نبض نفت - جلوگیری از خام‌فروشی در صنعت نفت همواره در سال‌های بعد از انقلاب از مهمترین اهداف دولت‌ها به شمار می‌رفته و در این سال‌ها همواره تلاش شده تا با ایجاد زیرساخت‌های مناسب در زنجیره‌های پایین‌تر نفت و گاز به جای صادرات ماده اولیه‌ای که از دل زمین استخراج می‌شود آن را تبدیل به فرآورده‌ای ارزشمند کرده و سهم بیشتری از بازارهای جهانی داشته باشند.
با این حال در سال‌های پیش از انقلاب، اگرچه سهم ایران در بازارهای جهانی نفت خام بالا بود، اما در سایر زمینه‌های این صنعت نتوانسته بود به جایگاه مناسبی در عرصه بین‌المللی دست پیدا کند. صنعت پتروشیمی نوپا بود. در صنعت گاز نیز عملا کاری انجام نشده بود.
در صنایع پالایشی نیز اگرچه ۱.۲ میلیون بشکه ظرفیت پالایشی وجود داشت اما آمارها نشان می‌دهد که کمی بیش از ۷۰۰ هزار بشکه از نفت خام تولید آن زمان که ۵.۳ میلیون بشکه در روز بود در داخل کشور پالایش می‌شد.
این نشان می دهد که تنها ۲۲ درصد از نفت خام تولیدی ایران در کشور پالایش و به فرآورده‌های با ارزش‌تر تبدیل می‌شد.
در طول ۴۲ سال گذشته اما همواره ایجاد ظرفیت‌های پالایشی در کشور مورد توجه بوده تا آنجا که ظرفیت پالایشی ایران اکنون به ۲.۱۵ میلیون بشکه در روز رسیده و این رقم تا پایان سال و بهره‌برداری از فاز چهارم پالایشگاه ستاره خلیج فارس به ۲.۲ میلیون بشکه در روز بالغ خواهد شد. با توجه به آخرین ظرفیت تولید نفت و میعانات گازی ایران که پیش از تحریم‌ها از سوی وزارت نفت اعلام شده، ظرفیت تولید نفت و میعانات کشور حدود ۴.۸ میلیون بشکه در روز بوده است.
این اعداد نشان می دهد در حال حاضر ۴۵ درصد از نفت تولید شده در کشور، در پالایشگاههای داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مصداق واقعی جلوگیری از خام‌فروشی است.
این موضوع علاوه بر آنکه ایران را در تامین فرآورده‌های مختلف نفتی بی‌نیاز کرده، فرصت صادراتی را نیز فراهم آورده است.
ایران که تا ۲ سال پیش واردکننده بنزین بود و حتی در سال ۹۷، روزانه تا ۴.۵ میلیون لیتر در روز بنزین به کشور وارد می‌کرد، حالا به عنوان صادرکننده این فرآورده استراتژیک در منطقه و جهان شناخته می‌شود. این در شرایطی است که در سال ۸۵، ایران روزانه بیش از ۲۷ میلیون لیتر بنزین وارد می‌کرد که موجب خروج ارز از کشور و وابستگی شدید برای تامین امنیت انرژی کشور بود.
همین وابستگی باعث شد تا در تحریم‌هایی که از ابتدای دهه ۹۰ شمسی آغاز شد، تحریم بنزین در صدر آنها قرار گیرد و ایران حتی در سال‌هایی مجبور شد تا با تغییر در فرآیندهای برخی پتروشیمی‌ها، از ریفورمیت به جای بنزین استفاده کند تا خلایی در تامین این سوخت به وجود نیاید.
از همین رو با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، توجه به ظرفیت‌سازی برای تولید بنزین در کشور مورد توجه قرار گرفت. افزایش تولید و بهبود کیفیت پالایشگاههای قدیمی در این مسیر انجام شد.
