موعد تغییر پارادایم از خام‌فروشی به توسعه زنجیره ارزش فرارسید
در این بین هرچند بیشترین تأکید جواد اوجی وزیر نفت در ماه گذشته بر تأمین سوخت زمستانی مردم و صنایع و برنامه‌ریزی در این حوزه متمرکز بوده است، اما این تأکیدها و پیگیری‌ها در چارچوب راهبرد و سیاست کلی وزارت نفت تعریف نمی‌شود، زیرا با توجه به نزدیک شدن به فصول سرد و بسته به اقتضائات تا انتصاب و تثبیت تیم مدیریتی جدید، این موضوع توسط شخص وزیر نفت پیگیری خواهد شد.
نخستین نما از راهبردها و سیاست‌های وزیر نفت در برنامه‌ای با عنوان «برنامه وزارت نفت، خط مقدم جنگ اقتصادی» نمایان شد که این برنامه پیش از بررسی صلاحیت وزیران دولت در صحن علنی مجلس در فضای مجازی منتشر شد. مهم‌ترین نکته درباره این برنامه، ارائه برنامه کاملاً کیفی برای عملکرد آینده وزارت نفت بود، به‌طوری که اهداف کمّی و مقداری تاحدودی در برنامه ایشان دیده نمی‌شد.
به بیان ساده آنچه کارشناسان حوزه انرژی از این برنامه برداشت می‌کردند تصویر مبهمی از راهبردهایی بود که شاید حتی در این تصویر مبهم تأکید بر خام‌فروشی نفت بیش از لزوم توسعه زنجیره ارزش در صنعت نفت به چشم می‌خورد اما با گذشت زمان و موضع‌گیری‌های وزیر نفت، قدم به قدم این تصویر مبهم شفاف شده و هم‌اکنون می‌توان در حوزه راهبرد از نقشه راه وزارت نفت دولت سیزدهم رمزگشایی کرد.
در ادامه با استناد به صحبت‌های جواد اوجی، وزیر نفت به بررسی راهبرد و پارادایمی که صنعت نفت در طول عمر دولت سیزدهم پیگیری خواهد کرد می‌پردازیم.
* تاکید بر توسعه زنجیره ارزش نفت در صدر برنامه‌های اوجی
پس از انتشار «برنامه وزارت نفت، خط مقدم جنگ اقتصادی» در فضای رسانه‌ای و وزن پایین محورِ «توسعه زنجیره ارزش در صنعت نفت» در این برنامه، برخی گمانه‌زنی‌ها و نگرانی‌ها از تداوم مسیر غلط وزارت نفت دولت یازدهم و دوازدهم مبنی بر اصرار به خام‌فروشی نفت و بی‌تفاوتی نسبت به ساخت پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها ایجاد شد.
اما در ادامه پس از توضیحات جواد اوجی وزیر نفت درباره برنامه‌های این وزارتخانه مشخص شد که وزیر نفت نه‌تنها به‌دنبال تداوم و اصرار غیرمعقول بر خام‌فروشی نیست، بلکه از قضا رهایی از خام‌فروشی و توسعه زنجیره ارزش به‌عنوان اصلی‌ترین راهبرد این وزارتخانه در دولت سیزدهم تعریف شده است، به‌طوری که بیشترین تأکیدهای وی در موضع‌گیری‌های اخیر بر این موضوع بوده است.
طبق گفته‌های وزیر نفت، راهبرد توسعه زنجیره ارزش در صنعت نفت نیز به دو محور:
۱- رهایی از خام‌فروشی نفت با احداث پتروپالایشگاه‌های جدید و اجرای پروژه‌های ارتقای کمّی و کیفی پالایشگاههای کنونی و
۲- رهایی از نیمه‌خام‌فروشی در صنعت پتروشیمی و احداث پارک‌های شیمیایی و توسعه صنایع تکمیلی تقسیم می‌شود.
* تنها راه پیشرفت اقتصاد کشور جلوگیری از خام‌فروشی نفت و میعانات گازی است
برنامه وزیر نفت برای تحقق و پیگیری محور نخست راهبرد توسعه زنجیره ارزش، مبتنی بر اجرای قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» تعریف شده است. خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «مهم‌ترین ماموریت وزیر نفت برای مغزِ متفکر صنعت پالایشی/ وعده پتروپالایشی دولت سیزدهم محقق می‌شود؟» درباره ظرفیت‌های این قانون برای تحقق اهداف وزیر نفت توضیحاتی را ارائه کرده است.
