تاثیر پروانه ای بازی نفتی پوتین بر شرایط ایران
تاریخ از هم بستری های جغرافیایی-اقتصادی عجیب بسیاری حکایت دارد، اما همکاری نفتی سعودی ها و روسیه همچنان یکی از غیرمنتظره ترین آنها محسوب می شود. جهان امروز شاهد همکاری اوپک با کشورهای غیر عضو (روسیه) برای جبران کاهش سطح تولیدات و پایین نگه داشتن قیمت نفت است و تصور می شود که عربستان یعنی قوه محرکه اوپک تعیین کننده قوانین بازی باشد. حتی این احتمال مطرح شده که روسیه به عنوان یک عضو همراه به اوپک بپیوندد.
در توافقنامه ریاض و مسکو یک پاراگراف کلیدی وجود دارد که طبق آن،
مداخلات مشترک برای افزایش یا کاهش سطح تولیدات نفتی یک قاعده جدید تلقی می شود و
این مساله لزوما همه اعضای اوپک را خوشنود نمی کند. در جلسه اخیر سازمان کشورهای
تولیدکننده نفت در وین سه عضو این سازمان یعنی ایران، عراق و ونزوئلا سعی داشتند
برنامه افزایش تولیدات را وتو کنند، اما موفق نشدند. این در حالی است که تولیدات
نفت ونزوئلا رو به کاهش است؛ ایران با اقدام تاکتیکی آمریکا در اعلام جنگ اقتصادی
مواجه شده و برای افزایش تولیدات مشکلات بسیاری دارد؛ عراق هم برای افزایش تولیدات
نفتی خود به زمان نیاز دارد.
گلدمن ساکس تاکید کرد: «بازار نفت دچار رکود شده است و برای ممانعت از
حذف آن از بازار سهام به تولیدات بیشتر هسته اوپک و روسه تا پیش از پایان سال جاری
میلادی نیاز است.» گلدمن ساکس پیش بینی کرده تولیدات نفت اوپک و روسیه تا پایان
سال جاری به میزان 1.3 میلیون بشکه در روز افزایش یابد. اما تاجران در حوزه خلیج
فارس معتقدند که چنین انتظاری واقع گرایانه نیست: «گلدمن ساکس آمار و ارقام کافی
برای ارزیابی ظرفیت روسیه و عربستان سعودی برای این میزان افزایش تولیدات نفتی را
در اختیار ندارد. در بهترین حالت شاید سطح افزایش تولید به یک میلیون بشکه در روز
برسد. در عین حال، به نظر نمی رسد اگر روسیه چنین ظرفیتی هم داشته باشد، بخواهد به
ایران آسیب برساند.»
در تئوری، روسیه و ایران که هر دو هدف تحریم های آمریکا قرار گرفته
اند، سیاست های انرژی خود را هم آهنگ می کنند. هر دو کشور از مقابله با صنعت نفت
شیل امریکا سود می برند. تحلیلگران ارشد انرژی بر این باورند که تنها زمانی که
بهای نفت خام بشکه ای 100 دلار باشد، تزریق نفت شیل به بازار سودآور خواهد بود.
نفت و گاز تهیه شده در آمریکا دوامی کوتاه مدت دارد و ذخایر آن در بازه زمانی 15
سال به شدت کاهش می یابد. به علاوه، حقیقت این است که نفت شیل نمی تواند جای نفت
خام و گاز طبیعی را بگیرد.
در دولت اوباما هم آمریکا به ریاض دستور داد تا با آغاز جنگ بر سر
قیمت نفت، به روسیه و ایران آسیب برساند؛ اما باتوجه به این که از تولید نفتی
ونزوئلا یک میلیون بشکه در روز کاسته شده و ایران هم هدف تحریم ها قرار گرفته و احتمال
کاهش یک میلیون بشکه دیگر از بازار نفت وجود دارد، قواعد بازی به کلی تغییر کرده
است. اوپک به علاوه روسیه در بهترین حالت می توانند تولیدات نفتی خود را به میزان
یک میلیون بشکه در روز افزایش دهند و حتی این مساله هم زمان بر خواهد بود.
تولیدکنندگان نفت افزایش قیمت نمی خواهند
بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت خام خواهان افزایش قیمت نیستند. زمانی
که قیمت بالا می رود، تقاضا کم می شود و توجه به رقبایی همچون خودروهای الکتریکی
افزایش می یابد. این مساله به وضوح نشان می دهد که چرا ریاض در صدد پیروزی در جنگ
بر سر قیمت در جلسه ریاض برآمد. عربستان سعودی تنها عضو اوپک با ظرفیت تولید مازاد
است و می تواند سطح تولیدات خود را افزایش دهد؛ اگرچه رقم دقیق آن همچنان موضوع
بحث در محافل انرژی است. از سوی دیگر درخواست ایران برای افزایش بهای نفت خام نشان
دهنده نیاز مبرم این کشور به افزایش درآمد ناشی از فروش انرژی بود و تحریم های
آمریکا علیه ایران اقدامی در تلاش برای مقابله با این نیاز محسوب می شود.
