تأملی بر رویکرد ترکیه برای رسیدن به توسعه اقتصادی و صنعتی
نبض نفت - با نیم نگاهی به اقتصاد ترکیه در دوران نه چندان دور گذشته این واقعیت مُسَجَل خواهد شد که این کشور در شرایط بسیار نامساعد و نامطلوبی قرار داشت.
عمده درآمد اقتصادی ترک ها در آن مقطع به کشاورزی و گردشگری معطوف می شد،به
واقع وقتی سخن از گردشگری در این سرزمین به میان می‌آید، به هیچ عنوان منظور نظر،گردشگری
پویا و با طراوت نیست، بلکه گردشگری ترکیه در حدود چهل سال پیش، صرفا به ابنیه تاریخی
به جای مانده از دوران امپراتوری روم و برخی کاخ های عثمانی خلاصه می شد، اما به تدریج
هرآنچه گذشت وضعیت این کشور متفاوت شد.
تا سی سال پیش،کارگران ترکیه عمدتا تلاش می‌کردند با مهاجرت از این کشور
در جوامع توسعه یافته غربی مشغول به کار و فعالیت شوند و ارزی که در سایه کار و تلاش
آنها به دست آمده بود به ترکیه فرستاده می‌شد و سر جمع همین مبالغ، درآمد قابل توجهی
برای دولت ترکیه و خانواده هایی که فرزندان و سرپرستان آنها برای کار به کشورهای اروپایی
عزیمت کرده بودند، به شمار می‌رفت.
هر آنچه گذشت، به واسطه کار و تلاش نیروی انسانی و کارگران ترک در جوامع
اروپایی و بخصوص آلمان، بَر تَجارُب آنها افزود و به نوعی این حضور به فرصتی برای آموزش
نیروهای ترک و تبدیل آنها به نیروهایی فنی و تخصصی مبدل شد.
تشویق نیروهای ترک برای بازگشت به موطن اصلی خود
آنچنان که مطالعات انجام شده نشان می دهد، تورگوت اوزال، هشتمین رئیس جمهور
ترکیه به شمار می رفت، با به قدرت رسیدن وی، تدابیری ویژه در این کشور در راستای خصوصی
سازی اتخاذ شد.
وی از چهره هایی بود که طرح توسعه ملی را در این کشور با جدیت پیگیری کرد
و برای بازگرداند کارگرانی که در خارج از ترکیه مشغول به فعالیت بودند، بسته های تشویقی
لازم را تعریف کرد.
به واقع هدف وی بازگرداند کارگرانی بود که در جوامع صنعتی اروپایی به عنوان
تکنسین هایی خبره و توانمند رشد پیدا کرده بودند و البته دولت ترکیه نیز در حد توان
و بضاعت خود امکانات لازم را در اختیار آنها قرار داد و حتی به عنوان مُشَوِق، هر فردی
که به ترکیه می آمد و با خود ماشین آلات صنعتی می آورد ، دو برابرِ ارزشِ آن وام، تسهیلات
دریافت می‌کرد.
اگرچه این تجهیزات لزوما نو و دست اول نبود، اما همین اَدَوات کارکرده
و دست دوم برای ترکیه ای که عمده اقتصاد آن به زراعت سنتی و گردشگری نه چندان توسعه
یافته معطوف می شد، غنیمتی بود که می توانست در آن دورانِ خاص،کمک حال اقتصاد این کشور
به شمار رود.
به تدریج با ورود این ادوات و تجهیزات کارگاه های کوچک تولیدی و صنعتی
در این کشور دوام و قوام گرفت و رفته رفته بنیه تولیدی این کشور تقویت شد تا جایی که
پس از مدتی زمینه و بستر گسترش فعالیت کارخانجات کوچک به متوسط فراهم شد.
به مرور، ترک ها با وارد کردن تجهیزات نوین و دست اول، رویکرد و طرحی نو
در صحنه اقتصادی و تولیدیِ خویش دَر انداختند. عمده تمرکز فعالیتی ترک ها در دو بخش
مواد غذایی و نساجی متمرکز شد و اساسا سنگ بنای موفقیت ترک ها در صنعت نساجی از همین
دوران گذاشته شد.
