اصلی‌ترین دغدغه‌های جهان نفت در سال ۹۸ چه خواهد بود؟
نبض نفت - بسیاری از رویدادهایی که سال گذشته بازار و قیمت‌های نفت را دستخوش تلاطم کرد، همچنان دغدغه بازار و فعالان آن مانده‌اند و برای ارزیابی تحولات آینده به دقت از سوی کارشناسان و تحلیلگران رصد می‌شوند. این گزارش به بررسی مهمترین مسائل و اتفاقاتی پرداخته که در سال ۱۳۹۸ همچنان بر بازار جهانی نفت تأثیرگذار خواهند بود:
بی‌ثباتی قیمت‌های نفت
قیمت‌های نفت که تحت تأثیر کاهش تولید اوپک پلاس، حمایت شده بود و از پایین ۳۰ دلار در هر بشکه در اواخر سال ۲۰۱۶ به بالای ۷۰ دلار صعود کرده بود، سال گذشته تحت تأثیر تهدیدهای ترامپ روند صعودی پیدا کردند به طوری که برخی از تحلیلگران و فعالان بازار صعود قیمت‌ها به مرز ۱۰۰ دلار در هر بشکه را پیش‌بینی کردند اما در ادامه با فشار ترامپ بر تولیدکنندگان اوپک برای بالا بردن تولیدشان و موافقت این تولیدکنندگان برای تسهیل محدودیت‌های تولید، قیمت برنت که در اوایل پاییز تا مرز ۸۶.۷۴ دلار صعود کرده بود، پس از افزایش تولید اوپک و روسیه و صدور معافیت لحظه آخری آمریکا به مشتریان بزرگ نفت ایران، حدود ۴۰ درصد ریزش کرد و اواخر پاییز به محدوده ۵۰ دلار سقوط کرد. عامل دیگری که در سقوط قیمت‌ها بی تأثیر نبود، تشدید جنگ تجاری میان آمریکا و چین و ظهور نشانه‌های کندی رشد اقتصاد جهانی بود که نگرانی‌ها نسبت به لطمه دیدن تقاضا برای نفت را برانگیخت و به افت قیمت‌ها کمک کرد. با این حال تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک بیکار ننشستند و با اجرای دور جدیدی از کاهش تولید، به حمایت از بازار خواستند. در نتیجه قیمت نفت برنت از محدوده ۵۰ دلار بهبود یافت و تا مرز ۷۰ دلار پیش رفت. قیمت‌های نفت اکنون از یک سو تحت تأثیر کاهش تولید اوپک پلاس و تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا و از سوی دیگر تحت تأثیر رشد تولید آمریکا و کندی رشد اقتصاد جهانی و تقاضا قرار دارند.
اوپک و احتمال تمدید مدت کاهش تولید نفت
بی اغراق می‌توان گفت سال گذشته از سال‌های پرچالش برای اوپک بود که طی آن با تحریم دو عضو مؤسس خود شامل ایران و ونزوئلا، خروج قطر از عضویت این گروه، قدرت گرفتن روزافزون رقیبانش به خصوص شیل آمریکا و واگذاری سهم بازار خود به آنها روبرو شد. این گروه صادرکننده نفت محدودیت عرضه خود را در ژانویه سال ۲۰۱۷ به منظور پایان دادن به اشباع عرضه جهانی و تقویت قیمت‌ها آغاز کردند. این سیاست موفق شد سطح ذخایر را کاهش داده و قیمت‌ها را بالا ببرد. با این حال این گروه در ژوئن تحت فشار ترامپ در آستانه بازگشت تحریم‌های واشنگتن علیه ایران موافقت کرد میزان تولید خود را مجموعاً یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
