صنعت پتروشیمی در اقتصاد ایران چه نقش و جایگاهی دارد؟
نبض نفت - ایران با در اختیار داشتن بیش از 33 تریلیون مترمکعب ذخایر متعارف گاز طبیعی و 157میلیارد بشکه ذخایر قابل برداشت نفت خام، از پتانسیل و مزیت نسبی مناسبی برای توسعه صنعت پتروشیمی با هدف تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز برخوردار است لذا "تشریح جایگاه بخش ساخت مواد و محصولات شیمیایی در اقتصاد ایران و بررسی اهمیت این بخش و پیوندهای آن با سایر بخشهای اقتصادی ضروری است"، درواقع "تعیین جایگاه بخش ساخت مواد و محصولات شیمیایی در اقتصاد ایران" به‌منظور تصمیم‌گیری مطلوب‌تر و توصیههای سیاستی دقیق‌تر در راستای تحقق اهداف قوانین بالادست و برنامه‌های توسعه کشور حائز اهمیت است.
یکی از راه‌های جلوگیری از ضربه‌پذیری اقتصاد از درآمدهای نفت و گاز، افزایش صادرات محصولات پتروشیمی
در اسناد بالادستی کشور از جمله سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی یکی از راه‌های جلوگیری از ضربه‌پذیری اقتصاد از درآمدهای نفت و گاز، افزایش صادرات محصولات پتروشیمی عنوان شده است. ازسویی دیگر محصولات تولیدی این صنعت، مواد اولیه بخشهای بسیاری از اقتصاد ایران را فراهم می‌کند و از این منظر بسیار حائزاهمیت بوده و همواره مورد توجه سیاستگذاران کشور است، نگاهی بر روند تولید و بازرگانی این صنعت پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون مؤید این موضوع است.
تعیین اهداف کمی برای متغیرهایی ازجمله صادرات غیرنفتی کشور در برنامه ششم توسعه کشور
علی گلمرادی عضو کمیسیون انرژی مجلس در این خصوص با بیان اینکه در برنامه ششم توسعه کشور اهداف کمی برای متغیرهایی ازجمله صادرات غیرنفتی کشور و رشد سالیانه ارزش‌افزوده بخشهای اقتصادی تعیین شده است معتقد است برای تحقق این اهداف برنامه‌ریزی و شناسایی بخشهای پیشران اقتصادی حائزاهمیت است.
کاهش حدود 3/88 درصدی کل دریافتی اقتصاد کشور در صورت حذف بخش ساخت محصولات شیمیایی
براساس تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در صورت حذف بخش ساخت مواد و محصولات شیمیایی از میان 71 بخش اقتصادی، کل دریافتی اقتصاد به صورت نسبی حدود 3/88 درصد کاهش می‌یابد. از این منظر بخش ساخت مواد و محصولات شیمیایی در میان 71 بخش اقتصادی رتبه ششم را به خود اختصاص می‌دهد.
سهم 9 درصدی صنعت پتروشیمی از مصارف گازرسانی کشور
در این خصوص هدایت‌الله خادمی عضو کمیسیون انرژی مجلس صنعت پتروشیمی را دارای جایگاه ششم در میان 71 بخش اقتصادی معرفی می‌کند و می‌گوید: خوراک و مواد اولیه صنعت پتروشیمی وارداتی نیست و گاز و نفت کافی برای تولید این صنایع در کشور وجود دارد لذا هر قدر در توسعه صنایع پتروشیمی تلاش شود از گاز و نفت نیز بهتر و بیشتر استفاده خواهد شد، درواقع صنعت پتروشیمی ارتباط مستقیم با نفت و گاز دارد به طوری که این صنعت سهم 9 درصدی از مصارف گازرسانی کشور را در سال 95 داشته است.
در صورت حذف بخش پتروشیمی کدام بخش های اقتصادی و محصولات مرتبط آسیب می‌بینند؟
یکی‌دیگر از یافته‌های مطالعه محققان مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که بخشهای ساخت کک، فرآورده‌های حاصل از تصفیه عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، تعمیر وسایل نقلیه و کالاها (به‌عنوان بخش‌هایی که محصول یا خدمت برق و حمل و نقل جادهای، نفت و سوخت‌های هسته‌ای، ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک به صنعت پتروشیمی ارائه می‌کنند) و بخش‌هایی نظیر زراعت و باغداری و بخش ساختمان، ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمتریلر محصولات پتروشیمی به‌عنوان نهاده تولید استفاده می‌کنند، بیشترین کاهش دریافت‌کننده را به دلیل حذف بخش ساخت محصولات مواد و محصولات شیمیایی متحمل می‌شوند.
