برخورداری ۹۵ درصد جمعیت کشور از نعمت گاز
تا پیش از انقلاب به‌جز بخش‌هایی از ۲ شهر کشور و چند روستای محدود، گاز رسانی انجام نشده بود و سوخت اغلب مردم در منازل، صنایع و نیروگاه‌ها، سوخت مایع بود.
این موضوع اگرچه در آن زمان مشکلی ایجاد نمی‌کرد، اما به مرور با افزایش مصرف و همچنین رشد جمعیت، لزوم تعریف سوختی پاک‌تر و در دسترس‌تر احساس شد. با پایان جنگ تحمیلی هشت ساله و تلاش برای توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی، توجه به گاز رسانی در سراسر کشور مورد توجه قرار گرفت تا علاوه بر تنوع در سبد سوخت، امنیت انرژی در کشور نیز افزایش پیدا کند.
در سال ۹۲ سالانه حدود ۱۱ میلیارد دلار سوخت مایع در کشور به مصرف می‌رسید که امکان جایگزینی با گاز طبیعی را داشت.
در ابتدا البته بیشتر گاز رسانی شهری مورد توجه بود زیرا با توجه به جاده‌های ارتباطی و وجود حاشیه‌های امن برای این جاده‌ها، کار گاز رسانی به مراتب آسان‌تر بود. همین موضوع باعث شد تا سرعت گازرسانی شهری شتاب بگیرد تا درصد بهره‌مندی جمعیت شهری کشور از گاز طبیعی تا سال ۱۳۹۲ به ۹۵ درصد برسد.
با این حال در گازرسانی روستایی فقط حدود ۵۴ درصد از جمعیت تا سال ۹۲ به شبکه گاز دسترسی داشتند. در آن سال در مجموع ۸۵ درصد از جمعیت ایران به شبکه سراسری گاز متصل بودند.
هم‌زمان با روی کار آمدن دولت یازدهم در سال ۹۲، ایران با تحریم‌هایی مواجه بود که به دلیل پرونده هسته‌ای به اقتصاد کشور تحمیل شده بود. این تحریم ها باعث شده بود تا صادرات نفت ایران کاهش داشته باشد و دسترسی به پول نفت نیز با مشکل همراه شود.
مواردی که اعتبارات مورد نیاز برای طرح‌های توسعه‌ای را با فشار روبه‌رو می کرد. با این حال یکی از زمینه‌هایی که نمی‌شد کار را در آن متوقف کرد، روند گاز رسانی بود.
این موضوع علاوه بر آنکه عدالت اجتماعی را در شهرها و روستاها تا حدی محقق می‌کرد، همچنین می‌توانست با افزایش روستاهای گازدار در کشور، امکان مهاجرت معکوس از شهر به روستا را نیز فراهم کند.
با توجه به اهمیت این موضوع اما همچنان کمبود منابع مشکل مهمی بر سر راه تحقق آن بود. با ابتکار دولت یازدهم و همراهی مجلس شورای اسلامی اما در بودجه سال ۹۳، بندی اضافه شد که بعدها به بند «ق» شهرت گرفت.
بر اساس این بند، برای گاز رسانی در کشور، وزارت نفت هیچ بودجه‌ای از دولت دریافت نمی‌کرد بلکه اعتبارات مورد نیاز از محل سوخت‌های مایعی که با گاز رسانی آزاد می‌شوند تامین شد.
درآمد توسعه گازرسانی چقدر بود؟
در سال ۹۲ سالیانه چیزی حدود ۱۱ میلیارد دلار سوخت مایع در کشور به مصرف می‌رسید که امکان جایگزینی با گاز طبیعی را داشت.
با آغاز گازرسانی با استفاده از بند ق، مصرف سوخت مایع که در سال ۹۳ حدود ۳۴.۱ میلیارد لیتر بود، در سال ۹۴ به ۳۱.۷ میلیارد لیتر رسید و ۲.۴ میلیارد لیتر آن با گاز جایگزین شد.
سال ۹۵ این میزان باز هم کاهش پیدا کرد و مصرف سوخت مایع ۲۸.۵ میلیارد را شامل می‌شد. در مقابل مصرف گاز ۵.۳ میلیارد متر مکعب بود.
این روند ادامه داشت تا آنجا که امسال ۱۹.۵ میلیارد لیتر فرآورده نفتی مصرف می‌شود و ۱۳.۸ میلیارد لیتر با گاز جایگزین شده است که نشان‌دهنده کاهش ۴۳ درصدی مصرف فرآورده‌های نفتی قابل جایگزینی گاز از سال ۹۳ تا سال جاری دارد. این میزان جایگزینی البته تا سال ۱۴۰۲ کامل می‌شود و مصرف سوخت مایع قابل جایگزینی با گاز به صفر می‌رسد.
