راه نجات دریاچه ارومیه؛ تغذیه و تغییر الگوی کشت
نبض نفت- حامد رفیعی عضو هیات علمی گروه مهندسی اقتصاد کشاورزی دراین میزگرد علمی اظهارداشت: مانع اصلی عدم عزم جدی برای نجات دریاچه اومیه است. راه نجات دریاچه مشخص است، تغذیه دریاچه و همزمان تغییر الگوی کشت کشاورزی باید به سمت محصولات کم آب بر برود که این مفهوم را باید با دقت بررسی کرد.
وی در ادامه افزود: الگوی کشت نمی تواند تجویزی باشد. این الگو باید با انتخاب کشاورزان و بهره برداران صورت گیرد. حمایت از محصولات کم آب بر لزوماً به معنی هزینه‌کرد کلان دولت نیست. با تسهیل و اصلاح زنجیره تأمین و البته زنجیره ارزش این محصولات و توجه به منطقه استراتژیک غرب برای صادرات این محصولات و همزمان توجه به گردشگری کشاورزی در اراضی زیرکشت محصولات کم‌آب‌بر می توان کشاورزان را ترغیب کرد تا به سمت محصولات کم‌آب بر گرایش یابند.
رفیعی با بیان اینکه سال هاست برخورد قهری با ساخت و سازها در باغات و اراضی کشاورزی می شود عنوان کرد: اما کاری شایسته برای استقبال کشاورزان از باغداری و کشاورزی محصولات کم‌آب‌بر انجام نمی‌گیرد. البته بحث زنجیره تأمین و ارزش و بحث محصولات کم‌آب‌بر بسیار دست مایه تبلیغات و شعارهای تبلیغاتی شده است اما کار جدی و عملیاتی تقریباً به هیچ عنوان نمی‌توان در این زمینه یافت.
وی در خصوص حمایت ازمحصولات کم آب بر اظهار کرد: حمایت از توسعه کشت محصولات کم‌آب لزوماً تخصیص بودجه کلانی را نمی‌طلبد. ساختار سازی زنجیره تأمین و ایجاد بسترهای مناسب، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را در کشت و توسعه محصولات کم‌آب بر و سازگار با دریاچه به همراه خواهد داشت. توجه به ارائه مجوزهای گردشگری کشاورزی در باغات و اراضی کشاورزی منطبق با الگوی کشت محصولات سازگار و کم آب بر نیز می‌تواند راهگشا باشد و برخورد قهری با گردشگری نه جواب خواهد داد و نه منجر به حفظ منابع خواهد شد.
رفیعی با بیان بهبود ارز آوری از طریق توسعه صادرات گفت: بطور کلی تنظیم و اجرای سیاست‌های کلان ارزی، تجاری و گمرکی و همچنین سیاست‌های قیمتی و غیر قیمتی مناسب در بخش کشاورزی در جهت حمایت از محصولات کم‌آب بر که سازگار با منابع دریاچه نیز هستند، می‌تواند علاوه بر تقویت رقابت‌پذیری، بهبود ارزاوری از طریق توسعه صادرات، حفظ منابع آبی در بلندمدت را در منطقه در پی داشته باشد.
عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشکده های کشاورزی و منابع طبیعی افزود: طرح‌های بسیاری در زمینه احیای دریاچه ارومیه را ارزیابی کرده‌ام که تقریبا تمام این طرح ها با چالش‌های جدی روبرو بوده و راه حل مؤثری برای نجات ارائه نمی‌داد. صرفاً مجموعه کارهای مطالعاتی بود که البته می‌توانست در راستای سیاست‌گذاری و تدوین ابزارهای سیاستی مفید باشد اما راه حل نجات دریاچه را ارائه نمی‌داد.
رفیعی گفت: شخصا هم در این زمینه طرح تحقیقاتی مطالعات بازار، برندینگ و توانمندسازی جوامع محلی جهت دسترسی هرچه بهتر به بازار و ترویج کسب و کارهای سازگار با منابع دریاچه ارومیه را داشته‌ام که در کنار آن سامانه حمایت از زنجیره ارزش محصولات کم‌آب‌بر و همزمان توسعه گردشگری کشاورزی در اراضی زیر کشت محصولات کم آب بر را طراحی کردیم که انتظار داشتیم با توجه به استقبالی که از ان در زمان طراحی شد، به اجرا ختم شود اما بعد از طراحی پیگیری برای راه اندازی و بهره برداری از آن انجام نگرفت.