انتظار تقویت تعامل صنعت پتروشیمی و شرکت‌های بیمه‌ای با توجه به حجم بالای خطرپذیری پتروشیمی
براساس مطالعات تطبیقی در کشورهایی که صنعت پتروشیمی ازجمله صنایع پیشران در میان سایر صنایع آن کشور محسوب می‌شود، بخشهای خدمات‌دهنده مانند بخش بیمه و بانک از پیوندهای قوی‌تری با بخش ساخت مواد شیمیایی برخوردارند. این در حالی است که براساس محاسبات انجام شده در این گزارش سهم بخش بیمه از تقاضاکننده بخش ساخت مواد شیمیایی حدود 1/1 درصد بوده است. با توجه به حجم بالای سرمایه‌گذاری و خطرپذیری صنعت پتروشیمی کشور انتظار می‌رود متناسب با توسعه صنعت پتروشیمی کشور و البته ارتقای عملکرد بخش بیمه کشور، تعامل این دو بخش تقویت شود.
میزان پیوند صنایع پتروشیمی با سایر بخشهای اقتصادی قابل‌ملاحظه است
همچنین خادمی به‌عنوان نماینده مردم ایذه و باغملک در مجلس شورای اسلامی همچنین با اشاره به اینکه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به طور مستقیم و غیرمستقیم مشاغل بسیاری را ایجاد کرده‌اند و میزان پیوند آن‌ها با سایر بخشهای اقتصادی قابل‌ملاحظه است، می‌افزاید: "بخش‌هایی ارائه‌دهنده محصول یا خدمات به پتروشیمی" همچون بانک‌ها و بیمه، حمل و نقل جادهای و همچنین "بخش‌هایی که از تولیدات پتروشیمی استفاده می‌کنند" همچون بخشهای زراعت و باغداری، ساختمانی، لاستیک، پلاستیک و... همگی به نوعی از پتروشیمی تغذیه می‌شوند.
تعامل صنعت پتروشیمی با بخشهای خدمات‌رسانی همچون بیمه و بانک
خادمی همچنین معتقد است با توجه به حجم بالای سرمایه‌گذاری و خطرپذیری در صنعت پتروشیمی تعامل ان با بخشهای خدمات‌رسانی همچون بیمه و بانک بسیار است و این خود نشان از میزان پیوند صنایع پتروشیمی با سایر بخشهای اقتصادی و جایگاه و نقش پتروشیمی در اقتصاد ایران دارد.
جایگاه تاثیرگذار و گسترده صنعت پتروشمی در اقتصاد ایران
عضو کمیسیون انرژی مجلس با این توضیح که درآمد پتروشیمی به بانک‌ها می‌رود و بانک‌ها از این درآمد به مردم و تولیدکنندگان در مشاغل دیگر وام می‌دهند به همین دلیل حتی بانک‌ها به این حوزه ورود کرده و سرمایه‌گذاری کرده‌اند، می‌گوید: جایگاه صنعت پتروشمی پس از نفت در اقتصاد ایران بسیار گسترده و تاثیرگذار است تا جایی که برخی از وزارتخانه‌ها مانند وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز شرکت‌ها و کارخانجات متعددی در حوزه صنایع پتروشیمی ایجاد کرده‌اند که نشان از وابستگی صدها صنعت دیگر به پتروشیمی است.
این گزارش می‌افزاید: طبق تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با توجه به جایگاه ششم بخش ساخت مواد و محصولات شیمیایی در اقتصاد کشور میتوان انتظار داشت که این بخش با تولید نهاده‌های مورد نیاز سایر بخشهای اقتصادی و با نسبت کمتر دریافت نهاده از سایر بخش‌ها در تحقق اهداف برنامه‌های توسعه کشور ازجمله افزایش صادرات غیرنفتی و افزایش متوسط رشد سالیانه ارزش‌افزوده کشور نقش مؤثری داشته باشد. از این روی افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش و البته توجه به توسعه متناسب و تولید محصولاتی -که در صنایع پایین دست این صنعت کاربرد داشته باشد- توصیه می‌شود.
