مشخصاتی که سد گتوند را شاهکار سدسازی جهان کرد
همواره طی 10 سال گذشته، انتقادات گاه و بی‌گاه به پروژه سد و نیروگاه گتوند وجود داشته است، اما در جریان مشکلات آبی تابستان امسال خوزستان، این انتقادات به‌شدت افزایش یافته است تا جایی که برخی به‌ناحق، مدعی نقش مخرّب سد گتوند در بروز اتفاقات اخیر خوزستان شده‌اند.
در دهمین سالروز آبگیری سد گتوند، به‌منظور پاسخگویی به شبهات و انتقاداتی که به پروژه سد و نیروگاه گتوند مطرح شده است، میزگردی با عنوان "گتوند؛ افتخار ایران" با حضور «علیرضا سعیدی»، معاون فنی و مهندسی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، «ناصر کامجو»، کارشناس باسابقه مدیریت منابع آب کشور و «محمد مرادی»، مجری سد و نیروگاه گتوند در خبرگزاری تسنیم برگزار شد که بخش اول این میزگرد در ادامه آورده شده است.
در بخش اول میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" مشخص شد که سد گتوند بیش از 4 دهه سابقه مطالعاتی دارد و محور فعلی ساخت سد گتوند محوری است که مورد قبول تمامی متخصصان برتر جهان که در جریان مطالعات این پروژه حضور داشتند بوده است.
در بخش دوم میزگرد "گتوند؛ افتخار ایران" جزئیات مطالعه بر روی سازند گچساران و هدف از اجرای پتوی رسی تشریح شده و مشخص شد که ایجاد پتوی رسی به این منظور بود که نرخ انحلال را کاهش دهد؛ نه اینکه انحلالی صورت نگیرد.
بخش سوم این میزگرد در ادامه آورده شده است.
1.2 میلیارد دلار درآمد برق تولیدی و تنظیم 80 میلیارد مترمکعب آب برای پایین دست
عنوان می شود سد گتوند بیش از آنچه برای آن هزینه شده، دستاورد برای کشور داشته است.
کامجو: بله، با توجه به اینکه نیروگاه‌های برق‌آبی به راحتی وارد مدار می‌شوند و به راحتی از مدار خارج می‌شوند، معمولا در زمان پیک از آنها استفاده می‌کنند؛ اگر برق پیک را کیلووات ساعتی 5 سنت هم در نظر بگیریم، با توجه به 24 هزار میلیون کیلووات ساعت برق تولیدی (تولید برق نیروگاه سد گتوند از زمان آبگیری تا امروز) فقط 1 میلیارد و 200 میلیون دلار درآمد سد گتوند از محل تولید برق بوده است. به علاوه اینکه تا امروز حدود 80 میلیارد مترمکعب آب تنظیم کرده و در سالهای مختلف چندین سیل مخرب را مهار و کنترل کرده است.
اینها مزایایی است که سد گتوند برای کشور و خوزستان داشته است. اگر افرادی منتقد هستند، انتقاد بسیار خوب است؛ انتقاد هم باعث رشد می شود و هم باعث دقت در عمل، البته اگر انتقاد سازنده باشد. اما اگر در جهت تخریب باشد، جز آنکه تضعیف روحیه و تشویش اذهان عمومی کند، دستاوردی ندارد.
* منتقدان، منابع آلوده کننده کارون را بشناسند
امروز 10 سال از آبگیری سد گتوند سپری شده، کسانی که مدعی و منتقد هستند، اگر به دنبال واقعیات هستند، EC سنج به وفور در بازار موجود است، بیایند از مخزن سد گتوند تا اهواز و آبادان EC آب را اندازه بگیرند و هرچه واقعیت بود آن را بیان کنند. اگر این کار را انجام دهیم در آن زمان متوجه می‌شویم که بیشترین منابع آلوده کننده رودخانه کارون چیست و آن وقت به دنبال راه حل می‌رویم. و اگرنه تا زمانی که پشت سد گتوند قائم شویم و هیچ اقدام موثری انجام ندهیم، وضعیت رودخانه کارون از آنچه هست بدتر می شود که بهتر نخواهد شد.
