مشکل آب بود یا گاندو؟!

نبض نفت - در پهنه استان سیستان و بلوچستان که عنوان دومین استان پهناور کشور را یدک می‌کشد،  ۵۹۹۴ روستا جا خوش کرده  که میانگین فاصله بین روستاها از یکدیگر ۴۵ کیلومتر است. از شمال تا جنوب این استان ۱۳۰۰ کیلومتر و از غرب تا شرق آن  ۴۰۰ کیلومتر فاصله است.

طی سال‌های گذشته انگار آسمان و زمین رنگ بخل خود را به رخ این استان کشیده‌اند. به طوری که خشکسالی حدود ۱۹ سال گلوی سیستان و بلوچستان را گرفته و عاقبت این استان با حجم مرده سدها و عنوان فراخشک گره خورده بود. آنچه در نهایت دست این استان را گرفت و تا حدی از گودال بحران آب بیرون کشید بارندگی‌ها ابتدای سال جاری بود.

آمارها حاکی از آن است که متوسط میزان بارندگی در سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ در سیستان و بلوچستان ۲۷ میلیمتر بود که قابل مقایسه با مناطق پربارش کشور نیست و با این‌که این میزان در سال آبی ۱۳۹۸_۱۳۹- که بهترین سال آبی برای کل کشور بوده، به حدود ۹۵ میلیمتر رسید، سیستان و بلوچستان هنوز تا میانگین ۱۰ ساله ۱۳۹ میلیمتر فاصله دارد.

اما زمانی که باران بر تن خشک این استان نشست، کم‌تر کسی گمان می‌کرد در قلب گودال‌های آبی احیا شده، موجودی به نام "گاندو" در کمین باشد تا این بار به جای حسرت آب، حسرت امنیت بر دل ساکنان سیستان و بلوچستان بنشاند. مرور اخبار این استان نشان می‌دهد طی دو هفته گذشته، گاندوها دست یک دختربچه را خوردند و به پای پسربچه‌ای نیز حمله کردند.

اخباری که بلافاصله بعد از انتشار، ذهن رابه سمت عدم دسترسی مردم به آب کشاند و انگشت اتهام به سمت وزارت نیرو گرفته شد و حتی در اخبار مطرح شد که مردم برای تامین آب مجبور هستند به گودال‌های آبی مراجعه کنند و در نهایت مورد حمله این حیوان قرار می‌گیرند. موضوعی که خبرنگار ایسنا با حضور در این استان به بررسی آن پرداخت.

چابهار تشنه یک قطره آب است

در این راستا، عبید ملک رئیسی - یکی از ساکنان بومی استان سیستان و بلوچستان - با اشاره به گفته‌های مسئولان درباره تعداد افرادی که در این استان به آب آشامیدنی دسترسی ندارند، به ایسنا گفت: به حدود ۷۰۰ هزار نفر در سراسر استان سیستان و بلوچستان با تانکر آب‌رسانی می‌شود و سهمیه هر نفر در یک شبانه‌روز ۱۵ لیتر است اما در برخی اوقات این میزان هم به آن‌ها تعلق نمی گیرد.

وی با اشاره به مباحثی مبنی بر انتقال آب از دریا به استان‌های مرکزی کشور، اظهار کرد: درحالی انتقال آب دریا به استان‌هایی مانند سمنان و مشهد مطرح است که شهرستان چابهار در کنار آب‌های آزاد واقع شده اما برخی مردم در این استان به آب آشامدینی دسترسی ندارند. چرا شهری که در کنار آب های آزاد قرار دارد و با بحران بی‌آبی مواجه است، باید بی‌آب بماند اما به شهرهای دیگر آب برسد؟چابهار تشنه یک قطره آب است.

این ساکن بومی استان سیستان و بلوچستان در ادامه با بیان این‌که دو سد زیردان و پیشین در استان سیستان و بلوچستان پر از آب هستند، افزود: در این استان موضوع بحران آب و بی‌آبی مطرح نیست بلکه مدیریت آب است. چاه‌های استان پر از آب هستند و می‌توانند حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد آب زاهدان را تامین کنند، با این حال مردم زاهدان آب ندارند.

ملک رئیسی  ادامه داد: بسیاری از مردم روستا از هوتگ استفاده می‌کنند. هوتگ گودالی است که از آب باران تشکیل شده و انسان و احشام از آن به صورت مشترک استفاده می کنند. برخی روستاها هم با تانکر آب‌رسانی می شود. گاهی سهم یک روستا ۲۰ تانکر است اما فقط ۹ تانکر آب‌رسانی می‌کنند و با رشوه امضا می‌گیرند که ۲۰ تانکر به روستا آمده است.