اوپک و متحدانش که اوایل پاییز برای جبران تأثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران بر بازار، از تسهیل محدودیت تولید صحبت می‌کردند اواخر فصل از ضرورت کاهش تولید برای جلوگیری از بالا رفتن سطح ذخایر جهانی نفت حرف زدند و تحت تأثیر نگرانی‌ها نسبت به نزول قیمت نفت و عرضه فزاینده، موافقت کردند تولیدشان را محدود کنند. تحت این پیمان، مقرر شد تولید آنها از اول ژانویه برابر با ۱۱ دی، به مدت شش ماه ۱.۲ میلیون بشکه در روز محدود شود که سهم اوپک از این کاهش تولید، ۸۰۰ هزار بشکه در روز است. کاهش تولید، یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در سیاست تولید اوپک پلاس بود که اوایل تابستان (ژوئن ۲۰۱۸) تحت فشار دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، موافقت کرد تولیدش را افزایش دهد و کمبود احتمالی عرضه ناشی از بازگشت تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران را جبران کند اما صدور معافیت از تحریم‌های آمریکا به شماری از مشتریان نفتی ایران، این گروه را غافلگیر کرد و اعضای بزرگش شامل عربستان سعودی که احساس می‌کردند فریب آمریکایی‌ها را خورده‌اند برای اجتناب از تکرار بحران نفتی سال ۲۰۱۴، در سیاست تولید خود تجدیدنظر کرده و مجدداً به محدودیت عرضه روی آوردند. تولیدکنندگان اوپک در آخرین روزهای سال ۱۳۹۷ نشست آوریل را لغو کردند و بر ادامه کاهش تولید تا ژوئن تاکید کردند. حتی عربستان سعودی به احتمال ادامه کاهش تولید تا پایان سال ۲۰۱۹ اشاره کرده است.
لایحه نوپک و احساس خطر اوپکی‌ها
اواخر بهمن یک کمیته مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای معروف به نوپک را تصویب کرد که امکان انجام شکایت‌های ضد انحصارطلبی علیه اوپک را فراهم می‌کند. اگر این لایحه به عنوان قانون تصویب شود، مصونیتی که اوپک تاکنون داشته و این گروه را از شکایت‌های آمریکایی در امان نگه داشته است لغو خواهد کرد و به دادستان کل آمریکا اجازه خواهد داد از این گروه تولیدکننده نفت یا هر یک از اعضای آن به دلایل تبانی در کنترل قیمت نفت شکایت کند. این لایحه از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور جمهوریخواه آمریکا مرتباً به اوپک حمله کرده و این گروه را به دلیل کاهش تولید و کمک به افزایش قیمت نفت تحت فشار قرار داده، قوت گرفته است. ترامپ در کتابی که سال ۲۰۱۱ پیش از رسیدن به ریاست جمهوری منتشر کرده بود از لایحه نوپک حمایت کرده بود. با این حال به عنوان رئیس جمهور از نوپک ابراز حمایت نکرده است.
تحلیلگران انرژی بر این باورند که لایحه اخیر نوپک اهرم مناسبی علیه عربستان سعودی و سایر اعضای اوپک فراهم می‌کند. اگر عربستان سعودی اجازه دهد عرضه در بازار نفت بیش از حد محدود شود و قیمت‌ها افزایش پیدا کنند، لوایح نوپک توجه بیشتری را در کنگره جذب خواهد کرد و ممکن است در فرآیند تصویب به عنوان یک قانون پیشرفت بیشتری پیدا کند. پس در این صورت دولت آمریکا قادر خواهد بود از تهدید نوپک برای تحت فشار قرار دادن عربستان سعودی و متحدانش برای عرضه نفت بیشتر به بازار و پایین بردن دوباره قیمت‌ها استفاده کند. در ازای وتوی رئیس جمهور یا بیانیه درباره تهدید به وتو، ممکن است تولید نفت عربستان سعودی در مقطعی در آینده افزایش پیدا کند. همچنین دولت آمریکا ممکن است برای وتو یا بیانیه سیاست دولت، به منظور دستیابی به اهداف دیپلماتیک در منطقه خاورمیانه معامله کند.