انتقاداتی به تعیین محور سد وارد شده مبنی بر اینکه در مطالعات ابتدایی محور جای دیگری بود و در نهایت جای دیگری انتخاب شد.
مرادی: اینکه در مورد محور سد اغلب به مطالعات شرکت هارزای امریکا اشاره می شود باید گفت که در ابتدای امر چیزی که برای تعیین محور سد مدنظر قرار می گیرد، فاصله تکیه‌گاه‌ها و جایگاه ایجاد نیروگاه برق‌آبی است. اگر تکیه‌گاه‌های سد از هم خیلی دور باشند،در صورت ساخت سدخاکی، حجم خاکریزی بسیار افزایش می‌یابد و اگر سد بتنی بخواهیم احداث کنیم، هزینه‌های احداث سد به مراتب افزایش می‌یابد. از اینرو در مطالعات اولیه، چندین محور را به عنوان محورهای اولیه مشخص می‌کنند. اما آن‌چیزی که در منتخب شدن گزینه‌های کاندیدای محور موثر است، این است که مطالعات بعدی به کجا می رسد.
* مخزن عظیم سد گتوند نعمتی برای خوزستان است
پارامترهای زیادی در مطالعات تکمیلی برای تعیین محور مورد توجه قرار می‌گیرد، زمین‌شناسی، زلزله‌نگاری، گسل‌هایی که در منطقه وجود دارد و موارد بی‌شماری که باید در خصوص یک سد تک به تک مورد بررسی قرار بگیرد و تأیید شود. یکی از پارامترهایی که در خصوص سد گتوند و هر سدی که در انتهای مسیر یک زنجیره سد قرار می‌گیرد بسیار مهم است، حجم مخزن است.
در کارون، یک سلسله سد داریم که در پایینِ آخرین سد، یک جلگه حاصلخیز به اسم جلگه خوزستان و یک شهر مهم و استراتژیک به اسم اهواز و تعدادی از شهرهای دیگر را داریم؛ از اینرو حتما به خاطر وجود زنجیره سدها، مخزن سد آخر باید به اندازه‌ای گنجایش داشته باشد که در مواقع بروز حوادث غیرمترقب مثل سیل بتوانیم از سرمایه‌های پایین دست حداکثر حفاظت را داشته باشیم.
گنجایش سد گتوند به اندازه‌ای هست که اگر به لحاظ بهره برداری از مخازن بالادست، موردی حادث شود که در زمان بروز سیلاب دیده نشده باشد، سد گتوند می تواند جبران کننده کسری مخازن بالادست باشد. همانطور که در سالهای 94، 97 و به خصوص در سال 98 دیده شد، مخزن سد گتوند با این گنجایش می تواند در زمینه جلوگیری از آسیب پذیری در زمینه سیلاب، خیلی کمک کننده باشد.
* سرآمدترین شرکت‌های مهندسی دنیا در مطالعات سد گتوند حضور داشتند
در تعیین محل ساختگاه سد باید موارد باید دیده شود، علم مهندسی علم بهینه یابی است، یعنی تمام گزینه ها را روی میز بیاورند و با توجه به همه جنبه‌ها، بهینه‌ترین تصمیم برای انتخاب محلی که یک سازه بزرگ مثل گتوند می‌خواهد احداث شود، بگیرند. طول دریاچه سد گتوند 90 کیلومتر است و 96 کیلومتر مربع وسعت مخزن آن است و حدود 4.6 میلیارد مترمکعب ظرفیت ذخیره آب دارد.
