ماراتن تهران-آنکارا برای تسخیر جایگاه هاب انرژی منطقه/گاز ایران به اروپا می‌رود؟
نبض نفت- محمود خاقانی درباره احتمال پیوستن ایران به هاب گازی ترکیه اظهار داشت: قبل از فروپاشی شوروی سابق در مذاکراتی که مرتبا با دولت‌های مختلف ترکیه داشتیم برنامه ما این بود که خط لوله مرز بازرگان در خاک ترکیه را ادامه داده و گاز ایران را به اروپا صادر کنیم آن زمان یکی از اختلافات ما با ترکیه این بود که ترکیه در نظر داشت گاز را از مرز ایران خریداری کرده و از آن به بعد خودش به اروپا بفروشد و ایران این رویه را قبول نداشت و برنامه این بود که خودمان گاز را بفروشیم و حق فروش را به ترکیه ندهیم. کمااینکه در قرارداد فعلی هم با ترکیه این حق را به این کشور ندادیم، تا اینکه شوروی سابق از هم پاشید و بعد از به قدرت رسیدن احزاب اسلامی در این کشور رقابتی بین ایران و ترکیه درگرفت.
وی افزود: ترک‌ها برنامه بلندمدتی تعریف کردند که ترکیه هاب انرژی دریای خزر، آسیای مرکزی و از جمله صادرات گاز ایران به اروپا باشد، در دولت هفتم و هشتم دیپلماسی انرژی ما هم این بود که هاب صادرت نفت و گاز منطقه باشیم، به همین دلیل پروژه‌هایی مثل معاوضه گاز با گاز و نفت با نفت را تعریف و بندر نفتی نکا را با مشارکت توتال فرانسه و شل هلند تاسیس کردیم و تفاهم کردیم که نفت قزاقستان از طریق نفتکش‌های ۱۲ هزار تنی از شمال خزر به نکا منتقل شود، در مرحله اول ۵۰۰ هزار بشکه با نفت ایران در پالایشگاههای ایران امتزاج و پالایش شود و فرآورده‌ها را در ایران و آسیای مرکزی بفروشیم و حتی یک پالایشگاه هم در منطقه کاسپین در منطقه شمال ایران طراحی شد، روی یک خط لوله نیز مطالعه شد که نفت را از مسیر قزاقستان و ترکمنستان به مناطق آزاد چابهار انتقال داده و یک پالایشگاه برای صادرات فرآورده ساخته شود، در جزیره کیش هم بازار بورس بین‌المللی نفت خام مطالعه، ثبت و آماده بهره برداری شد. اما در دولت نهم و دهم در سمت دیگری هدایت شد و در یک تصمیم یک‌شبه سواپ به طور کلی متوقف و تمام برنامه‌های هاب انرژی شدن ایران در منطقه دچار وقفه شد.
این کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی تصریح کرد: موسسه مطالعات مدیریت و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران و اتاق بازرگانی با مشارکت هم مطالعاتی داشتند که ایران فرصت هاب شدن را از دست ندهد و گاز طبیعی وارد ایران شده و به برق تبدیل شود و از طریق تکنولوژی جدید با کابل انتقال مستقیم در مسیر طولانی به اروپا صادر شود. اما متاسفانه علیرغم اینکه در قانون برنامه ششم مورد تاکید قرار گرفته بود که ایران هاب انرژی منطقه باشد دستخوش تحریم سنگینی شدیم و سرمایه‌گذاران خارجی از ایران فاصله گرفتند، البته بعد از توافق برجام به ایران برگشتند و از جمله ترکیه علاقمند شد که در کشور ما سرمایه‌گذاری کند، زیرا احداث نیروگاه نزدیک منابع گازی مقرون به صرفه بود اما بعدها که ترامپ از برجام خارج شد و این موضوع نیز متوقف شد و فرصت برای ترکیه ایجاد شد که تصمیم بگیرد هاب صادرات انرژی منطقه باشد و روسیه هم در این راستا به این کشور کمک کرد.
