قانونی که روی طاقچه ماند/مبحث ۱۹مقررات ملی ساختمان؛شایدوقتی دیگر

نبض نفت - یکی از مهم ترین بخش هایی که میزان هدررفت انرژی در آن بالاست، بخش ساختمان است؛ بر اساس آمار، ۴۱ درصد هدررفت انرژی در ساختمان ها رخ می دهد؛ در حالی که به گفته کارشناسان رعایت مبحث ۱۹ و دیگر مباحث مرتبط با انرژی سیوینگ در مقررات ملی ساختمان می تواند تلفات انرژی در ساختمان ها را به نصف کاهش دهد.

یکی از بزرگترین مصرف کنندگان انرژی در بخش ساختمانی، سازه های اداری و دولتی هستند که هرچند آیین نامه و مصوبات مختلفی در خصوص لزوم کاهش تلفات انرژی در ساختمان ها صادر و ابلاغ شده است، اما کمتر دستگاهی خود را ملزم به رعایت این موارد می داند.

مقایسه ریالی تلفات انرژی با زیرساخت های مورد نیاز

اکبر ترکان رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور اخیرا اعلام کرد در حالی که میزان تولید گاز در ایران ۶۰۰ میلیون متر مکعب است، سالانه ۲۴۰ میلیارد متر مکعب گاز در کشور مصرف می کنیم که ادامه این روند شرایط خطرناکی را هم برای محیط زیست و تولید گازهای گلخانه ای و گرم شدن زمین و هم برای اقتصاد کشور رقم می زند.

همچنین محمد شکرچی زاده نیز پیشتر اعلام کرده بود میزان هدررفت انرژی در ساختمانهای ایران رقمی معادل ۵ میلیارد دلار در سال است.

اگراین رقم را به نرخ روز دلار محاسبه کنیم به عدد ۳۵ هزار میلیارد تومان می رسیم با این حجم نقدینگی می توان سالانه حدود ۴ هزار کیلومتر آزادراه یا ۲.۵ هزار کیلومتر راه آهن ساخت!

حامد مانی فر، مدیرکل مقررات ملی ساختمان درباره چرایی عدم رعایت مبحث ۱۹ این مقررات از سوی سازندگان و عدم نظارت بر اجرای آن از سوی شهرداری ها و سازمان های نظام مهندسی ساختمان گفت: مباحث مقررات ملی همگی هم ارز هستند و ضمانت اجرایی یکسانی دارند و دستگاه های نظارتی مانند شهرداری ها و سازمان نظام مهندسی مکلف به اجرای این مباحث بر اساس قانون هستند حتی در پروژه های عمرانی دولتی نیز مانند ساخت و سازهای خصوصی، اجرای این مباحث الزامی است و اگر رعایت نشوند، تخلف قانونی محسوب می شود.

وی درباره علت عدم اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان نسبت به دیگر مباحث این مقررات، افزود: شهرداری ها برای صدور پایان کار باید به رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و رعایت الگوی صحیح مصرف انرژی، رعایت این مواد را نیز مورد بررسی قرار دهند. اما واقعیت این است که در استان های مختلف مباحث گوناگون مقررات ملی ساختمان با ارزش های مختلف اجرا می شود و برخی از مباحث مغفول می ماند در مقابل برخی از مباحث ۲۲ گانه بیشتر توجه می شوند. با این حال مبحث ۱۹ از نظر رعایت انرژی نسبت به سایر مباحث از میزان استفاده بیشتری سهم می برد.

اهمیت فرهنگ سازی بهره برداران به اندازه رعایت مبحث ۱۹ در ساخت و ساز

مانی فر بخشی از رعایت موضوع مقابله با هدررفت انرژی در ساختمان ها را منوط به رفتار شخصی مصرف کنندگان دانست و اظهار داشت: علاوه بر لزوم رعایت موارد مقابله با پِرت انرژی در ساخت وساز که در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان آمده، خودِ بهره برداران واحدهای مسکونی هم باید مسائل مرتبط را رعایت کنند که از جمله می توان به مسأله استفاده همزمان از بخاری در دمای بالا و باز بودن پنجره ها اشاره کرد.

وی ادامه داد: ساکنان مناطق گرمسیری به طور معمول و طبیعی امکان سازگاری بیولوژیکی با گرما را دارند اما به دلیل آنکه لزوم رعایت الگوی صحیح مصرف انرژی را تبلیغ نکرده ایم، همان افراد درجه کولر خود را بر روی زیر ۲۰ درجه سانتیگراد تنظیم می کنند در حالی که در گذشته ساکنان شهرها و مناطق گرمسیری تا دماهای به مراتب بیشتر از آن را تحمل می کردند. بالعکس این هم صادق است مثلا ساکنان مناطق سردسیری در حالی که طبیعتا امکان سازگاری با هوای سرد را از نظر بیولوژیکی دارند، اما دمای بخاری خود در ماه های سرد سال را منطبق با دمایی که ساکنان مناطق گرمسیری می طلبند، تنظیم می کنند.

