل کالا می‌شود مانند خرید کالا، طبقه‌بندی و ارزشیابی قوانین و مقررات در ارتباط با خرید کالا برای تجهیز انبارها و... که راجع به اینها نیز به‌صورت مستمر آموزش داریم و پس از آماده شدن، این دستورعمل‌ها به شرکتهای تابع و مدیریت‌ها ابلاغ می‌شود.
اکنون شرایط موجود یا همان تحریم‌ها چه تأثیری بر روند کاری شما و اداراتی که نام بردید، گذاشته است؟ زیرا موضوع همکاری دولت و بخش خصوصی همیشه وجود داشته؛ رعایت زمان‌بندی و استانداردهای موجود برای تهیه تجهیزات و کالا ازجمله موارد مورد بحث میان این دو بخش است. در این باره مختصر توضیح می‌فرمایید؟
ما پیش از این نیز این موقعیت وخیم اقتصادی و تحریم‌ها را در سال‌های ۹۰ و ۹۱ تجربه کردیم. به‌طور معمول اکنون ما دیگر ضوابط تدارک کالا را نداریم. عملیات تدارک کالا با توجه به شرایط این روزها و سال‌های اخیر که اوضاع سخت‌تر شده بی‌شک مشکل‌تر شده، اما با تجربه‌هایی که در این چند سال و در شرایط تحریم اقتصادی به‌دست آوردیم، تلاش می‌کنیم به سلامت از این بحران نیز عبور کنیم.
شرایط بسیار سخت‌تر شده. برای نمونه اگر قرار بود در شرایط عادی یک خرید خارجی کالا حدود ۱۸ ماه طول بکشد، با شرایط کنونی، گاهی کالا بسیار زودتر به دست ما می‌رسد و گاهی سال‌ها دیرتر. به هر حال ما در بخش تأمین کالا هستیم و این مسائل بیشتر به استفاده‌کنندگان ما از این کالاها در شرکت ملی گاز ایران برمی‌گردد.
آنچه بیشتر به ما مربوط است تأیید این شرکت‌ها و ارزیابی آنهاست که البته گاهی برای ما نیز مشکلاتی ایجاد کرده است. در تولید داخل، هرچند وضع اقتصادی و محدودیت‌ها فشار زیادی وارد کرده، اما خوشبختانه سبب شده تولیدکننده داخلی ما این تهدیدها را به فرصت تبدیل کند و به سمت کالاها و تجهیزاتی که نمی‌توانیم وارد کنیم، بیاید. کار ممکن است کمی کُند باشد، اما تلاش و پشتکار در آن زیاد است.
از سال گذشته تاکنون در این زمینه به نتایج خوبی هم دست یافته‌ایم. کارهایی که تصور می‌کردیم شدنی نیست، اکنون سازندگانی وجود دارند که می‌توانند این کار را انجام دهند. بعضی از این سازندگان باسابقه و توانمند هستند و ما آنها را در وندورلیست‌های خود داریم، اما برخی دیگر به لحاظ توان و برخی موارد مربوط به ثبت قانونی، هنوز نتوانسته‌اند به وندورلیست ما راه یابند، هرچند بسیار توانمند هستند، شرکت‌هایی که شاید به اصطلاح درباره تولید آن کالای خاص، به آنها دانش‌بنیان بگوییم.
اکنون وقتی از واژه دانش‌بنیان استفاده می‌کنیم، آن موضوعی که مرسوم است اینکه شرکت، شرکت دانش‌بنیان نیست، بلکه این شرکت در تولید یک کالا، دانش‌بنیان است. این تعریف گاهی ما را دچار اشتباه می‌کند.
منظورتان این است که شرکتهای دانش‌بنیان تنها در ساخت یک کالا، دانش‌بنیان هستند؟
بله. ببینید، برای نمونه شرکت بزرگی است که سال‌هاست با ما کار می‌کند و بخش‌های زیادی از کالاهای گازرسانی ما را می‌دهد، اما آن کالا چندان نیاز به فناوری پیچیده ندارد. این شرکت به سراغ تولید کالای دیگری می‌رود که فناوری پیچیده‌ای دارد و از عهده آن برمی‌آید. شرکت در مجموع، همان شرکت پیشین است، اما در تولید این کالای خاص، دانش‌بنیان محسوب می‌شود.