محیط‌بان نداریم!

وی با اشاره به اتفاقاتی که اخیرا در استان سیستان و بلوچستان رخ داده و گاندو به دست و پای دختر و پسربچه‌ای حمله کرده است، اظهار کرد: در این منطقه باید محیط‌بان حضور داشته باشد اما محیط بان به تعداد کافی وجود ندارد. هم‌چنین در نقاطی که گاندوها وجود دارند، باید علائم هشدار دهنده وجود داشته باشد که این اقدام هم صورت نگرفته است. از طرف دیگر اگر مردم به آب نیاز نداشته باشند به سمت این گودال‌ها نخواهند رفت.

خبری از تانکر نیست

این درحالی است که صادق جدگال - ساکن بومی یکی از روستاهای  استان سیستان و بلوچستان - از وجود آب لوله‌کشی در خانه مردم در برخی روستاها خبر داد و به ایسنا گفت: گاهی که آب نیست از هوتگ آب برداشت می‌کنیم. هوتگ‌ها قبلا که آب نبود، ایجاد شده‌اند و اکنون حفاظ ندارد. البته برخی روستاها هم آب ندارند. مردم تشنه هستند بچه‌ها مجبورند از هوتگ آب بردارند. به برخی روستاها با تانکر آب‌رسانی می‌شود اما در برخی روستاها خبری از تانکر نیست.

آب هست اما تصفیه شده نیست

از سوی دیگر، یکی دیگر از ساکنان روستای این استان نیز از عدم وجود آب تصفیه شده خبر داد و افزود: در برخی روستاها لوله‌کشی آب هست اما آب تصفیه نشده است. یک نفر آب شیرین کن تاسیس کرده و ما آب را برای تصفیه می‌بریم که هزینه آن لیتری هزار تومان است. کدورت آب بالاست.

مشکل آب نداریم، برای گاندو فکری کنند

اما یکی از ساکنان بومی روستای کهیربرز، روستایی که گاندو به یک پسربچه حمله کرده بود،گفت: در حال حاضر مشکل آب نداریم و همه خانه‌ها لوله کشی آب دارند. بهتر است مسئولان برای گاندو فکری کنند. بچه‌ها برای بازی به باغ و کنار آب می‌روند و مورد حمله قرار می‌گیرند. باید آب‌ها حفاظ داشته باشند.

همچنین چند کودک ساکن این روستا توضیح دادند که درحالی که هوتگ در سمت دیگر جاده قرار داشته و با روستای کهیربرز فاصله دارد، چندین بار متوجه حضور گاندو در این روستا شده‌اند.

همت روستاییان در ذخیره آب

درحالی که لوله‌کشی آب به برخی روستاها رسیده است، روستاهایی هستند که همچنان از این امکان بهره‌مند نبوده و خودشان دست به ذخیره آب زده‌اند. یکی از اهالی روستای سیدآباد در این مورد توضیح داد:  برخی اهالی روستا با هزینه خودشان مخزن ذخیره‌ای ساخته‌اند و از رودخانه سرباز آبی را برای ذخیره و برای مصارف شرب، شست و شو و نظافت به روستا می‌آورند. آب تصفیه شده نیست و اگر کسی مریض شود به دکتر مراجعه می‌کند.

وی درمورد حمله گاندو به بچه‌ها توضیح داد: بچه وقتی میبیند آب بعد از این همه خشکسالی آمده، هیجان زده می‌شود و برای آب تنی به داخل هوتگ می‌رود.

خشکسالی خلق و خوی گاندوها را تغییر داد

یکی دیگر از اهالی روستای کهیربرز درمورد حمله گاندو به کودکان گفت: گاندوها سال‌های سال است که کنار مردم سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند. زمانی که خشکسالی شد، محیط زیست گاندوها را جمع کرده و برای حفاظ به منطقه‌ای حفاظت شده برد. در آنجا نوع تغذیه گاندوها تغییر کرد و به گوشت و خون خوردن عادت کردند!

۵۱ درصد مردم سیستان و بلوچستان در روستا زندگی می کنند

روستاییان درحالی از آب‌رسانی با تانکر، عدم تصفیه آب و قطع بودن آب صحبت کردند که عبدالاحد ریگی - مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان - از اجرای ۱۸ طرح آب‌رسانی به ۲۰۱۵ روستای این استان خبر داده و توضیحاتی درباره انتقادات مردم ارائه کرد.