مرکز تحقیقات مسکن در حال بازنگری مبحث ۱۹ است

این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه اصلاح مقررات ملی ساختمان و تهیه ویرایش های جدید آن در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تدوین می شود، گفت: در حال حاضر مبحث ۱۹ در این مرکز در حال بازنگری است و معتقدم موارد اینچنینی به خصوص اصلاح رفتار بهره برداران از انرژی های مصرفی در ساختمان ها نیز لازم است مورد توجه ویراستاران و تدوین کنندگان آن قرار گیرد.

دمای آسایش اعلامی صحیح نیست

وی دمای آسایش را موضوعی نسبی دانست و یادآور شد: در گذشته اعلام می شد دمای آسایش بین ۲۴ تا ۲۶ درجه است اما هیچ گاه اعلام نمی شد که دمای آسایش برای افراد و مناطق مختلف، فرق دارد مثلا گرمای جنوب به اندازه ای که برای افراد غیر بومی آزاردهنده است، برای خود بومیان این مناطق آزاردهنده نیست. بنابراین نمی توان برای کل کشور یک نسخه واحد تحت عنوان دمای آسایش در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان پیچید.

هندسه ساختمان اثرگذارتر از پوسته و جداره در جلوگیری از اتلاف انرژی

مانی فر یکی دیگر از نکاتی که در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان باید وارد شود و در حال حاضر وجود ندارد را رعایت شکل مهندسی ساختمان در کاهش هدررفت انرژی عنوان و تصریح کرد: الآن آنچه در مبحث ۱۹ آمده، لزوم رعایت عایق کاری پوسته و جداره ساختمان است به معنای دیگر، ساختمان ها به هر شکلی ساخته شوند، مهم نیست اما همین که دیوارها و پشت بام و کف سازه عایق کاری شود، کافی است در حالی که در گذشته در ساخت و سازهای ایرانی بیشترین تأکید به هندسه ساختمان بود مثلا برای ساخت سایه بان افقی یا عمودی یا جبهه شرقی و عمودی ساختمان یا ضخامت دیوار و نصب پنجره در ضخامت داخلی دیوارها یا همچنین مکعب مربع یا مکعب مستطیل بودن مسکن برنامه ریزی می شد اما در سازه های جدید به چنین مواردی پرداخته نمی شود.

بازگشت به دوره ساخت منازل دارای زیرزمین

وی استفاده از بادگیر و زیرزمین و امثال آن را یادآور شد و در پاسخ به پرسش اثرگذار بودن یا نبودن دستورالعمل اخیر وزیر راه و شهرسازی مبنی بر احیای سرداب و زیرزمین در شهرسازی مناطق گرمسیری گفت: قطعا ساخت زیرزمین و سرداب در خانه های شهرهای گرمسیری در کاهش مصرف انرژی اثرگذار است زمانی که خانه های ایرانی سرداب داشتند، به آب های زیرزمینی اهمیت می دادند. چون قنات ها در سرداب تک تک خانه ها جاری بودند و باعث خنک شدن منازل ساکنان اینگونه شهرها می شدند به همین دلیل ایرانیان به حفظ سفره های آب زیرزمینی اهمیت می دادند اما از زمانی که سراغ آپارتمان سازی و ساخت و ساز بر روی زمین رفتیم، دیگر توجهی به سرداب و اهمیت آب زیرزمینی نداشتیم.

وی تصریح کرد: بنابراین هندسه ساختمان اهمیت زیادی دارد ولی مبحث ۱۹ از این جهت فقیر است.

ممیزی انرژی ساختمان پس از احداث، کار بی فایده ای است

مدیرکل دفتر مقررات ملی ساختمان وزارت راه و شهرسازی درباره اهمیت «ممیزی انرژی» در مرحله طراحی سازه اظهار داشت: در حال حاضر ممیزی انرژی ساختمان پس از احداث آن انجام می شود این در حالی است که این موضوع باید به مرحله طراحی و پیش از ساخت منتقل شود چون تکلیف مصالح ساختمانی در مرحله آزمایشگاهی و هنگام تولید از نظر ضریب مصرف انرژی یا میزان تبادل انرژی آنها روشن است از سوی دیگر نرم افزارهای محاسباتی برای برآورد میزان هدررفت انرژی در طراحی های ساختمان نیز به خوبی در کشور تولید می شود بنابراین درزمان طراحی امکان برآورد رفتار ساختمان نسبت به ذخیره یا هدررفت انرژی وجود دارد و ممیزی انرژی پس از رعایت موارد اینچنینی باید انجام شود نه اینکه ممیزی انرژی سیوینگ ساختمان در مرحله پساتولید باشد. ولی این مورد نیز در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان مغفول مانده است.