اما مساله این است که به رغم توافق در وین، قیمت نفت دست کم در کوتاه
مدت افزایش می یابد. تحلیلگران بانک «بی ان پی پاریباس» و دیگر تحلیلگران معتقدند
که مشکلات تولید نفت در ونزوئلا و لیبی به علاوه «بلاتکلیفی» درباره تحریم های
ایران به رغم تصمیم اوپک به علاوه روسیه، به افزایش بهای نفت در شش ماه آینده می
انجامد.
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران همه توان خود را به کار گرفته تا نشان دهد
میزان نفتی که می تواند پس از حذف ایران از بازار جایگزین آن شود، اندک است. او هم
همانند معامله کنندگان در خلیج فارس به خوبی می داند نفتی که در جبران حذف ایران
وارد بازار می شود بیشتر از یک میلیون بشکه در روز نخواهد بود و آن هم مدت زمانی
طول می کشد. با توجه به شرایط سیاسی حاکم، ریاض نمی تواند بدون هماهنگی با واشنگتن
هیچ «تصمیمی» در زمینه سیاست گذاری نفتی بگیرد و اکنون باید دید آمریکا به حسن
تفاهم جدید سعودی ها و روسیه چه واکنشی نشان خواهد داد. تا آنجایی که مساله به
سیاست جغرافیایی محسوب می شود، این مساله می تواند بازی را به کلی تغییر دهد.
تجارت به روال معمول
مورد مجهول این است که جنگ اقتصادی آمریکا علیه صادرات نفتی ایران
چگونه به اجرا گذاشته می شود. زنگنه دیدی واقع گرایانه به این مساله دارد و فکر می
کند خریداران نمی توانند از واشنگتن مستثنی شدن در خرید را خواستار شوند. توتال و
داچ شل خرید نفت از ایران را متوقف کرده اند. بزرگ ترین مشتریان نفت ایران چین،
هند، کره جنوبی و ترکیه هستند. هند نفت ایران را به روپیه خواهد خرید و چین هیچ
تغییری در خرید خود ایجاد نمی کند چرا که پالایشگاه های جدید آن به شدت به نفت
ایران نیاز دارند. ترکیه هم بی پرده و اعلام کرده که تصمیم گیری دولت دونالد ترامپ
را قابل اجرا نمی داند و نمی تواند منافع کشور دیگری را به منافع خود ترجیح دهد.
عراق هم به همکاری استراتژیک در زمینه انرژی با ایران پایان نخواهد
داد. روسیه از تصمیم سرمایه گذاری 50 میلیارد دلاری در زیرساخت های ایران عقب
نخواهد کشید. ژاپن و کره جنوبی برای مستثنی شدن از تحریم های آمریکا لابی گری
خواهند کرد. سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان که از مذاکره کنندگان توافق
هسته ای با ایران بودند به دولت ترامپ خواهند گفت که جنگ اقتصادی یکجانبه اش علیه
ایران نقض این معاهده بین المللی است.
اما همه اینها احتمالات است و شاید در جهان واقعی هرگز رخ ندهد. بار
دیگر، برای ارزیابی شرایط بایستی منتظر اقدام چین ماند. انتظار می رود چین به طور
همزمان روی عربستان و ایران شرط بندی کند. شرکت سرمایه گذاری چین احتمالا 5 درصد
از سهام آرامکو را به ارزش 100 میلیارد دلار خریداری می کند و به طور موازی، چین
بهای نفت ایران را با یوان می پردازد. ایران که به شدت به فروش نفت به چین وابسته
است، اکنون روی این مساله حساب می کند که جنگ تجاری واشنگتن قیمت ها را افزایش
دهد. بدین ترتیب اگرچه سطح صادرات ایران کاهش می یابد، اما درآمدش از انرژی کم و
بیش ثابت می ماند.
اما آنچه بر همه این مسائل سایه می اندازد برخی آمارها در این باره
است که ایران و روسیه احتمالا روی ذخایر نفت و گاز به ارزش 45 تریلیون دلار نشسته
اند، در حالی که نفت شیل امریکا در حد یک افسانه است و ذخایر عربستان سعودی هم
شاید در بهترین حالت 20 سال دوام آورد. زنگ های هشدار به زودی با این آهنگ به صدا
در خواهند آمد: «پوتین اوپک را گرفت.» در حقیقت این پوتین بود که محمد بن سلمان را
به جنگیدن در جبهه مشترک علیه نفت شیل آمریکا راضی کرد. خیلی مانده تا جورچین اوپک
به علاوه ایران حل شود. اما یک مساله مشخص است: در آینده جنگ هایی بی رحمانه بر سر
منابع رخ خواهد داد.