شرکت‌های انرژی بین‌المللی سرگرم لابی علیه این لایحه بوده و اعلام کرده‌اند تصویب چنین قانونی ممکن است موجب تلافی از سوی اوپک شود. ظاهراً اوپک سرگرم مشورت با وکلا برای آماده کردن یک استراتژی به منظور دفاع در برابر این قانون است و در آمریکا به شدت مشغول لابی و جلب حمایت صنعت نفت این کشور برای جلوگیری از به تصویب رسیدن چنین قانونی است. این تلاش‌ها همچنان ادامه دارد و مقامات اوپک از هر فرصتی برای تاکید بر نقش خود در کمک به صنعت نفت شیل آمریکا استفاده می‌کنند.
تحریم‌های ایران
بازار جهانی با اقدام اوپک و متحدانش برای متعادل کردن عرضه و تقاضا، می‌رفت که بار دیگر روی ثبات را ببیند اما تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از برجام و اعلام بازگشت تحریم‌های علیه ایران در ۲۸ اردیبهشت، بازارهای نفت را یک بار دیگر دچار التهاب کرد. ضرب‌الاجل دولت آمریکا به کشورها و شرکت‌های که با ایران مراودات تجاری از جمله خرید نفت داشتند و تهدید واشنگتن برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران تا زمان آغاز اجرای تحریم‌ها در آبان، باعث شد شاخص قیمت نفت جهانی در فاصله چند هفته مانده به اجرای تحریم‌ها، به بالاترین حد در چهار سال گذشته صعود کند. عربستان سعودی و متحدانش نیز با این حساب که صادرات نفت ایران متوقف خواهد شد، به درخواست ترامپ تولید نفتشان را به میزان چشمگیری افزایش دادند تا از بازار دچار کمبود عرضه نشود. اما آمریکا همزمان با اجرای تحریم‌ها، از وعده‌های قبلی خود عقب نشینی کرد و به هشت مشتری بزرگ نفت ایران شامل چین، هند، کره جنوبی و ژاپن یک معافیت شش ماهه برای ادامه واردات نفت ایران صادر کرد. این معافیت‌ها بازار را که یک باره با عرضه نفت بالایی مواجه شده بود، غافلگیر کرد و به سقوط قیمت‌ها منجر شد. با وجود اصرار دولت آمریکا بر هدف خود برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، مشتریان نفتی بزرگ این کشور حاضر به پذیرش درخواست واشنگتن نیستند و در فرصتی که پیدا کرده‌اند به مذاکراتشان برای تمدید معافیت از تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران ادامه می‌دهند. بازار جهانی با دقت تحولات مربوط به تمدید این معافیت‌ها و تأثیر آنها بر تولید و صادرات ایران را دنبال می‌کند.
دونالد ترامپ
رئیس جمهور آمریکا سال گذشته چندین بار در توئیتر سراغ اوپک رفت و این گروه را بابت افزایش قیمت‌های نفت سرزنش کرده و به اعضای آن دستور داده برای پایین بردن قیمت نفت اقدام کنند. ترامپ برای جبران تأثیر تحریم‌ها علیه ایران تا حد زیادی روی ادامه افزایش تولید اوپک به خصوص عربستان سعودی که متحد استراتژیک واشنگتن در خاورمیانه است، حساب کرده بود. ترامپ با توصیف اوپک به عنوان یک کارتل، کاهش قیمت نفت را به نبوغ خود نسبت داده است. وی اواسط دی ماه در حاشیه دیدار با رهبران کنگره در خصوص بودجه دولت فدرال و ساخت دیوار مرزی با مکزیک، به خبرنگاران گفت: چهار ماه پیش نفت به ۸۳ دلار در هر بشکه رسیده بود و به سوی ۱۰۰ دلار حرکت می‌کرد و ممکن بود تا ۱۲۵ دلار صعود کند. پس از تماسهای تلفنی که با کشورهای اوپک و غیراوپک داشتم، قیمت نفت شروع به کاهش کرد. کاهش قیمت نفت اتفاقی نبود و با به خرج دادن نبوغ، روی داد.