در این میان بد نیست به بعضی از اظهارنظرها و تأکیدهای وزیر نفت ناظر بر محور نخست یعنی «رهایی از خام‌فروشی نفت با احداث پتروپالایشگاه‌های جدید و اجرای پروژه‌های ارتقای کمّی و کیفی پالایشگاههای کنونی» اشاره کنیم.
در این راستا جواد اوجی وزیر نفت با اشاره به لزوم رهایی از خام‌فروشی در صنعت نفت می‌گوید: «نباید از این نکته نیز غافل ماند که تنها راه پیشرفت اقتصاد کشور جلوگیری از خام‌فروشی نفت و میعانات گازی است که با جذب سرمایه و ایجاد ارزش‌افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش می‌توان شاهد تحولاتی خیره‌کننده بود. در این راستا وزارت نفت در دولت سیزدهم دو دستور کار در بحث پالایشگاه‌ها دارد، مورد نخست ارتقای کمّی و کیفی پالایشگاههای کنونی و دوم ایجاد ظرفیت پالایشی به‌وسیله ساخت پالایشگاههای نو یا همان پتروپالایشگاه‌ها خواهد بود».
وی در اظهارنظر دیگری به احداث پتروپالایشگاه‌ها به‌منظور تأمین سوخت و خوراک صنایع پتروشیمی تأکید کرده و می‌گوید: «در دنیای امروز به‌دنبال احداث پالایشگاه نفت نمی‌روند، بلکه در زمینه ساخت پتروپالایشگاه‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود که تنها سوخت‌محور نباشند، به‌گونه‌ای که توأمان تولید سوخت و خوراک برای صنایع پتروشیمی داشته باشند. این مورد نیز جزو اولویت‌ها و برنامه‌های وزارت نفت برای جلوگیری از خام‌فروشی است».
اوجی با بیان اینکه تولید فرآورده‌های نفتی بازار بسیار خوبی دارد و در حوزه تحریم هم کمتر دچار مشکل است، ادامه می‌دهد: «با توجه به نیاز کشورهای همسایه و منطقه، هرچه در این زمینه سرمایه‌گذاری شود هم ارزآوری مطلوبی دارد، هم اشتغال‌زایی و جلوگیری از خام‌فروشی را در پی خواهد داشت. راهکار خنثی‌سازی تحریم‌ها، احداث پتروپالایشگاه‌هاست».
*برنامه وزارت نفت برای ۱.۵ برابر کردن ظرفیت پالایشی کشور
وزیر نفت با اشاره به تعداد واحدهای پتروپالایشی که در طول دولت سیزدهم ساخته خواهد شد، می‌گوید: «این رقم به سرمایه‌گذارانی که وارد این حوزه می‌شوند، بستگی دارد. قانون (قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی)، مشوق‌های خوبی را همچون یک تا دو سال مجوز تنفس خوراک پس از بهره‌برداری در نظر گرفته که امتیاز بسیار بالایی است. امیدواریم با این مشوق و مشوق‌های دیگر حداقل یک تا دو واحد پتروپالایشگاهی در این دولت ساخته شود و به بهره‌برداری برسد».
اوجی همچنین با بیان برنامه‌های وزارت نفت برای افزایش ظرفیت پالایشی توضیح می‌دهد: «ظرفیت کنونی پالایش با احتساب نفت خام و میعانات گازی، ۲.۲ میلیون بشکه در روز است که قرار است طبق برنامه‌ریزی‌ها این رقم به بیش از روزانه ۳.۵ میلیون بشکه برسد. طبق زمان‌بندی تعریف‌شده برای پالایشگاههای موجود و پالایشگاههای جدید در چهار تا پنج سال آینده ظرفیت پالایشگاههای کشور ۱.۵ برابر می‌شود».
*احداث پارک‌های شیمیایی، گام دوم وزارت نفت برای تعمیق زنجیره ارزش
همان‌طور که اشاره شد، برنامه وزارت نفت برای توسعه زنجیره ارزش تنها به احداث پتروپالایشگاه‌ها محدود نخواهد شد و رهایی از نیمه‌خام‌فروشی در صنعت پتروشیمی و احداث پارک‌های شیمیایی و توسعه صنایع تکمیلی از جمله موضوعاتی است که مورد تأکید جواد اوجی وزیر نفت قرار گرفته است.