حیات دریاچه ارومیه وابسته به میزان ورودی آن است که تداوم پیدا می کند
دکتر مسعود پارسی نژاد عضو هیات علمی گروه مهندسی آبیاری و آبادانی در خصوص حیات دریاچه ارومیه اظهار کرد: حوضه دریاچه ارومیه یک حوزه بسته است و حیات دریاچه ارومیه وابسته به میزان ورودی آن است که تداوم پیدا می کند، خروجی مستمر، تبخیر از سطح آب اگر به وسیله ورودی های آب جبران نشود همانطور که در سالیان گذشته اتفاق افتاده دریاچه کوچک و کوچکتر شده و نهایتاً از بین می رود.
وی مشکل اصلی دریاچه ارومیه را عدم هماهنگی بین سازمان های ذیربط به طور مشخص، وزارت نیرو از یک طرف و وزارت جهاد کشاورزی بیان کرد و افزود: توسعه بی رویه بخش کشاورزی و در نتیجه احداث سدهای متعدد و برداشت های مستقیم از جریانات آب های سطحی منجر به قطع ورودی آب به دریاچه شده و در نهایت منجر به وضعیت فعلی شده است؛ تا مادامی که بهره برداری از منابع آب در راستای تامین حقابه دریاچه ارومیه ساماندهی نشود این مشکل حل نخواهد شد.
مسعود پارسی نژاد با بیان اینکه بخش کشاورزی باید کوچک شود خاطرنشان کرد: بسیاری از اراضی آبی به طور مشخص کشت های پر آب بر باید با تغییر الگوی کشت منجر به صرفه جویی آب از بخش کشاورزی به ورودی بیشتر به دریاچه تبدیل شود این مهم تنها با یک حکمرانی قوی و هماهنگ در سطح حوضه امکان پذیر است .
وی یکی از محدودیت های معضلات بزرگ منطقه را گره خوردن معیشت بخش بزرگی از مردم به توسعه کشاورزی دانست و بیان کرد: ظرفیت های موجود آب در مناطق مختلف کشور جوابگوی اینگونه مصرف آب نیست؛ مخصوصاً در بخش کشاورزی باید ما به مدیریت مصرف آب روی آوریم.
برای اجرای طرح ها و راهکارهای احیای دریاچه ی ارومیه نیازمند همکاری سازمان ها و وزارتخانه ها هستیم
حامد ابراهیمیان تالشی عضو هیات علمی گروه مهندسی آبیاری و آبادانی با بیان اینکه در بازه زمانی دوساله، در قالب چند طرح تحقیقاتی، پایان نامه و مقاله، راهکار های کاهش مصرف آب در اراضی کشاورزی اطراف دریاچه ارومیه را ارائه دادیم افزود: برای عملیاتی شدن این راهکارها نیازمند همکاری سازمان ها و وزارتخانه هستیم تا این راهکار ها در آن منطقه عملیاتی شود و دولت با حمایت مالی و معنوی و تغییر سیاست ها باعث اجرایی شدن آن شود.
وی گفت: این راهکارها که کم آب یاری، تغییر الگوی کشت و تغییر تاریخ کشت بوده، علاوه بر کاهش مصرف آب باعث افزایش بهره وری آب در مناطق کشاورزی می شود.
ابراهیمیان تالشی افزود: تحلیل شبکه ذی نفعان محلی صورت گرفته، افزایش مشارکت کشاورزان در اجرایی سازی این راهکارها با نظر آنان می تواند راهگای این مشکل باشد.
وی با یبان اینکه وقتی باید مصرف آب را در اراضی کشاورزی کاهش بدهیم در واقع کاهش محصول رخ می دهد و کاهش درآمد کشاورزان صورت می گیرد، اظهار کرد: دولت باید حمایت مالی برای برخی از راهکارها مثل کم آبیاری که باعث تنش خشکی و باعث کم محصولی می شود، در نظر بگیره و مابه تفاوت خسارت وارده در اثر کاهش تخصیص آب را پرداخت کند.
عضو هیات علمی گروه مهندسی آبیاری و آبادانی خاطرنشان کرد: با تغییر الگوی کشت در منطقه، دولت باید با خرید تضمینی داشته باشد و صادرات محصول را تسهیل کند تا کشاورز ترغیب شود این راهکار ها را انجام دهد و با دادن قیمت تضمینی و خرید از کشاورز کاهش درآمد کشاورز را تامین کند.