مزدم عزیز ایران باید به این توجه داشته باشند که در ساخت سد گتوند ما صحبت از مشاورهای بزرگ دنیا و کارشناس های بزرگی در صنعت سدسازی می کنیم. شرکت‌هایی که در مطالعات سد گتوند حضور داشتند، سرآمدترین شرکت‌های مهندسی دنیا در زمینه سدسازی در کل دنیا بوده اند، هستند و خواهند بود و اینکه نظرها معطوف به این شود که محوریابی اولیه چه بوده، درست نیست بلکه باید به ادامه مسیر مطالعات هم توجه شود. اینکه ما باید همه پارامترها و همه گزینه‌ها را روی میز می گذاشتیم و بهینه سازی کنیم و نقطه بهینه را در خصوص بهره گیری از سازه ای که می خواستیم احداث کنیم، بسیار حائز اهمیت است.
* اینکه برخی انتقاد می کنند مسائلی را در مطالعات سد گتوند ندیده بودیم جای تعجب دارد
برخی انتقاد می‌کنند همه چیز در مطالعات سد گتوند دیده نشده و برخی مسائل مهم در زمان آبگیری مورد توجه قرار گرفته است.
مرادی: در هر مرحله همه چیز تست شده و حتی قبل از آبگیری رفتند مدل این اتفاقی که می خواست بیفتد را ایجاد کردند تا ببینند با چه پدیده ای مواجه خواهند بود. بعد از آن تمهیدات لازم هم دیده شده تا اگر EC آب در زمان آبگیری به حدی رسید که پایین دست دچار مشکل شد، بتوانند سریع به حالت اولیه برگردند.
هدف اصلی منتقدان از اینگونه بحث ها برای ما مشخص نیست. اینکه می گویند "یکسری بدون توجه به خیلی از موارد علمی که باید در یک سازه بزرگ مورد توجه قرار گیرد، ورود کردند و ادامه دادند" بسیار انتقاد عجیبی است که طرح آن هم برای من جای تعجب دارد.
* سد گتوند از نظر میزان نشت آب، سازه‌ای فوق‌العاده است
تمام دیتاهای ما موجود است، بزرگان و کارشناسان می توانند بررسی کنند. نشت فعلی که در کل سازه گتوند داریم چه از گالری ها، چه از پی و چه از تکیه گاه، 140 لیتر بر ثانیه است؛ هر کسی شک دارد می تواند بیاید اندازه گیری کند و از نزدیک ببیند. حداکثر مقدار نشت آب در زمان آبگیری بوده، چرا که سد از نوع خاکی است و باید به حالت اشباع برسد و حداکثر مقداری که ثبت شده 358 لیتر بر ثانیه بوده است. مقدار مجازی که برای یک سازه به این بزرگی است حدود 2 مترمکعب بر ثانیه می تواند در نظر گرفته شود. این یعنی سد گتوند از نظر نشت آب، سازه‌ای فوق العاده است.
همچنین در رابطه با نشستی که در سازه عظیم گتوند داریم، کل میزان نشست این ابرسازه، 68 سانتیمتر است.
* نشست ابرسازه گتوند فقط 68 سانتیمتر بوده است
از ابتدای آبگیری تا الان؟
مرادی: بله، از ابتدای آبگیری تا امروز 68 سانتیمتر مجموع نشست این سازه عظیم بوده است. درحالی که در کل طراحی ها می گویند 1.5 تا 2 درصد ارتفاع سد، میزان نشست مجاز است؛ و این میزان نشست سد گتوند، تقریبا هیچ محسوب می شود.
سد گتوند هم از نظر بحث جانمایی، هم در رابطه با بحث طراحی و هم اجرا، یک شاهکار بزرگ در سدسازی، در کل دنیا است. این عادلانه و منصفانه نیست که در خصوص سازه‌ای که انقدر در خدمت ما بوده و موفق شده مشکلات متعددی را برطرف کند و آسیب ها را کم کند، غیرمنصفانه بحث کنیم.
منبع: تسنیم