حال ببینیم این دانش‌بنیان بودن کجا احراز می‌شود؟ دانش‌بنیان بودن شرکت در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مشخص می‌شود. آنها معیارهایی دارند که بر اساس آن، شرکت‌ها را از نوپا تا صنعتی در تولید یک کالا در بخش گاز دانش‌بنیان معرفی می‌کنند. یک شرکت ممکن است فقط یک تولید داشته باشد و آن شرکت با همان یک تولید خود، دانش‌بنیان محسوب می‌شود.
با این تفاسیر این شرکت‌ها تا چه اندازه رشد کرده‌اند؟
به نظر من، با رویکردی که در کشور اتخاذ شده و با حمایت و مساعدت‌هایی که در بخش‌های قانونی و مالی و بازاریابی از این شرکت‌ها شده، آنها رشد خوبی داشته‌اند. شما به سایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نگاهی بیندازید، می‌توانید در بخش انرژی، همه این شرکت‌ها را پیدا کنید. رویکردی که ما برای این کار به وزارت نفت پیشنهاد دادیم برای اینکه از این شرکت‌ها هم بتوان استفاده کرد و مورد قبول نیز واقع شده، این است: ما دستورعمل حمایت از ساخت داخل در شرکت ملی گاز ایران داریم که در آن، به این شرکت‌ها پیش از اینکه به فهرست بلند ما ورود کنند، یک‌بار فرصت می‌دادیم و اداره خودکفایی ما، توانمندی این شرکت را احراز می‌کرد، در صورت تأیید کالای آنها، سفارش ساخت داده می‌شد و پس از یک‌بار تأیید، وارد وندورلیست ما می‌شدند.
بنابراین شرکت‌هایی که وارد سامانه EP می‌شوند، برای اینکه در فهرست بلندمدت ما حضور یابند، باید راهکاری داشته باشند. اگر شرکت دانش‌بنیانی بود که برای نمونه یک کارگاه کوچک است و چند دانشجوی خوب و با استعداد آنجا مشغول تولید و کار هستند و تولید کالایشان در حدی است که مورد پذیرش ماست، اما نه پروانه بهره‌برداری دارند و نه مجوزهای لازم برای تولید انبوه، پیشنهاد ما آن بود که ورودی سامانه EP، این شرکت‌ها را از همان ابتدا جدا کند و اگر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری آنها را تأیید کرد، به وندورلیست ورود کند، یعنی فرصتی به آنها بدهیم تا سریع‌تر وارد چرخه تولید شوند. چون این شرکت‌ها، به‌ویژه آنهایی که نو پا هستند، به لحاظ مالی، مشکل دارند و تا سفارشی به آنها ندهیم، این شرکت راه نمی‌افتد و پا نمی‌گیرد.
کمک شما مثل پیش‌پرداختی است که برای ساخت کالا یا قطعه‌ای خاص می‌دهید؟
هم به‌صورت پیش‌پرداخت و هم به‌صورت صدور مجوز. پارسال، مجوزهای خوبی برای شرکتهای تولیدی ارائه شد که بر مبنای آن، تولید کالایی که تأثیر خاصی بر روند کاری ما دارد، یعنی وجود آن کالا یا تجهیز می‌تواند در شرکت ملی گاز ایران بسیار تأثیرگذار باشد، یا نبود آن، مشکلات بسیار زیادی را برای ما ایجاد می‌کند؛ کالا و تجهیزی که فناورانه است، این شرکت‌ها مورد حمایت‌های بسیار خوبی قرار می‌گیرند.
در همین راستا، همکاران من کارها و اقدام‌های بسیار خوبی را نیز در پالایشگاه‌ها آغاز کرده‌اند. پالایشگاه‌ها را ترغیب کرده‌ایم که اکنون از این امتیاز استفاده کنند. خوشبختانه در رده‌های بالای کشور نیز از این طرح و اقدام حمایت می‌شود.
کنار فعالیتی که امور تخصصی دارد، ما دو سازمان دیگر نیز در مدیریت پژوهش خود داریم که بسیار کمک‌کننده هستند به‌ویژه در بخش‌های پژوهشی و همچنین فن‌بازار ملی گاز که آن بخشی که مربوط به معاونت پژوهش می‌شود در کنار فن‌بازار انجام می‌گیرد.
از سویی به دنبال آن هستیم که خرید بار نخست از این شرکت‌ها هم در وزارت نفت و هم در مدیریت پژوهش با قراردادهای سهل‌تر و بهتری انجام شود که احتمال دارد این موضوع از سوی وزارت نفت هم ابلاغ شود.