دستگاه های دولتی هوشمندسازی تأسیسات انرژی‌بَر را در دستور کار قرار دهند

وی با بیان اینکه وزارت راه و شهرسازی مرجع بررسی میزان هدررفت انرژی در ساختمانها نیست و آمار این موضوع را دستگاه هایی چون بهینه سازی مصرف سوخت و وزارت نیرو باید اعلام کنند گفت: با همه این احوال و لزوم رعایت مباحث مقررات ملی ساختمان، آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است، صدور بخشنامه هایی به دستگاه های دولتی برای رعایت الگوی صحیح مصرف انرژی در ساختمان های دولتی است به عنوان مثال بخش مهمی از هدررفت انرژی در ساختمان های ما به دلیل روشن بودن سامانه سرمایشی در تابستان یا سیستم گرمایشی در زمستان در ساعات غیر اداری است که اجرای این موضوعات باید پیگیری شود. البته سیستم کنترل اتوماتیک روشن یا خاموش کردن سامانه های سرمایشی یا گرمایشی دستگاه های اداری تولید شده اما هنوز به مرحله نصب در ادارت نرسیده است. ضمن اینکه ما در هنگام تدوین قانون رعایت الگوی مصرف انرژی، دستگاه های دولتی را موظف به اجرای چنین مواردی کرده ایم. این دستگاه ها ۲ سال برای تعبیه سامانه های هوشمندسازی ساختمان فرصت داشتند. برای رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در سازه های دولتی هم ۳ ماه فرصت داده شده بود که در حال حاضر ۳ ماه هم از زمان تعیین شده گذشته است.

کدام مباحث مقررات ملی ساختمان به «انرژی سیوینگ» می پردازند؟

مانی فر در پاسخ به این پرسش که آیا این موضوع که مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان به طور اختصاصی درباره انواع انرژی های مصرفی در ساختمان ها صحبت نکرده، نقطه ضعف برای مقررات ملی ساختمان نیست؟ گفت: اگرچه مبحث ۱۹ به طور عمومی درباره انرژی صحبت کرده است اما در سایر مباحث هر گونه از انواع انرژی مانند برق یا گاز یا آب مصرفی ساختمان ها به طور مفصل بررسی شده اند مثلا مبحث ۱۷ درباره مصرف گاز یا مبحث ۱۳ راجع به انرژی برق و مبحث ۱۶ در خصوص مصرف آب و تأسیسات مکانیک سیالات در ساخت و ساز به طور اختصاصی چارچوب سازی می کنند. چند مبحث دیگر هم به لوله کشی آب و گاز اختصاص دارد. بنابراین موضوع انرژی وابسته به یک مبحث ۱۹ نیست بلکه تک تک رفتار افراد چه در زمان ساخت و ساز و چه در زمان بهره برداری مبحث انرژی سیوینگ را کمک می کنند.

طاهری: شهرداری ها رعایت مبحث ۱۹ در ساخت و ساز را الزامی کنند

احمدرضا طاهری رئیس کمیسیون انرژی شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در گفت وگو با خبرنگار مهر درباره علت عدم رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ساخت و سازهای شهری گفت: تلفات انرژی ما عمدتا در کف، سقف، پنجره ها و پیلوت ساختمانهاست در مبحث ۱۹ هم دقیقا به رعایت جلوگیری از هدررفت انرژی در همین بخش های ساختمان تأکید شده است. بنابراین اگر شهرداری ها در هنگام صدور پایان کار، رعایت مبحث ۱۹ را برای ساختمان ها اجباری کنند و از سوی دیگر سازمان های نظام مهندسی استان ها هم بر طراحی های مهندسان معمار برای جدار خارجی ساختمان و استفاده از پنجره دوجداره نظارت بیشتری داشته باشند، بخش زیادی از تلفات انرژی کاهش می یابد که ممکن است حتی به کاهش ۴۰ درصدی تلفات انرژی در ساختمان منجر شود.