در واقع در حالی که در این سال‌ها ارزش گاز مصرف شده در این محل، ۱۰.۸ میلیارد دلار بوده، درآمد تجمعی از جایگزینی گاز با سوخت مایع ۱۴.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
این اقدام علاوه بر آنکه دسترسی به سوخت را برای مردم و به ویژه روستاییان آسان کرد و به حفظ محیط زیست نیز کمک کرد، همچنین توانست درآمد برای کشور ایجاد کند.
ارزش ۳۴ میلیارد لیتر فرآورده قابل جایگزینی با گاز که در سال ۹۳ مصرف می‌شد، معادل ۱۱ میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود. این میزان به تدریج در کشور با گاز جایگزین شد و از آنجا که گاز سوخت ارزان‌تری به شمار می‌رود، درآمد افزوده‌ای برای کشور به همراه داشت.
صرفه‌جویی ۵۹ درصدی در مصرف فرآورده‌های نفتی
تا آنجا که از سال ۹۳ تا سال ۹۹، ۶.۵ میلیارد دلار صرفه‌جویی در مصرف فرآورده‌های نفتی حاصل شده است. که نشان‌دهنده صرفه‌جویی ۵۹ درصدی است. در مقابل این صرفه‌جویی، ارزش گازی که در سال جاری جایگزین این حجم فرآورده نفتی شده، ۲.۷ میلیارد دلار است که به معنای درآمدی ۳.۷ میلیارد دلاری تنها در سال ۹۹ از این محل است.
در واقع در حالی که در این سال‌ها ارزش گاز مصرف شده در این محل، ۱۰.۸ میلیارد دلار بوده، درآمد تجمعی از جایگزینی گاز با سوخت مایع ۱۴.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
با این اقدام علاوه بر اینکه تا کنون بیش از ۲۰ هزار روستا در دولت تدبیر و امید گازدار شده‌اند، فرصتی بی‌نظیر برای کشور به منظور صادرات فرآورده‌های نفتی فراهم شده است.
کشور سبز شد
اما مهمترین دستاورد آن بود که شتاب گازرسانی در مناطق روستایی و شهری سرعت گرفت تا آنجا که اکنون بیش از ۹۵ درصد از جمعیت کشور به شبکه گاز متصل هستند و به اصطلاح کشور سبز شده است.
همچنین درصد بهره‌مندی جمعیت شهری کشور از گاز طبیعی تا پایان دولت دوازدهم به ۹۸.۴ درصد و درصد بهره‌مندی جمعیت روستایی کشور از گاز طبیعی تا پایان این دولت به ۸۵ درصد خواهد رسید.
نکته مهم آن است که بدون استفاده از منابع دولتی، مجموع اعتبارات سرمایه‌گذاری شده در دولت‌های یازدهم و دوازدهم برای گازرسانی، ۴۰هزار و ۷۴۱ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
با سرمایه‌گذاری انجام شده در دولت تدبیر و امید، تعداد شهرهای گازدار شده در ۸ سال گذشته ۱۹۴ مورد بوده است. اما انقلاب واقعی در گازرسانی روستایی اتفاق افتاد و طی ۸ سال ۲۰ هزار و ۴۰۹ روستا به شبکه گاز متصل شدند.
این اقدام علاوه بر آنکه سوخت آسان و پاک را در اختیار روستاییان قرار داد، از تخریب محیط زیست و استفاده از چوب به ویژه در روستاهای استان‌های غربی کشور جلوگیری کرد.
در این مدت همچنین ۲ میلیون و ۴۱۷ هزار و ۵۹۶ خانوار نیز به جمع مشترکان گاز اضافه شدند.
مصرف گاز ترمز برید
با افزایش شمار مشترکان گاز در کشور اگرچه پیش‌بینی می‌شد که مصرف نیز افزایش پیدا کند، اما رشد مصرف بسیار بالاتر از پیش‌بینی‌ها بود.
مصرف گاز ایرانی‌ها در حالی در سال ۹۲، حدود ۱۵۴ میلیارد متر مکعب اعلام شده که این میزان مصرف در سال ۹۹ به ۲۳۲ میلیارد و ۷۴۹ میلیون متر مکعب رسیده است که نشان‌دهنده رشدی ۵۱ درصدی است.
زنگ خطری که می‌تواند ایران را که دومین دارنده ذخایر گازی جهان است در چند سال آینده از صادرکننده گاز به واردکننده آن تبدیل کند.