وی ادامه داد: روسیه در مسیر کمک به هاب شدن ترکیه دو خط صادرات گاز بلواستریم ۱و ۲ را از مسیر این کشور اجرا و یک مسیر دیگر برای صادرات گاز روسیه به ترکیه احداث کرد که در پی آن گاز آذربایجان به ترکیه رفت. بنابراین به طور قطع سیاستگذاران ترکیه تلاش کردند که ایران از معادله هاب انرژی بیرون باشد و روسیه هم با ترکیه همراه است و درواقع اکنون ترکیه هاب است، ایران هم اگر بنا دارد گاز را به طور خام به اروپا صادر کند شاید چاره‌ای جز این نداشته باشد که در مسیر ترکیه باشد، اما در هر حال اینکه آیا ترکیه اجازه می‌دهد که ایران خود گاز را به اروپا بفروشد موضوعی است که در قراردهای آتی دو کشور باید مذاکره شود.
خاقانی تاکید کرد: به هر صورت باتوجه رفاقت تهران و مسکو در چارچوب تامین امنیت انرژی منطقه و اروپا احتمال می‌رود هماهنگی‌هایی شود و ایران ناگزیر شود گاز را در مرز ایران به ترکیه بفروشد و در واقع مشتری نهایی تهران در این مسیر آنکارا باشد که در صورت تحقق این برنامه ترکیه درآمد بالایی خواهد داشت که حتی ممکن است از فروش نفت خام ایران بیشتر شده و اقتصاد این کشور را متحول کند، البته این را هم باید در نظر داشت که سیاستمداران ترکیه سعی کردند اقتصاد خرد و کلان خود را با روابط سیاسی روسیه و امریکا و ناتو مرتبط نکنند بنابراین توانستند در بحران‌های مختلف اقتصادی از جمله سقوط ارزش لیر در برابر دلار مقاومت کنند.
به گزارش ایلنا، مجله روسی «چشم‌انداز جدید شرقی» در گزارشی در مورد اهمیت ایجاد هاب گازی ترکیه نوشته است: با توجه به وابستگی زیاد اقتصاد انرژی امروزی به عرضه گاز، می‌توان ادعا کرد که هرگونه پیشنهادی برای بهینه‌سازی ترانزیت و فروش سوخت مورد توجه بازارهای جهانی است.
قبل از تشدید روابط روسیه و اوکراین، اتحادیه اروپا خریدار اصلی گاز روسیه بود و حجم صادرات آن به ۱۷۴.۳ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۱ می‌رسید. اما با آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین و به دلیل تحریم‌های روسیه از سوی غرب، تعیین سقف قیمت گاز روسیه، امتناع چندین کشور اتحادیه اروپا از پرداخت روبلی برای گاز روسیه و در نهایت تضعیف خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ در ۲۶ سپتامبر در سال ۲۰۲۲ در آب‌های دانمارک و سوئد، عرضه گاز از روسیه به اروپا تقریبا به نصف کاهش یافته است. این تأثیر منفی کلی، در درجه اول بر اقتصاد خود کشورهای اروپایی داشت.
رهبران اکثر کشورهای اتحادیه اروپا به یک «ابزار صرف» در دست کنسرسیوم آمریکایی-انگلیسی تبدیل شده‌اند و منجر به بی‌نظمی در بازار گاز شده‌اند. در همان زمان، گازپروم LLC مجبور به ثبت افزایش در عرضه گاز خود به چین و سایر کشورهای آسیایی شد. گاز روسیه همچنان از طریق یک خط لوله از طریق اوکراین به لهستان و از طریق خط لوله ترک استریم به صربستان و مجارستان به اروپا ارسال می‌شود.
