رونق اقتصاد غیرنفتی ایران در سایه تحریمها
مقامات ایران مانند سایر کشورهای وابسته به نفت مدتهاست در مورد اهمیت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی صحبت می‌کنند. ولی نیاز ایران برای تغییر به‌سمت یک اقتصاد غیرنفتی پس از وضع دوباره تحریمهای آمریکا در نوامبر 2018 ضروری به‌نظر می‌رسد. این تحریمها باعث شده ست تنها خریدار اصلی نفت خام ایران چین باشد.
تغییر سیاست با رونق تولید، در بخش خصوصی در حال اجراست. طی یک دهه گذشته، شرکت‌ها کم‌کم به این فکر افتاده‌اند که پا را فراتر از بازار بزرگ داخلی ایران قرار دهند و انواع متنوعی از کالاها را به بازارهای بیشتری صادر کنند. صادرکنندگان غیرنفتی در 20-2019 کلاً 41.3 میلیارد دلار صادرات داشتند که برای اولین بار در تاریخ مدرن ایران از صادرات نفت پیشی گرفته است. حدود نیمی از صادرات غیرنفتی ایران در بخش تولیدات کارخانه‌ای بوده است یعنی کارخانه‌های ایران دو برابر بیشتر از درآمد صادرات نفت ایران در سال گذشته، درآمد داشتند.
فشار تحریمها باعث 7 درصد کاهش صادرات غیرنفتی برای ایران شده ولی کلاً میزان این صادرات به بالاترین حد رسیده است. کالاهای مصرفی و محصولات صنعتی ایران از کلوچه گرفته تا فولاد ضدزنگ، تا حد زیادی در خاورمیانه صادر می‌شوند و به چین، روسیه و اروپا هم می‌رسند.
رونق تولید باعث اشتغال هم می‌شود، بین مارس 2018 و دسامبر 2019 (اسفند 1397 تا آذر 1398)، بخش تولید در ایران 472 هزار شغل ایجاد کرد، این در حالی است که 315 هزار شغل به‌خاطر تحریمهای آمریکا از بین رفته بود.
نقش مهم بخش تولید در حمایت از اقتصاد ایران در رشد تولید ناخالص داخلی آن هم دیده می‌شود، در حالی که بخش نفت 35% در 20-2019 کوچک شده، بخش تولید تنها 1.8 درصد کاهش یافته است، در واقع این بخش در سه‌ماهه اول سال میلادی جاری 2.4 درصد رشد کرده است.
همه‌گیری ویروس کرونا چالش جدیدی برای بخش تولید است. ویروس کرونا ضربه سختی به اقتصاد ایران زده است. با اعمال تعطیلی‌های ملی و توقف فعالیت کارخانه‌ها و بسته شدن مرزها، روند رونق اقتصاد ایران هم مختل شد.
مقامات ایران قرنطینه‌ها را در اواسط آوریل برداشتند و این تصمیم در کوتاه‌مدت مؤثر بود. شاخص مدیران خرید که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر شد نشان داد تولیدکنندگان بخش خصوصی در اولین ماه پس از برداشته شدن قرنطینه‌ها شاهد رشد بوده‌اند. با ادامه گسترش ویروس کرونا و سقوط قیمت نفت، صادرات غیرنفتی اهمیت بیشتری برای ایران پیدا می‌کند.
ولی تهدیدهای جدیدی در راه است، با توجه به نقش مهم بخش تولید در مقاومت اقتصادی ایران، احتمالاً آمریکا حلقه تحریمها را تنگ‌تر کند. واشنگتن در ژانویه دستور جدیدی داد که بخشهای معدن، تولید و منسوجات را در اقتصاد ایران هدف قرار می‌داد. دولت آمریکا در واقع بخش خصوصی و کارگران کارخانه‌های ایران را هدف قرار داده است، در حالی که هدف آن استفاده از تحریمها برای محدود کردن منابع مالی مقامات ایران بود.
اگر این سیاست‌های ترامپ ادامه داشته باشد، رونق اقتصاد ایران را پس از بحران کرونا تحت تأثیر قرار می‌دهد.