انضباط و روحیه سختکوشی ترک ها از آلمانی ها اقتباس شده است
آنچنان که مطرح شد، نیروی انسانی و کارگران ترکیه برای کسب درآمد در کشورهای
صنعتی همچون آلمان مشغول به فعالیت شدند، از آنجایی که فرهنگ کار و تلاش در این کشور
از نقاط قوت جامعه آلمانی است، نظم و انضباط در کارخانجات و مراکز تولیدی این کشور
در اذهان کارگران ترک نهادینه شد و به نوعی با آموزش پذیری و فرهنگ سازی، این روحیه
و رویه پس از بازگشت به ترکیه،در جامعه ترک ها نیز تسری و گسترش پیدا کرد.
فارغ از برخی انتقاداتی که نسبت به برخی مسائل فرهنگی در این کشور ایراد
می شود،فرهنگ کار و تلاش در جامعه ترکیه در نوع خود قابل توجه و ستودنی می باشد و اگر
نبود این روحیه و تفکر، محال بود ترک‌ها به چنین جایگاهی در اقتصاد و عرصه صنعتی نائل
شوند.
یکی دیگر از مولفه‌های تعیین کننده در موفقیت این کشور را باید در عِرق
و تعصب ملی مردم این کشور به موطن خود جستجو کرد و علاوه بر تعصب ملی در عرصه منطقه
ای و استانی نیز این تعصب جاری و ساری است.
به عنوان نمونه اگر یک فرد ترکیه ای در شهر ازمیر، متولد شد، نسبت به محل
تولد خود تعصب بسیاری دارد و نهایت سعی و تلاش خود را برای توسعه هر چه بیشتر ازمیر
به کار می بندد.
نکته قابل توجه بعدی به این امر معطوف می شود که ترک ها نسبت به کالاهای
وطنی کشور خود بسیار حساس هستند و بسیار علاقه‌مند هستند هر آنچه هست را به کشور خود
منتسب کنند و گویی این نگاه و رویکرد با گوشت، خون و پوست و استخوانِ بسیاری از مردمان
کشور ترکیه عجین شده است.
به عنوان نمونه هر از چند گاهی شنیده می شود ترک ها یکی از مشاهیر ایرانی
را به نامِ خود مصادره کرده اند، این خصوصیت در ارتباط با تولید کالا و محصولات نیز
در آنها جاری و ساری است و همین فرهنگ باعث شده مردم ترکیه نسبت به تولیدات داخلی کشورشان
عرق و تعصب خاصی پیدا کنند و با افتخار تولیدات ترکیه را مطرح و آن را استفاده و خریداری
کنند این همان روحیه ای است که به نوعی مصداق بارز حمایت از کالای داخلی در جامعه ترک
به شمار می رود و بخش قابل توجهی از توفیقات اقتصادی حاصل شده در کشور مذکور از همین
رویکرد نشأت می گیرد.
نکته حائز اهمیت بعدی در رشد اقتصادی ترکیه به توسعه گردشگری در این کشور
معطوف می‌شود صنعتی که اصلی ترین و محوری ترین عامل شکوفایی اقتصادیِ ترکیه به شمار
می رود. بازدید و جذب 30 میلیون گردشگر در سال به روشنی میزان توفیقات و موفقیت های
ترکیه در این حوزه را به تصویر می کشد.
بنابر چشم اندازی که برای ترکیه تا سال 2023 صدمین سالگرد جمهوری ترکیه
تعریف و طراحی شده،اقتصاد این کشور می باید در رده 10 اقتصاد برتر جهان قرار گیرد،
میزان درآمد گردشگری این کشور در حال حاضر در سال حدود 30 میلیارد دلار برآورد می شود
و بنابر هدف گذاری طراحی شده این رقم می باید تا سال 2023 به 50 میلیارد دلار افزایش
پیدا کند،با عنایت به رشد و شکوفایی خیره کننده این کشور در سالیان اخیر دستیابی به
چنین توفیقی آرمان گرایانه به نظر نمی رسد.