نمایندگان اوپک در محفل‌های خصوصی به پیام‌های توییتری و فشار سیاسی ترامپ که اقدامات آنها برای متعادل نگه داشتن بازار را پیچیده کرده است، معترض هستند. نمایندگان برخی تولیدکنندگان خلیج فارس در اوپک گفته‌اند تصمیم کاخ سفید برای اعطای معافیت از تحریم‌های ایران به هشت خریدار نفت این کشور، اوپک را غافلگیر کرد و آنها که از پیش هیچ هشداری درباره این معافیت‌ها دریافت نکرده بودند، احساس کردند با این تصمیم به آنها خیانت شده است.
ترامپ با اعمال تحریم‌ها علیه صادرکنندگان بزرگ نفت و چانه زنی با کشورهای دیگر برای افزایش واردات نفت از آمریکا، همچنان عوامل عرضه و تقاضای بازار جهانی را تحت تأثیر اقدامات خودسرانه خود نگه داشته است.
شیل آمریکا
تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا سال گذشته از اجرای توافق کاهش تولید اوپک و غیراوپک که قیمت‌های نفت را بهبود بخشید سود بردند و صنعت شیل آمریکا شکوفایی سریع‌تری را تجربه کرد. در نتیجه آمریکا با رونق تولید مناطق شیل، به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شده و در سال ۲۰۱۸ حدود ۱۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرد و رکورد قبلی را که مربوط به سال ۱۹۷۰ بود، شکست. اگرچه محدودیت‌های زیرساخت در مناطق بزرگ شیل این کشور در انتقال نفت، رشد این صنعت را آهسته کرد با این حال روند رشد تولید شیل آمریکا همچنان ادامه یافت. طبق پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، این کشور تا اواخر سال میلادی آینده صادرکننده بزرگ نفت خواهد شد. فاتح بیرول، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) پیش بینی کرده که مجموع تولید نفت آمریکا در حدود سال ۲۰۲۵ با مجموع تولید روسیه و عربستان سعودی برابری خواهد کرد. رشد شیل آمریکا سهم بازار اوپک را در بازارهای بزرگی مانند آسیا تهدید خواهد کرد.
جنگ تجاری آمریکا و چین
هیچ چیز به اندازه جنگ تجاری آمریکا و چین، جریان تجارت جهان و تقاضا برای کالاهای مختلف از جمله نفت را مختل نکرده است. جنگ تجاری اهمیت ویژه‌ای برای نفت دارد زیرا هر دو کشور بیش از ۳۰ درصد تقاضای جهان برای نفت را به خود اختصاص می‌دهند. نفت در فهرست تعرفه‌های تلافی‌جویانه چین روی واردات کالاهای آمریکایی قرار نگرفت اما تشدید جنگ میان واشنگتن و پکن، توقف واردات نفت چین از آمریکا در اواسط تابستان را به دنبال داشت. در حالی که مذاکرات تجاری اخیر میان دو کشور پیشرفت مثبتی را نشان داده است اما هنوز با توافق نهایی فاصله دارند و با وجود ابراز رضایت مقامات بلندپایه دو کشور از روند پیشرفت مذاکرات، حتی احتمال عدم توافق وجود دارد.
چین در این جنگ که با وضع تعرفه‌های سنگین روی واردات کالای دو کشور همراه بود، آسیب بیشتری متحمل شد. این کشور که بزرگترین واردکننده نفت جهان است با کاهش فعالیت تولیدی و چشم‌انداز رشد تولید ناخالص داخلی تیره مواجه شد. بازار سهام چین عنوان بازار سهام دارنده، بدترین عملکرد سال ۲۰۱۸ را از آن خود کرد که تا حدود زیادی به دلیل جنگ تجاری پکن و واشنگتن بود. اگر مهمترین مصرف کننده جهان با کندی رشد اقتصادی در سال میلادی جاری روبرو شود، اقتصاد جهانی و بازارهای نفت به شدت آسیب خواهند دید.