میزان پیوند صنایع پتروشیمی با سایر بخشهای اقتصادی و مضررات احتمالی حذف آن برای اقتصاد کشور
خادمی در توضیح میزان پیوند صنایع پتروشمی با سایر بخشهای اقتصادی و مضررات احتمالی حذف آن برای اقتصاد کشور در صورت قطع این، می‌گوید: صنایع پتروشیمی بالادستی با ذخایر گازی پیوند دارند و با وجود آنکه روزانه مقداری از این ذخایر گازی مانند گاز فلر از بین می‌رود اما صنعت پتروشیمی با ممانعت از سوزاندن بخشی از این گازها آن‌ها را به محصولات مختلف تبدیل می‌کنند. همچنین صدها شرکت تولیدی همچون لاستیک‌سازی توسط صنایع پایین‌دستی ایجاد شده‌اند و با داشتن نقش قابل ملاحظه‌ای در اقتصاد، پیوند گسترده و زنجیره واری را ایجاد کرده‌اند لذا حذف آن برای اقتصاد کشور مضرات بسیاری دارد.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی همچنین یادآور شد: امکان فروش صنایع پتروشیمی از فروش نفت خام در زمان‌های تحریم بیشتر است.
براساس این گزارش با توجه به پتانسیل وجود منابع هیدروکربوری نفت و گاز در کشور، صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از صنایع پایین دست صنعت نفت و گاز کشور می‌تواند در اولویت برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد.
امکان افزایش ظرفیت پتروشیمی کشور را از 43 میلیون تن به 93 میلیون تن
همچنین علی بختیار دیگر عضو کمیسیون انرژی مجلس با تاکید بر اینکه ایران به لحاظ تولید گاز در صدر کشورهای جهان قرار دارد لذا برای توسعه پتروشیمی گازی در سال‌های گذشته ظرفیت‌سازی خوبی انجام شده است، می‌گوید: درصورت اتمام طرح‌ها حوزه پتروشیمی تا کمتر از یک سال و نیم دیگر، میتوان ظرفیت پتروشیمی کشور را از 43 میلیون تن به 93 میلیون تن افزایش داد.
همچنین براساس آمار موجود در سال 1396 از 5/5 میلیون تن کود اوره تولید شده در صنعت پتروشیمی بیش از6/1 میلیون تن کود به وزارت جهاد کشاورزی تحویل داده شده است.
امروز کمتر صنعتی یافت می‌شود که به صنایع پتروشیمی و زنجیره‌های پایین‌دستی آن وابسته نباشد
نماینده مردم گلپایگان و خوانسار در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه امروز کمتر صنعتی یافت می‌شود که به صنایع پتروشیمی و زنجیره‌های پایین‌دستی آن وابسته نباشد، می‌افزاید: با تنوع محصولات پتروشیمی و فناوری‌های ایجاد شده در بخش پایین‌دستی پتروشیمی، این صنعت به صدها محصول دیگر تبدیل شده است. صنعت پتروشیمی کشور با تأمین کود مورد نیاز بخش کشاورزی موجب ارتقای عملکرد کیفی و کمی محصولات کشاورزی کشور شده است.
وی معتقد است تحریم صنایع پتروشیمی آسیب بسیاری برای خود امریکا و کشورهای اروپایی دارد چراکه جبران این صنایع تولیدی ایران برای آن‌ها امکان‌پذیر نیست.
بر اساس اهداف کمی برنامه ششم توسعه مقرر شده صادرات غیرنفتی کشور با رشد متوسط سالیانه 7/21 درصد از حدود 9/46 میلیارد دلار در سال 1396 به حدود 113 میلیارد دلار در سال 1400 رسد. همچنین مقرر شده که متوسط رشد سالیانه ارزش‌افزوده کشور طی سال‌های برنامه ششم توسعه به 8 درصد برسد که در میان بخشهای مختلف اقتصادی، متوسط رشد سالیانه ارزش‌افزوده بخش صنعت 3/9 درصد هدفگذاری شده است.
امروز تولید گاز به مرز 1000 میلیون مترمکعب رسیده/ضرورت توسعه پالایشگاه و کارخانجات پتروشیمی در سواحل مکران
عضو کمیسیون انرژی مجلس با توصیه بخش خصوصی جهت سرمایه‌گذاری در بخش صنایع پتروشیمی، می‌گوید: خوشبختانه امروز تولید گاز به مرز 1000 میلیون مترمکعب رسیده اما برای تبدیل گاز به محصولات با ارزش پتروشیمی به غیر از محصولات ارزانی همچون متان و اتان باید پالایشگاه و کارخانجات پتروشیمی در سواحل مکران به عنوان یکی از قطب‌های پتروشیمی کشور جنوب توسعه داده شود چراکه صرفا در این صورت می توان ارزش افزوده بیشتری را روانه کشور کرد.