توسعه صادرات، در اولویت تولیدکنندگان ترکیه
یکی دیگر از مولفه های تأثیرگذار در توسعه اقتصادی ترکیه را باید در توجه
این کشور در امر صادرات جستجو کرد.
نگاه صادرات محور در تولیداتِ این کشور در اولویت قرار گرفت و نتایج این
رویکرد امروزه در بسیاری از حوزه ها همچون نساجی،کیف،کفش، لوازم آرایشی، به روشنی ظهور
و بروز پیدا کرده است.
بهزاد خسروی، پژوهشگر مسائل اقتصادی و امور راهبردی در گفت‌وگو با خبرنگار
گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، در این خصوص، اظهار کرد: کشور ترکیه در سال1985
میلادی از راهبرد جایگزینی واردات به راهبرد توسعه صادرات گام برداشت و به واقع در
سال1363(شمسی) ترکیه با درک نظام اقتصادی جهانی، تغییر رویه داد و همین تغییر رویه،
یا به تعبیری تغییر فاز، رشد و شکوفایی اقتصادی این کشور را با تحولاتی چشمگیر همراه
ساخت.
سید جلال ابراهیمی،(دبیر کل شورای مشترک بازرگانی ایران و ترکیه)نیز با
ذکر مثالی، تغییر رویکرد ترک‌ها از واردات به صادرات را به خوبی تشریح می‌کند.
وی با اشاره به صنعت نساجی ترکیه، گفت: در مقاطعی،لباس ها و پوشاک های
آلمانی روانه بازار ترکیه می شد، اما به تدریج با عزم تولیدکنندگان و فعالان صنعت نساجی
این کشور، صنعت مذکور در کشور ترکیه به چنان رشد و توسعه ای نائل شد که اکنون ترکیه
به بسیاری از کشورهای دنیا حتی آلمان که زمانی مبداء واردات پوشاک به این کشور به شمار
می رفت البسه صادر می کند.
البته هدف از طرح این موضوع مقایسه صنعت آلمانی با ترکیه نیست و به اعتقاد
دبیر کل شواری مشترک بازرگانی ایران و ترکیه، اساسا چنین مقایسه ای، منطقی و صحیح است
و قیاس در این خصوص صرفا در ارتباطِ با نوع خاصی از صنایع یا مشاغل منطقی خواهد بود.
وی می‌گوید: صنعت ترکیه به نوعی وابسته به صنعت اروپا است، اما ترک‌ها
به خوبی رویکرد فعالیت مشترک و مشارکتی با تولیدکنندگان غربی را آموختند و آن را اجرایی
کردند تا جایی که امروزه در بسیاری از صنایع، شاهد فعالیت مشارکتی ترک‌ها با کشورهای
توسعه یافته اروپایی هستیم.
مجموعه عوامل فوق،کشور ترکیه را در جایگاهی قرار داده که تنها در سال
2015 موفق به 143 میلیارد دلار صادرات شده‌اند، آن هم در شرایطی که کشور مذکور فاقد
منابع نفتی و گازی می باشد و قطعا این میزان از توفیقات بدون برنامه‌ریزی دقیق و پیاده‌سازی
هوشمندانه سیاست هایی که در این گزارش به آن اشاره شده حاصل نمی‌شد.
ترکیه را می‌توان از نمونه کشورهایی تلقی نمود که الگوبرداری از سیاست‌گذاری‌های
آنها تا حدودی می‌تواند مسیر توسعه و شکوفایی اقتصادی ایران را تسریع کند، کشوری که
از اساس فاقد فرصت ها و ظرفیت های بالقوه موجود در ایران می باشد اما از حیث توان اقتصادی
به نسبت ایران به مراتب در شرایط بسیار بسیار مطلوب تری قرار دارد.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