چرا سازنده ها از اجرای مبحث ۱۹ گریزانند؟

وی با بیان اینکه باید وزارت کشور اجرای مبحث ۱۹ را به شهرداری ها الزامی کند ـ مانند الزامی شدن رعایت آیین نامه ۲۸۰۰ در بخش تاب آوری سازه در برابر زلزله ـ  در خصوص عدم الزامی شدن رعایت این مبحث از سوی شهرداری ها اظهار داشت: شهرداری ها می گویند اگر رعایت مبحث ۱۹ الزامی شود، از آنجایی که قیمت تمام شده ساخت و ساز افزایش می یابد، دیگر سرمایه گذار به حوزه ساخت مسکن توجهی نداشته و درنتیجه درآمدهای شهرداری از محل صدور پروانه ساختمانی کاهش می یابد. سازنده هم می گوید برای من رعایت مبحث ۱۹ چه از نظر هزینه تمام شده ساخت و ساز و چه از نظر کاهش متراژ واحدهای مسکونی در پی احداث عایق حرارتی برای دیوارها به صرفه نیست. هرچند که این دلایل واقعا قانع کننده نیست.

اثرگذاری مبحث ۱۹ در هزینه تمام شده ساختمان؛ حداکثر ۱۳ درصد

عضو هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان با بیان اینکه انگونه برداشت ها از اقتصادی بودن یا نبودن ساخت و ساز از آنجا نشأت می گیرد که ارزش گذاری ما برای ساختمان ها کیفی نیست و بیشتر به کمیت و متراژ توجه می شود، گفت: اگر کل مبحث ۱۹ رعایت شود و اجرای آیین نامه های جانبی آن در دستور کار سازنده قرار گیرد که شامل عایق کاری دیواره، دوجداره سازی پنجره ها و نصب سیستم هوشمند و کنترلی روشن و خاموش کردن سیستم های سرمایشی و گرمایشی می شود، حداکثر ۱۳ درصد به قیمت تمام شده ساخت و ساز افزوده می شود. این درصد (۱۳ درصد) برای ساختمان هایی است که ارزانتر هستند و کمتر از ۱ میلیون تومان در هر متر مربع هزینه تمام شده آنها می شود؛ اما در ساختمان هایی که هزینه تمام شده بالای یک و نیم میلیون تومان است، رعایت مبحث ۱۹ کمتر از ۱۰ درصد به قیمت ساخت و ساز می افزاید. به طور کلی بر اساس برآوردهای انجام شده، هزینه رعایت مبحث ۱۹ در ساخت و ساز برای ساختمان های گروه الف (لوکس) تا گروه دال (بنایی ساز) بین ۸ تا ۱۳ درصد از هزینه کل ساخت و ساز را شامل می شود.

رعایت مبحث ۱۹ در برخی کلانشهرها از تهران بیشتر است

وی درباره آمار رعایت مبحث ۱۹ در ساختمان ها که از سوی مرکز ملی آمار ارائه شده است، تأکید کرد: به طور متوسط در برخی شهرها همچون کاشان، اصفهان، همدان و مشهد مبحث ۱۹ در بیش از۶۰ درصد ساخت و سازها رعایت می شود که نشان می دهد گام رو به جلویی در زمینه اجرای این مبحث برداشته شده است اما در تهران به دلیل آنکه شهرداری ها سازندگان را به رعایت این موارد ملزم نمی کنند اجرای این مبحث در حداقل آن بوده است.

۲ نقطه ضعف اصلی مبحث ۱۹

عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با اشاره به ضعف در تدوین مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان گفت: دو نقطه ضعف اصلی این مبحث شامل پرداخت صرف به پوسته ساختمان و همچنین در نظر نگرفتن معیاری برای تعیین خروجی رعایت یا عدم رعایت الزامات این مبحث می شود. به این معنا که سازنده یا خریدار ساختمان نمی تواند متوجه شود که این ساختمان در نهایت به ازای هر متر مربع، سالانه چند کیلووات مصرف انرژی دارد. این بزرگترین معضل در هدررفت انرژی در ساختمانهاست.

طاهری با اشاره به آمار مرکز ملی آمار درباره رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ساخت و سازهای سال ۹۵ گفت: ۵.۷ درصد ساخت و ساز استفاده از درزگیر در محل اتصال پنجره ها رعایت شده است؛ همچنین در ۲۵ درصد ساختمان های ساخته شده در سال ۹۵، پنجره دوجداره نصب شده است؛ در ۶ درصد ساخت و سازها، عایق کاری لوله های انتقال آب گرم رعایت شده است؛ حدود ۸ درصد ساختمان های کشور عایق کاری دیوارهای خارجی رعایت شده است. اینها نشان می دهد ما در رعایت این مبحث (مبحث ۱۹) ضعف جدی داریم.

وی تأکید کرد: اگرچه صدور دفترچه شناسنامه فنی ـ ملکی ساختمان در کل کشور رعایت شود، بحث جلوگیری از هدررفت انرژی به عنوان یکی از دغدغه های بهره برداران املاک مطرح خواهد شد.

منبع: خبرگزاری مهر