با توجه به سیاسی شدن موضوع گاز روسیه و اقدامات خرابکارانه سرویس‌های اطلاعاتی غرب در مورد خط لوله نورد استریم از یک سو و با توجه به اعتماد ترکیه به عنوان شریک خرید و ترانزیت گاز از روسیه در سوی دیگر، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در اکتبر ۲۰۲۲ پروژه بزرگ انرژی برای ایجاد یک هاب گاز در ترکیه برای غیرسیاسی کردن موضوع صادرات گاز روسیه و بهینه‌سازی تجارت جهانی گاز پیشنهاد کرد.
این پیشنهاد دوجانبه سودمند طرف روسی مورد استقبال رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قرار گرفت و دستورات عملیاتی را به سازمان‌ها و سازمان‌های مربوطه داد تا جزئیات ایجاد «هاب گاز» را بررسی کنند. از طریق این هاب، منابع گاز روسیه از جریان آسیب دیده نورد استریم در بالتیک به جنوب و ترکیه منتقل خواهد شد. به گفته الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه، سکوهای تجاری جدید (در واقع یک بورس گاز) در ترکیه برای صادرات مجدد گاز ورودی و همچنین توسعه زیرساخت‌های ذخیره سازی گاز و افزایش حجم عرضه گاز از طریق ترکیه ایجاد خواهد شد. مسیر جنوبی سایر صادرکنندگان گاز (به ویژه آذربایجان، الجزایر، ایران و قطر) احتمالا همراه با روسیه در این پروژه شرکت کنند.
وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، فاتح دونمز، موقعیت جغرافیایی هاب گاز - قلمرو ترکیه در شرق ترکیه، هم مرز با اروپا را پیشنهاد کرد. این پروژه روسی اکنون در مرحله تدوین دقیق، ثبت قانونی و بحث در مورد مسائل مالی است. موضوع هاب گاز در دستور کار جلسه پارلمان ترکیه برای اصلاح قوانین و تشکیل چارچوب قانونی این پروژه قرار خواهد گرفت. کنفرانسی که برای ۱۴ مارس برنامه‌ریزی شده بود و سپس برای ۲۲ مارس سال جاری برای گفتگوی روسیه-ترکیه درباره کل مجموعه مسائل پروژه هاب گاز برنامه ریزی شده بود، در حال حاضر به دلایل مرتبط با پیامدهای غم انگیز زلزله بزرگ در جنوب شرقی این کشور به تعویق افتاده است.
علاقه مسکو به هاب گاز در ترکیه با این واقعیت مشخص می‌شود که اجرای این پروژه ممکن است روابط گازی روسیه و اتحادیه اروپا را غیرسیاسی کند و در عین حال امکان توسعه عملیات سوآپ با آذربایجان، قطر و ایران را فراهم کند.
در واقع، هاب گاز ترکیه در آینده قابل پیش‌بینی می‌تواند به یک مرکز توزیع گاز موثر برای تامین گاز خط لوله به اروپای جنوبی و جنوب شرقی تبدیل شود. یک پلت فرم تجارت الکترونیکی جدید نیز می‌تواند در اینجا ایجاد شود که نیاز به معرفی یک نرم افزار دیجیتال جهانی دارد. تامین کنندگان واقعی و بالقوه گاز به هاب ترکیه، علاوه بر روسیه، ممکن است آذربایجان، ایران و ترکمنستان و از نظر گاز طبیعی مایع (LNG) نیز الجزایر، قطر باشند.
با توجه به پتانسیل بالای حجم صادرات گاز روسیه برای افزایش عرضه از طریق هاب ترکیه، ساخت زیرساخت‌های دریایی جدید از روسیه به ترکیه، توسعه خط لوله ترانس بالکان و ساخت خطوط اتصال در خود اروپا به یک طرف یا نیاز خواهد بود.