نامتوازن بودن صنعت پتروشیمی در ایران و توسعه نیافتن صنایع پایین‌دستی عدم‌النفع‌های زیادی را در حوزه ارزآوری، تامین نیاز داخل و اشتغال‌زایی در کشور در پی داشته است. با توجه به اهمیت این موضوع، وزیر نفت تاکنون در موضع‌گیری‌های خود را بر لزوم توسعه پارک‌های شیمیایی و پتروشیمیایی تأکیدات زیادی کرده است که در ادامه به برخی از آنها می‌پردازیم.
احداث پارک‌های شیمیایی بر اساس رویکرد یکپارچه‌سازی فرآیندها به جای ایجاد واحدهای تولیدی مجزا، به‌عنوان یک الگوی نوین توسعه اقتصادی و صنعتی شناخته می‌شود. این پارک‌ها معمولاً با یک واحد مادر که پتروپالایشگاه است آغاز می‌شوند و اغلب در زنجیره ارزش تا ۲ یا ۳ لایه ادامه می‌یابند و در مجموع شامل ۱۵ تا ۲۰ شرکت کنار هم هستند. این رویکرد سبب تبادل جریان‌های مواد بین واحدها، تأمین خوراک پایدار و استفاده از خدمات و زیرساخت‌های مشترک می‌شود.
* اشتغال‌زایی صنایع تکمیلی ۵ برابر صنایع مادر پتروشیمی است
در این زمینه وزیر نفت با اشاره به اینکه نباید خام‌فروشی را تنها در قالب نفت خام و میعانات گازی در نظر گرفت، تصریح کرد: «امروز صادرات محصولات پتروشیمی نیز تا حدودی نیمه‌خام‌فروشی است. باید در دولت کارگروهی متشکل از وزارتخانه‌های نفت (حوزه پتروشیمی)، صمت و کشور شکل گیرد تا به‌صورت جدی وارد پارک‌های زنجیره ارزش صنایع تکمیلی پتروشیمی شویم. کارکرد این نوع پارک‌ها شبیه شهرک‌های صنعتی است که در بیشتر استان‌ها اما در سطح محدودتر راه‌اندازی شده است».
اوجی، نیاز اندک به سرمایه‌گذاری در این حوزه، درآمدزایی، ایجاد ارزش افزوده و ارزآوری مناسب را از جمله مزایای احداث پارک‌های شیمیایی برشمرد و تأکید کرد: «راه‌اندازی پارک‌های زنجیره ارزش صنایع تکمیلی پتروشیمی به دانش فنی چندانی نیاز ندارد. خوشبختانه در صنایع تکمیلی پتروشیمی، با مبلغی بسیار کم حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون دلار می‌توان وارد شد (درحالی که این رقم در صنایع مادر پتروشیمی بیش از ۱۰ برابر است) و از طرفی اشتغال‌زایی آن ۴ تا ۵ برابر بخش صنایع مادر پتروشیمی و نرخ بازگشت سرمایه این پروژه‌ها نیز در بخش ارزی ۳۵ تا ۴۰ درصد است».
وی تصریح کرد: «امروز که محصولات پتروشیمی ما به ترکیه، چین، اروپا و دیگر بازارها صادر می‌شود، به همین شهرک‌های شیمیایی خارج از ایران می‌رود و به محصولات بخش صنایع تکمیلی مورد استفاده در صنایع ساختمانی، بهداشتی و خودرویی تبدیل و با قیمتی چند برابر دوباره وارد کشور می‌شود».
در مجموع به نظر می‌رسد بعد از هشت سال اصرار بر خام‌فروشی نفت و شکست ایده ساده‌لوحانه و متوهمانه مقابله با تحریم‌ها از طریق صادرات ۱۰ میلیون بشکه نفت توسط ایران برای فتح بازارهای جهانی، حال موعد آن رسیده است که وزارت نفت دولت سیزدهم با اتخاذ یک راهبرد عقلانی و کارشناسی، قطار توسعه در صنعت نفت را به ریل اصلی خود بازگرداند و با احداث پتروپالایشگاه‌ها و پارک‌های شیمیایی ضمن بی‌اثر کردن تحریم‌ها نفتی، ارزش افزوده و اشتغال‌زایی فراوانی را برای مردم کشور به ارمغان بیاورد.
منبع: فارس