بحران ونزوئلا
دولت آمریکا با هدف اعمال فشار حداکثری روی دولت نیکولاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا، هشتم بهمن (۲۸ ژانویه) شرکت نفتی دولتی PDVSA را هدف تحریم قرار داد. استیون منوچین، وزیر خزانه داری آمریکا و جان بولتون ، مشاور امنیت ملی تحریم‌ها علیه شرکت PDVSA را اعلام کردند. بولتون اعلام کرد این اقدام حدود هفت میلیارد دلار دارایی این شرکت را بلوکه خواهد کرد و به از دست رفتن بیش از ۱۱ میلیارد دلار دارایی تا یک سال آینده منجر می‌شود. وزیر انرژی عربستان سعودی در واکنش به تحولات ونزوئلا گفت: بحران سیاسی در ونزوئلا روی بازار نفت تأثیری نداشته و نیازی به تدابیر اضافی نیست. وزارت خزانه‌داری آمریکا ۲۶ بهمن مانوئل کِوِدو، وزیر نفت ونزوئلا را به فهرست اشخاص تحت تحریم که حق دسترسی به سیستم مالی آمریکا را ندارند، اضافه کرد و وی را رئیس نامشروع شرکت PDVSA خواند. مانوئل کِوِدو ریاست چرخشی اوپک را در سال ۲۰۱۹ برعهده دارد.
تحریم‌هایی که هشتم بهمن علیه شرکت PDVSA اعلام شد، باعث شد پالایشگاههای منطقه گلف کاست آمریکا که بزرگترین واردکنندگان نفت ونزوئلا بودند، در جست و جوی منابع جایگزین برای تأمین نفت سنگین باشند و صادرات فرآورده‌های نفتی آمریکا و رقیق کننده‌ها به ونزوئلا قطع شد. این تحریم‌ها نگرانی‌ها نسبت به کمبود عرضه نفت سنگین را برانگیخته و از قیمت‌های نفت پشتیبانی کرده است. انتظار می‌رود تا زمانی که نیکلاس مادورو قدرت را در دست دارد، این تحریم‌ها ادامه پیدا کنند. دولت ترامپ دست بردار نیست و سرگرم بررسی اقدامات بیشتر از جمله تحریم‌های ثانویه است تا صادرات نفت ونزوئلا به سایر کشورها را نیز متوقف کند.
تقاضا برای نفت
تقاضا برای نفت به شکل باورنکردنی مهم است و بیش از آنچه بازار تصور می‌کند، بر روند قیمت‌ها تأثیرگذار است. طی پنج سال اخیر عمده تمرکز رسانه‌ها و تحلیلگران روی عرضه (رشد شیل آمریکا یا کاهش تولید اوپک) بوده است اما شواهد نشان می‌دهد کندی تقاضا یا رشد غیرمنتظره آن تأثیر بسیار بیشتری دارد. تلاش‌های اوپک برای لبریز کردن بازار از عرضه در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ کمک کرد شیل آمریکا ضربه بخورد اما این استراتژی در شرایطی پیاده شد که اقتصاد جهانی از رشد بازمانده بود و این زمان نامناسب به ریزش قیمت‌ها منتهی شد. از سال ۲۰۱۴ که قیمت‌ها از بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد، رشد تقاضا افزایش پیدا کرد زیرا مصرف کنندگان به قیمت‌های پایین‌تر واکنش نشان دادند. همچنین رشد اقتصادی گسترده پس از پایان دوران بحران مالی نیز در رشد تقاضا برای نفت بی تأثیر نبوده است. تقاضا برای نفت از سال ۲۰۱۴ به طور میانگین بیش از ۱.۵ میلیون بشکه در روز در مقایسه با کمتر از یک میلیون بشکه در زمان نفت ۱۰۰ دلاری رشد کرد. اما سال گذشته که جنگ تجاری میان آمریکا و چین، جریان تجارت میلیاردها دلار کالا را مختل کرد و نشانه‌های کندی رشد اقتصاد جهانی بروز کرد، نگرانی‌ها نسبت به لطمه دیدن تقاضا برای نفت برانگیخته شد و رشد قیمت‌ها را محدود کرد. این موضوع همچنان اصلی‌ترین دغدغه بازار نفت در بخش تقاضا خواهد بود.
منبع: ایسنا