مصرف گاز ایرانی‌ها در حالی در سال ۹۲، حدود ۱۵۴ میلیارد متر مکعب اعلام شده که این میزان مصرف در سال ۹۹ به ۲۳۲ میلیارد و ۷۴۹ میلیون متر مکعب رسیده که نشان‌دهنده رشدی ۵۱ درصدی است.
این افزایش مصرف باعث شد تا برداشت گاز از میدان مشترک پارس جنوبی در زمستان سال گذشته به ۷۲۰ میلیون متر مکعب برسد. در حال حاضر ایران روزانه معادل ۲.۶ میلیون بشکه سوخت مایع از این میدان مشترک گاز برداشت می کند.
همچنین برای تامین پایدار گاز در کشور توسعه میادین غیر مشترک مانند وراوی و هما نیز در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته است. با این حال اقدام مهمتر این است که الگوی مصرف انرژی در کشور در همه بخش‌ها اصلاح شود.
گازی در پارس جنوبی حبس نشد
با توسعه تولید و مصرف گاز در کشور نیاز بود تا زیرساخت‌های لازم برای رساندن گاز به مصرف‌کنندگان ایجاد شود. در این میان شبکه انتقال گاز در ایران طی ۸ سال گذشته حدود ۳۴ درصد رشد را به خود اختصاص داد.
در حالی که ظرفیت انتقال گاز در ایران در سال ۹۲، حدود ۲۱ میلیارد و ۲۹۱ میلیون متر مکعب بود که این ظرفیت در سال ۹۹ به ۲۸ میلیارد و ۶۴۲ میلیون متر مکعب رسید.
از آنجا که حدود ۷۵ درصد از گاز مصرفی کشور از پارس جنوبی تامین می‌شود، توسعه ظرفیت انتقال گاز مانع از حبس گاز در این میدان مشترک شد و ایران توانست گاز بیشتری نسبت به قطر برداشت کند. همچنین این ظرفیت تولید پایدار از این میدان مشترک را فراهم کرد.
۲هزار و ۸۰۹ روستا در نوبت گازرسانی
با وجود اینکه اکنون ۹۵ درصد از جمعیت کشور تحت پوشش شبکه گاز قرار دارند و اهداف اصلی برای توسعه این صنعت محقق شده اما همچنان گازرسانی به ویژه در بخش روستایی در کشور ادامه دارد.
پروژه های قابل افتتاح از هفته دولت ۱۳۹۹ تا پایان خرداد ۱۴۰۰ شامل ۲ هزار و ۸۰۹ روستا با ۱۸۱ هزار و ۵۷۶ خانوار و اعتباری بالغ بر ۴ هزار و ۱۰۸ میلیارد تومان و ۲۱ شهر با۲۵۱ هزار و ۶۸۹ خانوار و اعتبار بالغ بر هزار و ۵۰ میلیارد تومان است.
همچنین در این مدت ۴ هزار و ۶۶۴ صنعت با اعتبار هزار و ۱۷۳ میلیارد تومان گازرسانی شده و یا خواهد شد.
نکته قابل توجه این است که «گازرسانی» کمک بزرگی به توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد صنایع تکمیلی در روستاها کرده است و این اقدام چه در بعد احداث خطوط اصلی انتقال گاز و به‌طور ویژه در مرحله ایجاد شبکه توزیع با پشتوانه سازندگان داخلی و با به‌کارگیری متخصصان و نیروی کار ۱۰۰ درصد ایرانی انجام می‌شود.
عمق ساخت داخل در بخش توزیع نیز ۱۰۰ درصد است و گازرسانی سبب زنجیره‌ای از اشتغال مستقیم و غیرمستقیم و ایجاد تقاضا برای کالاهای ایرانی در کشور شده است.
ارزش افزوده ایجاد شده به‌دلیل جایگزینی مصرف گاز به جای سوخت مایع، دستاورد ارزشمند دیگری به واسطه تولید گاز در پارس جنوبی است. تا چند سال پیش به دلیل کمبود گاز مصرف سوخت مایع بالا بود. به گفته وزیر نفت در سال ۹۲ نیروگاه‌ها ۲۷ میلیارد لیتر سوخت مایع مصرف کردند، اما این عدد در سال‌های اخیر به یک سوم تقلیل یافت و به ۹ میلیارد لیتر رسید که این مقدار باز هم کمتر می‌شود.
تولید گاز در پارس جنوبی یک برنده دیگر نیز دارد که آن محیط زیست است، دیگر کمتر کسی هیزم و چوب برای گرم کردن خانه خود و پخت و پز مصرف می‌کند، از طرفی گاز یک انرژی پاک است که بی‌شک آثار زیست محیطی توسعه گازرسانی در چند سال آینده بیشتر خود را نشان می‌دهد.