درباره شرکتهای خارجی چه تولیدکننده و چه تأمین‌کننده کالا، باید بگویم که به‌طور طبیعی، تعداد مراجعه‌کنندهگان بسیار کم شده؛ دو سال پیش که در امضای برجام بودیم، این شرکت‌ها بسیار مراجعه کردند، با شرکت‌هایی از کشورهای اروپایی را ما ملاقات کردیم و قصد توسعه فناوری را داشتیم. همه علاقه‌مند به انتقال فناوری و سرمایه به ایران بودند، زیرا بازار ایران بازار بسیار خوبی برای توسعه است، به‌ویژه در صنعت نفت و گاز اما از پارسال، این آمار افت کرده؛ هرچند مراجعه کرده‌اند، اما در تکمیل اطلاعاتشان با توجه به اینکه بسیار کُند عمل می‌کنند، با مشکلاتی روبه‌رو شده‌ایم و همین مسئله سبب شده ما باز هم به سمت داخلی‌ها برویم.
در اینجا البته ذکر این نکته نیز ضروری است که رویکرد ما نیز هم‌اکنون، بیشتر پالایشگاهی است. ۹۷ تا ۹۸ درصد کارها انجام شده و تنها چند قلم کالا در بخش گازرسانی مانده که آنها نیز در دست اقدام است، اما در پالایشگاه، وابستگی بیشتر بوده، هرچند چیزی نیست که از عهده آن بر نیاییم. هم اکنون در مواد شیمیایی بالای ۷۰ درصد در شرکت ملی گاز تولید می‌شود، در خودکفایی در بحث توربوکمپرسورها، ما بسیار فعال هستیم و چند هزار قلم در داخل تولید و یا روی آن کار می‌شود. در ماشین‌آلات ثابت هم همین‌طور.
احساس می‌کنم هم‌اکنون، بیشتر به تمرکز و همگرایی بیشتر با واحدهایی نیاز داریم که در حمایت از ساخت داخل کار می‌کنند؛ به‌ویژه در شرکتهای دانش‌بنیان و در اصل شرکت‌هایی که در حال ساخت هستند، باید بهتر مدیریت شوند، زیرا برای نمونه اگر تصور کنیم در جنگ اقتصادی هستیم به مراتب کارمان سخت‌تر است تا در جنگ نظامی، زیرا در جنگ نظامی، دشمن روبه‌روی شماست و دو ارتش کلاسیک با یکدیگر می‌جنگند، اما حتی در همین جنگ‌های نظامی هم برای نمونه در جنگ جهانی، پارتیزان‌ها یا چریک‌ها بودند که با جنگ نامنظم دشمن را کمی سردرگم می‌کردند.
تعبیر من از شرکتهای دانش‌بنیان نیز همین است. به نظر من، در جنگ اقتصادی، این شرکت‌ها مانند پارتیزان‌ها عمل می‌کنند، یعنی شرکتهای زیادی داریم که خوب کار و تولید می‌کنند، اما پراکنده هستند و این پراکندگی برای ما خوب نیست. رویکرد ما در پالایشگاه‌ها هم بر این مسئله حاکم است یعنی تلاش کردیم بر مغز پالایشگاه‌ها تمرکز کنیم.
به نظر می‌آید که در این زمینه نسبتاً هم موفق بوده‌اید و بسیار خوب عمل کرده‌اید، اما شرکتهای دانش‌بنیان هم مسائل ویژه خود را دارند.
بیشتر مسائل آنها مربوط به قوانین و مقررات است که همین چندی پیش در کمیته فنی مطرح شد. همان‌طور که می‌دانید، چهار کمیته فنی بازرگانی برای ارزیابی صلاحیت شرکت‌ها در صنعت نفت و چهار شرکت اصلی وجود دارد و من نایب‌رئیس این کمیته در گاز هستم. خوشبختانه با طرح مسئله حمایت از دانش‌بنیان‌ها، گفته شد که باید موانع سریع‌تر برداشته و با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نیز مذاکره شده تا هرچه زودتر راهکارهایی عملی در این زمینه ارائه شود.