ریگی، با تاکید بر این‌که در حال حاضر بخشی از نیازهای مردم روستاهای سیستان و بلوچستان از طریق تانکر برطرف می‌شود، اظهار کرد: این روال تا زمانی که ۱۸ طرح آب‌رسانی به روستاها تکمیل شود، ادامه دارد. ۵۱ درصد جمعیت سیستان و بلوچستان در روستاها زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر از جمعیتی بالغ بر ۲.۸ میلیون نفر این استان، یک میلیون و ۴۱۷ هزار نفر در روستا زندگی می‌کنند که از این تعداد یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر به آب آشامیدنی دسترسی دارند.

هوتگ حتی در روستاهایی که لوله‌کشی آب دارند وجود دارد

وی در ادامه با اشاره به استفاده مردم روستا از هوتگ، اظهار کرد: هوتگ‌ها که گودال‌های آب طبیعی یا ساخته دست بشر هستند، جزو زندگی مردم سیستان و بلوچستان شده‌اند. هوتگ در این استان سابقه تاریخی دارد و کار جدیدی نیست. هدف از ایجاد آن نگه‌داری آب در زمانی بارندگی است. سیستان و بلوچستان جزو مناطق کم بارش کشور محسوب می‌شود و از منطقه خشک عبور کرده و به منطقه فراخشک رسیده است. به همین دلیل مردم آب باران را ذخیره می‌کنند.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان ادامه داد: در برخی روستاها شبکه آب‌رسانی وجود دارد اما کنار روستا هوتگ نیز وجود دارد. درواقع مردم گودال را به دلیل نیازشان به آب پر نمی‌کنند.

چگونه از آب سم‌پاشی شده برای شرب استفاده می‌شود؟

ریگی درمورد مالکیت هوتگ‌ها توضیح داد: حقوق مالکانه هوتگ‌ها متعلق به اشخاص است. شخص ممکن است معتمد روستا، دهیار یا شورا باشد، گاهی هم هوتگ از سال‌ها قبل وجود داشته و سکونت‌گاه‌ها در کنار آن احداث شده است. در ایام گذشته بهترین منبع برای مصارف دامی و حتی باغچه‌های کوچک هوتگ بوده است. به مرور سطح بهداشت عمومی ارتقا پیدا کرده و خواهد کرد و یکی از شاخص‌های مهم سطح بهداشت عمومی نیز آب است. به همین دلیل آب هوتگ در گذشته مصارف شرب داشته اما اکنون مصارف دامی و کشاورزی دارد.

وی ادامه داد: این موضوع مطرح شده است که مردم برای تامین آب شرب به هوتگ‌ها مراجعه می‌کنند، درحالی که هوتگ‌ها برای جلوگیری از بیماری سم پاشی می شوند، پس چگونه می توان برای شرب مورد استفاده قرار بگیرد؟! البته ممکن است مردم در فصولی از سال استفاده بهداشتی داشته باشند و مشکلی ایجاد نمی شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان درباره امنیت هوتگ توضیح داد: حقوق مالکانه هوتگ‌ها متعلق به اشخاص است و بحث حفاظت فیزیکی آن هم مهم است اما از آنجایی که متعلق به اشخاص است، حفاظت فیزیکی آن هم بر عهده اشخاص خواهد بود. البته لازم نیست اطراف آن دیوار بکشند و  با مصالح طبیعی منطقه مانند شاخه های درخت هم می‌توان برای آن حصار ایجاد کرد که نه انسان نه احشام به آن دسترسی نداشته باشند، چه برسد به بچه‌های کوچک.

به گفته ریگی، هوتگ‌ها اکثرا در شهرستان چابهار قرار گرفته‌اند. ۷۱۲ هوتگ در این منطقه است. تعداد روستاهای این شهرستان بالغ بر ۴۳۵ روستاست و به ازای هر روستا تقریبا ۱.۵ هوتگ وجود دارد.