نظرات مختلفی از مخالفان این پروژه در رسانه‌ها در مورد مشکلات مالی ادعا شده که می‌تواند اجرای پیشنهاد روسیه را برای مدت نامعلومی به تعویق بیندازد. در این رابطه مشکلات مالی در ترکیه ناشی از پیامدهای بحران اقتصادی و زلزله ویرانگر به عنوان استدلال مطرح شد (ظاهراً برای اجرای این پروژه میلیاردها و نه ده‌ها میلیارد دلار نیاز است).
به ویژه، در ۶ مارس سال جاری، چاغری اورهان، یکی از اعضای شورای امنیت و سیاست خارجی تحت ریاست جمهوری ترکیه، اظهار داشت که آنکارا برای ساخت این هاب به سرمایه گذاری روسیه نیاز دارد زیرا ترکیه در حال حاضر پولی برای ساخت آن ندارد.
با این حال، هیچ کس در مورد هزینه‌های مالی ایجاد یک هاب گاز در ترکیه صحبت نکرده است. بر این اساس، تصور روشنی از حجم هزینه‌های لازم وجود ندارد. طبیعتاً فاجعه زلزله بسیاری از پروژه‌های اقتصادی ترکیه را به دلیل تغییر اولویت‌های مالی تغییر داده است. با این وجود، رهبری و جامعه کارشناسان ترکیه همچنان از اهمیت اقتصادی و ژئوپلیتیکی این پروژه برای منافع کشور آگاه هستند.
با توجه به این واقعیت که در مجموع، تامین کنندگان بالقوه گاز به هاب ترکیه بیش از ۶۰ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند، ترکیه می‌تواند به یک تنظیم کننده مهم صادرات گاز به کشورهای اتحادیه اروپا تبدیل شود. بر این اساس، آنکارا هم تاثیر اقتصادی و هم سیاسی بر سرنوشت اروپا خواهد داشت.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به دلیل سیاست خود در گسترش مسیر مستقل ترکیه که عمدتاً ریشه در قدرت اقتصادی این کشور دارد، شهرت دارد. این پروژه تکمیل کننده مسیر سیاسی رهبر ترکیه است.
علاوه بر این، اردوغان از حامیان مشهور تقویت وحدت کشورهای ترک است. در این راستا، سیاست عملگرایانه وی با هدف تشکیل یک ارتباط انرژی جدید برای صادرات گاز از کشورهای ترک آسیای مرکزی (در درجه اول ترکمنستان و قزاقستان) از طریق ترکیه به اروپا است. بر این اساس، پروژه هاب گاز که روسیه نیز به منظور غیرسیاسی کردن موضوع تامین گاز در آن علاقمند است، فرصتی را برای ترکیه ایجاد می‌کند تا به گاز ترکمنستان دسترسی پیدا کند.
با توجه به اینکه هاب گاز بین المللی شده و منافع نه تنها روسیه، بلکه ترکیه، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قطر، الجزایر و احتمالا ایران را تامین می‌کند، حل مسائل تامین مالی تاسیسات زیرساختی در ترکیه با مشارکت روسیه بلکه سایر شرکت کنندگان مستقیم و بالقوه منصفانه است. در این صورت، سرنوشت هاب گاز ترکیه به واقعیتی کوتاه مدت تبدیل خواهد شد.
ایران علیرغم علاقه به صادرات گاز به بازار اروپا، بدیهی است که «ترانزیت ترکیه» را تنها راه ارتباطی با اتحادیه اروپا در نظر نخواهد گرفت و سعی خواهد کرد مسیرهای جایگزین را اجرا کند. البته به دلیل کشمکش بر سر جغرافیای ترانزیت گاز ترکمنستان به غرب می‌تواند به تضاد منافع ترکیه از یک سو و منافع ایران و روسیه از سوی دیگر منجر شود. با این وجود، اجرای پروژه گاز روسیه در ترکیه نشان دهنده سود واقعی برای گروهی از کشورهای تامین کننده و خریدار است.
منبع:ایلنا