ابراهیمیان تالشی، تغییر الگوی کشت، کاشت گیاهان کم آب و کم مصرف و مقاوم به خشکی و کاهش سطح اراضی، جایگزین کردن معیشت برای کشت های گلخانه ای که باعث مصرف آب کمتر و بهره وری آب شده و در آمد کشاورزی بیشتر می شود و استفاده از روش کم آبیاری را از راهکار های ارائه شده برای احیای دریاچه ی ارومیه دانست.
حل مشکل دریاچه ارومیه بدون توجه به ذی نفعان و مشارکت آنها موفق نخواهد بود
امیر علم بیگی، عضو هیات علمی گروه ترویج وآموزش کشاورزی، حل مشکل دریاچه ارومیه را توجه به ذی نفعان ومشارکت آنها دانست و افزود: متاسفانه طی ۴۰ تا ۵۰ سال گذشته نگاه مدیریتی لحظه ای به دریاچه ارومیه شده و راه حل های تک نسخه ای و یک شبه ارائه شد که راه کار منطقی و دراز مدت نیست و حل مشکل دریاچه بدون توجه به ذی نفعان و بدون مشارکت اینها موفق نخواهد بود.
وی در ادامه بیان کرد: طرحی در سال ۹۸ تا اوایل ۱۴۰۰ تحت عنوان بحث ارزیابی اجتماعی و اقتصادی در فازهای سوم تا پنجم تحت عنوان پروژه همکاری در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و محافظت از تنوع زیستی به صورت تحقیقاتی توسط گروه تحقیقاتی دانشکده های کشاورزی و منابع طبیعی اجرایی شد.
امیر علم بیگی گفت: چون پروژه همکاری بین الملی بودو دارای ارکان های چون کشاورزی تلفیقی، کشاورزی پایدار، توسعه مشارکتی فن آوری، صندوق خرد زنان روستایی، پروژه معیشت جایگزین، بوده که در فاز های مختلفی اجرایی شده که فاز های سوم تا پنجم این پروژه را گروه تحقیقاتی ما انجام داده بود.
وی خاطرنشان کرد: تامین مالی از دولت ژاپن بود و در طول اجر ای طرح در قسمت های مختلف دستاورد های مختلفی ایجاد شد چرا که برای بهبود پروژه، نقشه راه ارائه دادیم. گزارش پروژه در سازمان محیط زیست ارسال شد؛ نتیجه ارزیابی از منظر اجتماعی و اقتصادی از سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ انجام شد.
علم بیگی، راه حل و راهکار احیای دریاچه ارومیه را نگاه بین رشته ای به دریاچه ارومیه و طراحی یک الگوی هوشمند اجتماعی و اکولوژیکی با هدف معرفی معیشت های جایگزین و ترویج کسب و کارهایی با منابع دریاچه ارومیه دانست.
آرش ملکیان، استاد گروه احیا مناطق خشک و کوهستانی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در خصوص وضعیت کنونی دریاچه ارومیه اظهار کرد: این وضعیت در طی زمان و به تدریج ایجاد شده و ناشی از یک عامل خاص نبوده است و مجموعه پیچیده ای از عوامل موجب بروز مشکل شده اند. لذا فقط یک راه حل نیز نمی تواند حلال مشکلات باشد و باید نگاهی سامانه محور و بلندمدت به کل عوامل ایجاد کننده بحران داشت تا به راحل های منطقی و پایدار رسید.
وی خاطرنشان کرد: داشتن نگاه سیستمی و در نظر گرفتن اثرات متقابل عوامل به صورت همبست(نکسوس) در طراحی و اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه می تواند نقش مهمی در افزایش اثربخشی پروژه های طراحی شده داشته باشد، لذا تا زمانی که مدیریت اصولی بر حوضه آبخیز این دریاچه انجام نشود احیای پایدار دریاچه میسر نخواهد شد.
ملکیان با تاکید بر اینکه تغییر نوع و شیوه کشت محصولات و اجرای الگوهای سازگار با محیط منطقه می تواند در افزایش بهره وری کمک شایانی نماید افزود: تمام رویکردهای احیایی باید با نگاه آینده نگرانه و با توجه به اثرات تغییر اقلیم برای بلند مدت، تهیه و تدوین گردد و در مقاطع زمانی منظم مورد پایش و ارزیابی و در صورت ضرورت مورد اصلاح قرار گیرد.
منبع:ایسنا
