فرصت‌هایی که بر باد رفت
نبض نفت - سپتامبر سال ۲۰۱۶ یعنی در روزهایی که هنوز یک سال از عمر برجام نگذشته بود و امیدهایی برای پیشرفت صنایع در ایران وجود داشت، مجله «لبزانگریس» که از مراجع مطبوعاتی مهم صنعت روانکارها به‌شمار می‌رود، مطلبی در مورد تبدیل‌شدن ایران به یکی از رقبای منطقه‌ای برای شرکت‌های بزرگ خارجی نوشته بود.
در آن زمان برخی تحریم‌ها که از امکان حضور تجاری ایران و تامین مواد اولیه ممانعت ایجاد می‌کرد، برداشته شده بود (یا حداقل قرار بود برداشته شود). سپس تولید روانکارهای ایرانی افزایش یافت و این روند به‌همراه امکان حضور در بازار تجارت آزاد برای شرکت‌های ایرانی، به‌قدری مثبت رقم خورد که نزدیک بود در کنار هند و روسیه به یکی از تولیدکنندگان اصلی روغن پایه در منطقه تبدیل شویم.
طبق این گزارش در سال ۲۰۱۴ تولید ناخالص ملی ایران ۴۰۸میلیارددلار اعلام شده بود که نسبت به یک‌سال قبل از آن، رشد ۴.۲درصدی را نشان می‌داد.
به گفته گلناز ابوترابیان، مدیرعامل وقت یکی از شرکت‌های توزیع روغن در هند به نام ماهاراشترا «برداشته شدن تحریم‌ها باعث می‌شد ۱۰۰میلیارددلار از منابع مالی ایران آزاد شود. این رقم فوق‌العاده بالا در صورت تزریق به صنایع مختلف می‌توانست ایران را در بخش روغن پایه و روانکارها قدرتمند کند».
حال اما شرایط برای صنعت روانکار ایران کاملا تغییر کرده است. امکان واردات بدون مشکل افزودنی‌های شیمیایی روغن موتور از بین رفته و شرکت‌های تولیدکننده داخلی، خام‌فروشی به بازارهای منطقه را به فروش روغن‌موتور نهایی ترجیح می‌دهند.
ایران؛ بزرگ‌ترین بازار روانکار منطقه
ایران در سال ۹۵، بزرگ‌ترین بازار روغن پایه و روانکار در خاورمیانه، حتی بیش از عربستان سعودی و ترکیه بود و مصرف سالانه داخلی روانکارهای ما به ۷۰۰هزارتن در سال می‌رسید. در همین زمان مصرف داخلی عربستان حدود ۴۹۰هزارتن بود و مجموع مصرف سالانه ترکیه و مصر نیز به ۴۰۰ هزارتن در سال رسیده بود. دو سال قبل، ایران بزرگ‌ترین بازار مصرف روغن‌موتور در منطقه را در اختیار داشت. البته در همان زمان بیشتر روغن پایه مصرف‌شده برای تولید محصول نهایی، از گروه یک بود که ۹۱درصد بازار را تشکیل می‌داد.
نفت سپاهان؛ بزرگ‌ترین خام‌فروش ایرانی
روغن‌های گروه دو، سهم ۶درصدی و گروه۳، سهم ۳درصدی داشتند. در مورد روغن‌های سنتتیک یا گروه چهار به بالا نیز سهمی کمتر از یک‌دهم درصد از سوی این کارشناس ایرانی-هندی اعلام شده بود. شرکت نفت سپاهان در آن زمان به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده روغن پایه گروه یک در سطح منطقه شناخته می‌شد که سهم ۴۱درصدی از تولید روغن پایه در ایران را داشت. رقبای این شرکت، ایرانول با سهم ۲۶درصدی، بهران با سهم ۱۹درصدی و نفت پارس با سهم ۱۴درصدی بودند.
بهران؛ پرچمدار فروش روغن‌موتور در ایران
اما در مورد محصول نهایی، بزرگ‌ترین سهم در اختیار «بهران» بود که ۳۲درصد از بازار را در اختیار داشت. پس از بهران، ایرانول با سهم ۱۶درصد، سپاهان با سهم ۱۵درصد، پارس با سهم ۱۴درصد و ۲۳درصد دیگر در اختیار شرکت‌هایی بود که فعالیت اصلی‌شان بلندینگ روغن بود. بر اساس اطلاعات شرکت «پتروشِم» در سال ۲۰۱۵ بازار روانکارهای ایران به مرز ۱.۸میلیارد لیتر رسید که در این میان سهم صنعت خودرو ۱.۳میلیارددلار بود. از همین سهم ۸۲۰میلیون‌لیتر به خودروهای سنگین دیزلی اختصاص پیدا کرد و سهم خودروهای سواری هم ۴۳۰میلیون‌لیتر ثبت شد، بنابراین سهم روانکارهای خودرو ۷۳درصد بود.
ایران دیگر تهدیدی برای روسیه نیست
براساس اطلاعاتی که دنیس واراکسین، مدیر پروژه روغن‌پایه و گریس‌های شرکت آلمانی DYM مطرح کرده است بیشتر صادرات روانکارهای روسیه به مناطقی همچون دریای سیاه، ترکیه، کشورهای جنوب شرقی اروپا، امارات‌متحده و کشورهای شمال شرق آسیا انجام می‌شد و در همین شرایط ایران توانسته بود روغن پایه مورد نیاز هند، امارات، آفریقا و بخشی از ترکیه را تامین کند.
در واقع در آن سال‌ها روسیه در حال از دست دادن بازار هند و واگذار کردن آن به ایران و تولیدکنندگان روغن‌های گروه۳ بود چراکه علاوه‌بر قیمت کمتر روغن‌پایه‌های ایرانی صادرشده به هند، زمان رسیدن محصول نیز کمتر از دیگر تامین‌کنندگان بود. روسیه در آن سال‌ها دیگر بازارهای خاورمیانه را نیز از دست می‌داد.
به‌عنوان مثال گازپروم و لوکاویل از بازار عراق، مصر و افغانستان خارج شدند. برای اینکه به‌طور دقیق در جریان رشد حضور ایران در بازار هند باشید، توجه شما را به این آمارها جلب می‌کنیم:
در سال ۲۰۱۴ روسیه ۹۶هزار و ۴۴۰تن روغن پایه به هند صادر کرد و این درحالی بود که ایران در همین سال ۸۸ هزار و ۹۰۰تن روغن پایه به هند فرستاد.
در سال ۲۰۱۵ میزان صادرات روغن پایه روسیه به هند ۱۴هزار و ۸۰۰تن کاهش یافت و در همین زمان صادرات ایران به کشور یادشده رشد ۲۹۷هزارتنی را نشان می‌داد.
در این سال‌ها پتروشیمی ترکمنستان و خط‌آهن شهر برکت به گرگان باعث شد صادرات روغن‌پایه ایران به هند و دیگر مناطق آسیای مرکزی افزایش پیدا کند. حال اما شرایط برای صنعت روانکارهای کشور به شکل دیگری رقم خورده است.
اگرچه همچنان بازار داخلی برای 4تولیدکننده بزرگ روغن‌موتور اشباع نشده اما روسیه توانسته است به رقیبی تقریبا دست‌نیافتنی برای شرکت‌های ایرانی تبدیل شود. تاجایی‌که بررسی قیمت روغن‌پایه‌های ایرانی در داخل کشور حکایت از کاهش قیمت‌های صادراتی دارد تا بلکه با ترفند کاستن از قیمت‌ها بتوان بر بازار روغن پایه روسی چیره شد.
منبع: اخبار خودرو
