چرخش معادلات گاز جهان از خلیج فارس به سمت خزر
در آن زمان راهکار مقابله با این ماده مزاحم سوزاندن در مشعل‌هایی بود که هنوز هم به عنوان قدیمی ترین سمبل مناطق نفتی شناخته می‌شود.
اما با گذشت زمان، کم کم گاز جای خود را در سبد سوخت جهان باز کرد تا آنجا که بر اساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تا سال ۲۰۵۰ میلادی اگرچه سهم نفت در سبد سوخت دنیا از ۳۲ درصد فعلی به ۲۷ درصد کاهش پیدا خواهد کرد اما سهم گاز طبیعی ثابت می‌ماند و تقاضا برای آن بیشتر خواهد شد. با این حال بیشترین رشد تقاضا مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر است که از ۱۵ درصد فعلی به ۲۸ درصد افزایش پیدا می‌کند.
اما سهم گاز در بخش صنعت جهان به مراتب بیشتر خواهد بود. ۵۰ درصد از مصرف انرژی دنیا مربوط به مصارف صنعتی است و از همین رو افزایش تقاضا برای گاز در این بخش نیز مهم خواهد بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم گاز در مصارف صنعتی آمریکا تا سال ۲۰۵۰ حدود ۲ برابر سهم نفت خواهد بود و رشد انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر به رفع نیازهای بخش خانگی معطوف می‌شود.
بنابراین اقتصادهای جهان برای ایجاد درآمد و ثروت حداقل تا ۳۰ سال آینده نیازمند گاز هستند و این نیاز برعکس نفت روز به روز بیشتر خواهد شد.
۴ مصرف‌کننده عمده گاز جهان
رشد تقاضا برای گاز البته منحصر به آمریکا نخواهد بود. نگاهی به روند تقاضای گاز بزرگترین مصرف کنندگان دنیا نشان می‌دهد، این رشد کم و بیش در همه جای جهان محسوس است.
در حال حاضر چهار مصرف کننده عمده گاز در دنیا وجود دارد که شامل اروپا، چین، آمریکا و هند می‌شود.
در سال ۲۰۲۰ میلادی اروپا ۳۹۴ میلیارد متر مکعب گاز مصرف کرده است. اگرچه مصرف گاز اروپا طی ۲۰ سال گذشته ثابت بوده اما این کار با کنترل مصرف اتفاق افتاده است.
در چین اما شرایط بسیار متفاوت است. چین که حالا دومین اقتصاد بزرگ دنیا به شمار می‌رود مصرف گاز خود را از ۲۵ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۰ میلادی به بالای ۳۳۰ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۰ رسانده است و مصرف گاز در این کشور بیش از ۱۳ برابر شده است.
هند هم اگرچه نه به این میزان اما با رشد تقاضا برای گاز طبیعی در ۲۰ سال گذشته همراه بوده است. مصرف گاز هند از ۲۰ میلیارد متر مکعب به ۶۲ میلیارد متر مکعب افزایش داشته است.
بنابراین روند تقاضا برای گاز روندی صعودی پیش‌بینی می‌شود و از همین رو از سال ۲۰۱۰میلادی چرخش از نفت به گاز در جهان اتفاق افتاده است و حالا اقتصادهای بزرگ به جای آنکه به دنبال نفت باشند، گاز بیشتری را طلب می‌کنند.
اهمیت گاز آنچنان است که در پاییز امسال، با وجود افزایش چند برابری قیمت گاز در بازار اروپا باز هم تقاضا برای گاز کاهش پیدا نکرد و روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده گاز جهان بدون احتساب خط لوله گاز نورد استریم، سالانه ۱۵۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر می‌کند.
بنابراین توسعه زیرساخت‌های تولید و انتقال گاز از سوی تولیدکنندگان بزرگ گاز در دنیا در آینده نزدیک می‌تواند مناسبات و دیپلماسی انرژی در جهان را بر هم زند.
سهم ۵۰ درصدی کشورهای حاشیه خزر از ذخایر گاز دنیا
نگاهی به بزرگترین دارندگان گاز جهان نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد از ذخایر گازی جهان در اختیار کشورهای حاشیه خزر است. این موضوع در نفت مربوط به خلیج فارس بود. بنابراین در هر دو مورد ایران ذینفع ماجرا است.