لطفاً درباره سامانه‌هایی هم که در اختیار این امور قرار دارد، توضیح مختصری می‌فرمایید؟
دو سامانه بزرگ EP و سامانه ستاد از سوی این امور راهبری می‌شود که در سامانه EP یا سامانه خرید الکترونیکی صنعت نفت، تنها به بخش وندورلیست و AVL آن اشاره شد. یعنی کل صنعت نفت و گاز به این سامانه متصل هستند و از این سامانه خرید می‌کنند و مسئولیت و راهبری آن با امور تخصصی بازرگانی است. پیچیدگی‌های زیادی دارد و البته کم و کاستی که به مرور در حال رفع و تکامل است.
قرار بوده که این سامانه از بدو تولد، ما را چابک کند و کارهای ما الکترونیکی شود، قرار بود این سامانه بخش‌های دیگر از جمله بخش پیمانکاری و مزایده را هم در برگیرد که این اتفاق در اکنون تنها در بخش مزایده در حال وقوع است.
اما در کنار این سامانه، سامانه بزرگ‌تری به نام سامانه ستاد یا سامانه تأمین الکترونیکی دولت را داریم که برای همه دستگاه‌های اجرایی، لازم‌الاجراست. اما آنچه تاکنون ابلاغ شده تنها در بخش پیمانکاری، مشاوره در حد مسائل بزرگ و مزایده بوده است اما کالا را هنوز از طریق سامانه EP انجام می‌دهیم.
هم‌اکنون همکاری بین این دو سامانه برقرار شده، زیرا سامانه ستاد مربوط به همه شرکتهای تابع و... هم می‌شود و شما باید آنجا پرونده داشته باشید. سامانه ستاد هم چند ماه پیش به ما واگذار شده و ما از طریق اداره مقررات و تأمین روش‌ها و مقررات بازرگانی و پیمانی خود راهنمایی‌های لازم را به همه شرکت‌ها داده‌ایم و اکنون از سامانه ستاد در بخش‌هایی که گفته شد، استفاده می‌شود و ان‌شاءالله به‌زودی همه این موارد در سامانه ستاد هم انجام خواهد شد.
به‌عنوان آخرین پرسش، عملکرد پارسال واحد شما نشان می‌دهد تا چه اندازه به چشم‌اندازی که در نظر داشتید، دست یافته‌اید؟
با توجه به وضع تحریم‌ها و محدودیت‌ها، مشکلات برای کشور با همه توان درصدد رفع این چالش‌ها برآمده‌ایم. برخی راستی‌نمایی‌ها و راستی‌آزمایی‌ها درباره فعالیت شرکت‌ها مشکل شده است. کار بی‌شک کُند شده و این را همه می‌دانیم اما از طرف دیگر، رشته‌ای از افکار و خلاقیت‌ها را متبلور کرده است که بر مبنای آن می‌توان گام برداشت و آن را اجرایی کرد.
نکته دیگر این است که ما در خلال سخنان خود، خیلی از ساخت داخل صحبت می‌کنیم. ساخت داخل کار خوبی است، اما ما کارها و فعالیت‌های دیگر هم داریم؛ یکی از اینها، شرکتهای تجاری هستند. تولید مهم است اما نباید ما را از شرکتهای تجاری غافل کند، زیرا آنها هستند که جلو هستند ما بی‌شک بسیاری از کارها را خودمان نمی‌توانیم انجام دهیم، برای بسیاری از کالاهای مورد نیاز مواد اولیه‌ای نیاز داریم که همین شرکت‌ها تأمین‌کننده آنها هستند؛ آنها مذاکره‌کنندگانی قوی و صاحب سبک در امور بازرگانی خارجی هستند. باور من این است که در بسیاری از جاها، اهمیت شرکت تجاری تأمین‌کننده کالا، کمتر از تولیدکننده نیست.
تولید و زنجیره کالا به خیلی‌ها وابسته است. کار تولید بسیار مهم و حیاتی است، اما به بسیاری موارد دیگر نیز وابسته است، به‌ویژه که در ایران جایگاهی برای دادن گواهینامه وجود ندارد. وجود مراکز و مراجع آزمایشگاهی با داشتن API استاندارد بسیار مهم است. باید تلاش کنیم مراجع آزمایشگاهی داخلی خود را ارتقا دهیم. این مسئله، کار تولیدکننده را مشکل می‌کند. به هر حال همیشه اولویت با وندورلیست است و امیدوارم در این زمینه به نتایج خوبی دست یابیم.
منبع: شانا