اما مهمترین اقدام تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس بود که سابقه آن به آخرین سال‌های دولت اصلاحات باز می‌گشت. با اولویت‌بندی توسعه این پالایشگاه، فازهای آن یکی به یک به مدار تولید آمدند و حالا پس از دو سال از بهره‌برداری فاز سوم و پایانی پالایشگاه ستاره خلیج فارس و ارتقاء کیفی واحدهای پالایشگاهی در تولید بنزین استاندارد و تبدیل شدن ایران به صادرکننده بنزین، ایران نه تنها وارد کننده بنزین نیست بلکه در ۷ ماهه سال جاری حدود ۱.۴ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات بنزین داشته است.
مختومه‌شدن پرونده واردات بنزین از مهرماه سال ۹۷ برگ جدیدی پیش روی صنعت پالایش کشور باز کرد. بدین ترتیب واحدهای پالایشی علاوه بر تامین نیاز داخلی بتواند پاسخگوی درخواست‌های صادراتی بنزین از کشورهای خارجی نیز باشد.
امروز با توسعه صنعت پالایش کشور و تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس ظرفیت پالایش نفت خام و میعانات گازی به رقم دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است و دیگر خبری از کنار گذاشتن هزینه در جهت واردات بنزین به کشور نیست.
با توجه به مصرف افسار گسیخته بنزین در سال‌های گذشته بیم آن می رفت که میزان تولیدات پالایشگاه‌ها کفاف نیازهای داخلی را ندهد و در نتیجه به افزایش واردات بنزین منجر شود. این اتفاق می‌توانست در شرایط تحریم، صنعت نفت که به شدت در تنگنا قرار گرفته را دچار بحران عمیق‌تری کند.
اگر نگاهی به وضعیت کشور ونزوئلا انداخته شود می‌توان وخامت اوضاع را دراین خصوص بهتر و عمیق تر درک کرد. فلج شدن پالایشگاه های کشور ونزوئلا و در نتیجه کمبود سوخت بحران سختی را پیش روی این کشور قرار داده است، اما ایران با برگ برنده خود یعنی ستاره خلیج فارس توانست از عهده این مسوولیت به خوبی برآید و حتی با ارسال محموله‌های بنزین به ونزوئلا قدرت و اقتدار ایران را مقابل سایر کشورها گوشزد کند.
بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال ۹۸، با توجه به افزایش تولید و کاهش مصرف بنزین، کشور ما که تا سال ۹۷ واردکننده بنزین بود و به‌طور متوسط در سال ۹۷ روزانه ۴.۵ میلیون لیتر بنزین وارد می‌کرد، به صادرکننده بنزین تبدیل شد و در سال ۹۸ به‌صورت میانگین ۳ میلیون لیتر در روز صادرات بنزین داشته است که افزون بر جلوگیری از خروج ارز بابت واردات بنزین، موجب ورود ارز حاصل از صادرات بنزین در سال ۹۸ و هفت ماهه سال ۹۹ به ترتیب حدود ۴۹۰ میلیون دلار و ۱.۴ میلیارد دلار شده است.
با این حال همچنان منتقدان و مخالفان وزیر نفت وی را دشمن پالایشگاه‌سازی می‌دانند. این در شرایطی است که ظرفیت پالایشی ایران از سال ۹۲ که ۱.۸ میلیون بشکه در روز برآورد می‌شد حالا به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به ۲.۳ میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
در حالی که از ابتدای انقلاب تا سال ۹۲ یعنی چیزی حدود ۳۵ سال، ظرفیت پالایشی ایران تنها ۵۶ درصد بیشتر شده بود و از یک میلیون و ۱۸۵ هزار بشکه در سال ۵۷ به یک میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه در روز در سال ۹۲ رسیده بود.
در کنار آن ظرفیت گازرسانی در کشور نیز توسعه داشته تا آنجا که وزیر نفت با اشاره به توسعه گازرسانی در هفت سال گذشته، گفت: با این حجم گازرسانی، معادل ۲.۶ میلیون بشکه پالایشگاه، سوخت در کشور توزیع و مصرف شده است.
منبع: ایرنا