روسیه با ۳۵ تریلیون متر مکعب گاز بیش از ۱۸ درصد از ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد. ذخایری که حدود ۶۵ درصد از آن در منطقه سیبری واقع شده است.
بعد از روسیه ایران با ۳۳ تریلیون ذخایر گازی کشف شده و سهمی ۱۷.۲ درصدی در رتبه دوم جای گرفته است.
رتبه سوم مربوط به قطر با ۲۴.۹ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی است که سهمی ۱۲.۹ درصدی از منابع گازی دنیا را در اختیار این کشور قرار داده است.
چهارمین کشور از نظر دارا بودن ذخایر گازی ترکمنستان با ذخیره گاز ۱۹.۵ تریلیون متر مکعب و سهمی ۱۰.۱ درصدی است.
بنابراین تنها سه کشور روسیه، ایران و ترکمنستان در مجموع ۴۵.۵ درصد از ذخایر گاز همه دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. همین کافی است تا مشخص شود، آینده بازار گاز در اختیار کشورهای حاشیه خزر خواهد بود.
ایران؛ سومین تولید کننده گاز جهان
در تولید اما اگرچه آمریکا جزو چهار کشور بزرگ دارنده ذخایر گاز جهان نیست اما بیشترین تولید گاز را دارد تا آنجا که این کشور در سال ۷۳۴.۵ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کند که معادل ۲۰ درصد گاز تولیدی جهان است.
با این حال رتبه‌های بعدی تولید گاز برای روسیه و ایران است.
تولید سالانه گاز روسیه ۶۳۵.۶ میلیارد متر مکعب است که معادل ۱۷.۳ درصد از تولید گاز دنیا است. ایران نیز با تولید ۲۲۳.۹ میلیارد متر مکعب تولید گاز و سهمی ۶.۱ درصدی در این زمینه، در رتبه سوم قرار دارد.
بعد از ایران، همسایه جنوبی و شریک کشورمان در پارس جنوبی در رتبه چهارم است. قطر سالانه ۱۷۶.۳ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کند و سهمی ۴.۸ درصدی در این زمینه دارد.
نکته مهم این است که ایران اگرچه جزو چهار کشور بزرگ دارنده ذخایر گاز و تولید کننده این هیدروکربور است اما بالا بودن مصرف گاز و شدت انرژی در کشور باعث شده تا نتواند در بازارهای جهانی نقشی در خور ایفا کند.
تولید و مصرف گاز در آمریکا نیز تقریبا برابر است. این در شرایطی است که بیشترین مصرف گاز در آمریکا صرف بخش صنعت می‌شود و رشد اقتصادی را به دنبال دارد.
بعد از آمریکا با مصرف ۷۳۹.۵ میلیارد متر مکعب گاز در روز، روسیه قرار دارد. روسیه اگرچه ۱۷.۳ درصد از گاز جهان را تولید می‌کند اما تنها ۱۱.۶ درصد از مصرف جهان را دارا است. روسیه سالانه ۴۲۴.۸ میلیارد متر مکعب گاز در داخل کشور می‌سوزاند.
بعد از روسیه، چین با مصرف سالانه ۲۴۰ میلیارد متر مکعب و سهمی ۶.۶ درصدی در رتبه سوم قرار دارد.
ایران در این زمینه چهارمین کشور دنیا است که در سال ۲۱۴.۴ میلیارد متر مکعب گاز می‌سوزاند و ۵.۸ درصد از مصرف گاز جهان را به خود اختصاص داده است.
اگرچه ایران در ذخایر گاز بسیار به روسیه نزدیک است و حدود یک درصد کمتر از روسیه ذخایر گازی در اختیار دارد اما در زمینه صادرات شرایط متفاوت است. روسیه بیش از ۲۱۰ میلیارد متر مکعب از گاز تولیدی خود را صادر می‌کند. در واقع چیزی حدود ۳۰ درصد از گاز تولیدی روسیه به اروپا، چین و سایر کشورهای آسیایی می‌رود.
در این میان البته سهم اروپا به مراتب بیشتر است و ۹۰ درصد از گاز روسیه راهی قاره سبز می‌شود. اما اگرچه روسیه در سال‌های اخیر تلاش کرده تا سهم خود را در بازارهای صادراتی حفظ کند اما در عمل شاهد روند کاهش قدرت گازی خود است. بر اساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، اکنون با وجود کنترل مصرف داخلی اما به دلیل افزایش صادرات و عدم کشف میادین جدید گازی، تغییرات رشد تولید به مصرف گاز در روسیه به حدود منفی ۲۵ درصد رسیده که بدترین شرایط قدرت گازی این کشور به شمار می‌رود.