این گزارش می‌افزاید: طبق تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سهم 15 درصدی حمل مواد شیمیایی از کل کالاهای حمل شده به صورت جادهای طی سال‌های 1395 – 1391 و سهم بیش از 25 درصدی بخش ساخت مواد شیمیایی از کل ارزش خریداری شده برق بخش صنعت، گویای نقش حائز اهمیت بخشهای مذکور در تولید و توسعه صنعت پتروشیمی کشور است.
در مقابل صنعت پتروشیمی کشور با تولید بیش از 53 میلیون تن محصول در سال 1396 و فروش 32 درصد از این محصول در داخل کشور موجب تحرک‌آفرینی سایر بخشهای صنعت کشور ازجمله لاستیک و پلاستیک، ساختمان، صنعت خودرو، پاک‌کننده‌ها، دارو و رنگ شده است.
صنایع پتروشیمی می‌تواند خدمات و دیگر بخشهای اقتصادی را درگیر کند
همچنین علی گلمرادی با بیان اینکه صنایع پتروشیمی در قیاص با سایر بخشهای اقتصادی کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، می‌گوید: زیرساخت‌ها و خوراک لازم برای گسترش پتروشیمی در کشور موجود است لذا میتوان با یک برنامه‌ریزی در بخش توسعه‌ای پیش رفت و صنایع و خدمات و دیگر بخشهای اقتصادی را درگیر کرد.
صنعت پتروشیمی نقش مهمی در اقتصاد، تولید و اشتغال ایفا می‌کند
نماینده مردم بندر ماهشهر، امیدیه و هندیجان در مجلس با اعتقاد به اینکه داشتن رتبه ششم در میان 71 بخش اقتصادی نشان دهنده این است که صنعت پتروشیمی نقش مهمی در اقتصاد، تولید و اشتغال ایفا می‌کند، می‌افزاید: این نفش در بخش ارزآوری بسیار پررنگ است چراکه بخش عمده‌ای از این تولیدات صادر می‌شوند و می‌تواند سیستم بانکی کشور را رونق بخشند.
وی به تاثیرگذاری پتروشیمی بر بخشهای دیگر اقصادی و تغذیه آن‌ها همچون حمل و نقل، بیمه، صنایع تکمیلی و... اشاره می‌کند و می‌افزاید: دولت و مجلس باید قوانین تسهیل کننده برای ادامه حیات با کیفیت این صنایع ایجاد و در اجرای این قوانین بکوشند.
این گزارش می‌افزاید: در سال 1396 بیش از 11 میلیون تن انواع خوراک مایع شامل نفتا، مایعات و میعانات گازی در شرکت‌های پتروشیمی خوراک مایع کشور به مصرف رسیده است، این آمار حاکی از نقش دو بخش "توزیع گاز" و "بخش کک و فرآورده‌های نفتی در تأمین خوراک" و تقاضاکننده بخشهای مذکور با بخش ساخت محصولات شیمیایی در کشور است.
بخش خصوصی نجات‌بخش قسمت‌های مغفول مانده در صنعت پتروشیمی کشور باشد
عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به اینکه بخش خصوصی می‌تواند نجات‌بخش قسمت‌های مغفول مانده در صنعت پتروشیمی کشور باشد، می‌افزاید: دولت باید شرایط را برای حضور بخش خصوصی فراهم کند و رفع ضعف‌های موجود که به دست بخش دولتی قابل حل نیست را به بخش خصوصی بسپارند و صد البته معتقدم بخش خصوصی استقبال خواهد کرد.
نتیجه گیری
در مجموع بر اساس نتایج این گزارش، سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی با توجه به جایگاه ششم این بخش در میان 71 بخش اقتصادی کشور فضای تحرک بخشی سایر بخشهای اقتصادی و افزایش کل ستانده اقتصاد کشور را فراهم می‌کند، لذا افزایش سرمایه‌گذاری در این صنعت البته با رعایت تکمیل زنجیره ارزش و توسعه متناسب و تولید محصولات مورد نیاز صنایع نهایی توصیه می‌شود.
منبع: خانه ملت