بنابراین در آینده‌ای نه چندان دور، اروپا و مصرف‌کنندگان عمده گاز در آسیا (چین و هند) برای تامین گاز مورد نیاز خود باید به سایر تولیدکنندگان گاز توجه کنند که نزدیکترین منبع انرژی گاز به این دو بازار بزرگ منطقه خزر است.
علاوه بر روسیه به عنوان یکی از ذینفعان خزر، ترکمنستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و البته ایران سایر همسایگان خزر هستند که می‌توانند هر کدام بخشی از گاز مورد نیاز اروپا و آسیا را تامین کنند.
نگاهی به شرایط تولید و مصرف ترکمنستان نشان می‌دهد که تولید و مصرف گاز در این کشور روندی افزایشی دارد با این حال بالا بودن شدت مصرف باعث شده تا قدرت گازی این کشور نیز منفی باشد.
ترکمنستان در حال حاضر ۷۰ درصد از گاز صادراتی خود را به چین می‌فروشد و ۳۰ درصد نیز به روسیه می‌رود.
البته با اجرای قرارداد جدید سوآپ گازی بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از مسیر خطوط لوله ایران، این کشور به دنبال صادرات گاز به اروپا نیز هست.
قزاقستان نیز بیشترین صادرات خود را به چین و روسیه انجام می‌دهد. این کشور تولید گاز خود را در سال‌های اخیر افزایش داده و با کنترل الگوی مصرف توانسته صادرات خود را افزایش دهد. با این حال کاهش توان مخازن گازی قزاقستان کاهش قدرت گازی این کشور را به دنبال داشته، هر چند که همچنان این قدرت برای قزاقستان مثبت است.
شرایط برای جمهوری آذربایجان اما متفاوت است. این کشور علاوه بر کاهش مصرف گاز در داخل، تولید را با تکیه بر میادین جدید از جمله شاه‌دنیز افزایش داده است و همین موضوع باعث شده تا تنها کشور حاشیه خزر باشد که قدرت گازی آن رو به افزایش است. این در حالی است که ذخائر گازی آذربایجان در دریای خزر در نزدیکترین فواصل مرزی ایران بوده و به نوعی حاکی از وجود پتانسیل بالای گاز برای ایران در دریای خزر نیز است.
ایران نیز به عنوان یکی از همسایگان خزر و با توجه به توان بالای تولید و وجود زیرساخت‌های گسترده، می‌تواند در کنار ایجاد امکان بهره‌برداری از ذخائر گازی حوضه خزر با رعایت الگوی مصرف و کاهش مصرف داخلی، به عنوان یکی از تامین‌کنندگان گاز در اروپا و آسیا مطرح شود که همین موضوع می‌تواند جذابیت خاص برای سرمایه‌گذاران بزرگ بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در گاز ایران در پی داشته باشد.
مانع اصلی در این بین علاوه بر تحریم‌های گسترده علیه اقتصاد کشور البته مصرف بالای گاز است. مصرف گاز ایران معادل ۷۰ درصد مصرف گاز چین است.
اگرچه در سال‌های اخیر با توسعه فازهای پارس جنوبی، تولید کشور افزایش پیدا کرده اما شتاب رشد مصرف نیز همچنان بالا است تا آنجا که در شرایط فعلی مصرف گاز در کشور به ۸۵۰ میلیون متر مکعب در روز افزایش داشته است.
کنترل شدت مصرف انرژی می‌تواند به ایران برای کسب بازارهای بزرگتر گازی در جهان کمک کند.
نکته مهمتر آن است که غیر از حوضه خزر ایران، ۲۴ میدان گازی دست نخورده دارد که سرمایه‌گذاری موردنیاز برای توسعه آنها ۳۶.۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود که در صورت توسعه، میزان تولید گاز کشور ۵۷۰ میلیون متر مکعب در روز افزایش می‌یابد.
بنابراین ایران می‌تواند با کنترل مصرف، بازاریابی فعال در اروپا و آسیا و البته اکتشاف و توسعه میادین جدید گازی، به عنوان تامین کننده پایدار گاز در جهان طی دهه‌های آینده شناخته شود.
منبع: ایرنا