انعقاد حفر ۱۲۰ حلقه چاه در سطح استان سیستان و بلوچستان

وی در ادامه با بیان این‌که میانگین کشوری درصد سکونت در روستاها در کشور ۲۵ تا ۲۷ درصد است، عنوان کرد: این میزان در استان سیستان و بلوچستان ۵۱ درصد است. به طور کلی یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر روستایی در این استان دارای سامانه آب‌رسانی هستند. منظور از این سامانه تاسیسات آبی است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان با اشاره به خشکسالی ۱۹ ساله این استان اظهار کرد: مرکز و جنوب استان متکی به آب‌های زیرزمینی هستند که ارتباط مستقیم با بارندگی‌ها دارد. در مرکز و جنوب استان ۶۱۷ چاه وجود دارد که سال گذشته ۱۵۸ چاه را کف‌شکنی کردیم تا عمیق‌تر شود و بتوانیم شرایط موجود را برای مردم حفظ کنیم. اما زمانی که به سنگ کف می‌رسیم باید به دنبال چاه جایگزین برویم. در حال حاضر ۱۲۰ حلقه چاه در سطح استان چاه جایگزین دارند و با توجه به رشد جمعیت در استان قرارداد حفر چاه منعقد کردیم. بخشی از چاه‌ها در تابستان امسال وارد مدار شده است و بخشی در شش ماه دوم سال وارد مدار می‌شود.

ریگی ادامه داد: ۱۵ هزار کیلومتر در سیستان و بلوچستان خطوط انتقال و شبکه برای یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر وجود دارد و ۱۲۶۱ روستا نیز با تانکر آب‌رسانی می‌شود. البته ممکن است مردم ۲۴ ساعت آب نداشته باشند. این برمی‌گردد به ذخیره و وضعیت سفره‌های آب‌های زیرزمینی. امسال که بارندگی داشتیم سطح دسترسی مردم به آب بیش‌تر شده است.

بخشی از مردم ۲۴ ساعته دسترسی به آب ندارند

وی با بیان این‌که به ازای هر لیتر در ثانیه باید ۹۵ تا صد خانوار تحت پوشش قرار بگیرند، گفت: چاهی داریم که از آن نیم لیتر در ثانیه برداشت می‌کنیم درحالی که برداشت کم‌تر از پنج لیتر از نظر اقتصادی توجیه ندارد. زیرا باید باید خط برق اجرا شود، پمپاژ شود، پمپ وجود داشته باشد و... این هزینه‌هایی است که متحمل می‌شویم تا سطح دسترسی مردم را آب سالم ارتقا دهیم.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان در ادامه با بیان این‌که طبق استانداردها میانگین دسترسی آب به ازای هر مشترک ۱۴۰ لیتر در شبانه روز است، اظهار کرد: میانگین تاسیسات استان سیستان و بلوچستان ۷۲ لیتر است. این نشان می‌دهد در کل بخشی از مردم ۲۴ ساعته دسترسی به آب ندارند. این موضوع به فقر سفره آبی برمی‌گردد. طبیعت کاملا خشک است.

چرا پر شدن آب سدها تاثیری در زندگی مردم نداشته است؟

ریگی با اشاره به دو سد پیشین و زیردان، اظهار کرد: سدها به لحاظ موقعیت جغرافیایی- سیاسی خارج از حوزه چابهار هستند. زیردان جزو شهرستان قصرقند و پیشین جزو شهرستان سرباز است. اما پایین دست سدها که حق آبه‌های خود را از این دو سد می‌گیرند. مصارف هر دو سد برای شرب، کشاورزی و محیط زیست بوده است. سد پیشین به دلیل بارندگی‌های اخیر هفته قبل سرریز شد. ذخیره آبی به تاسیسات پایین دست کمک کرد. سال گذشته همین موقع هیچ آبی در این سد وجود نداشت. در حال حاضر ۱۷۵ میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد، در حالی که سال گذشته صفر و به حجم مرده سد رسیده بود.

وی درمورد این‌که چرا پر شدن آب سدها تاثیری در زندگی مردم نداشته است، توضیح داد: این موضوع  ارتباط مستقیم با تاسیساتی دارد که احداث شده است. در پایین دست سد زیردان ۱۷۸ روستا از ۱۵ اسفند به بعد دسترسی به آب داشتند که این تعداد درحال افزایش است و به عدد ۲۶۱ می‌رسد. در پایین دست سد پیشین ۲۱۳ روستا وجود دارد. ۱۴۵۰ کیلومتر عملیات لوله‌گذاری داریم. این حجم عملیات یک روزه انجام نمی‌شود. بالغ بر صد کیلومتر قرارداد داریم که عملیات اجرایی آن در حال انجام است. یکی از بزرگ‌ترین فاینانس‌های مالی صنعت آبی روستایی در کشور متعلق به سیستان بلوچستان است که فراخوان مناقصه و انتخاب پیمان کار انجام شد. حجم عملیات ریالی قرارداد بالغ بر ۳۵۰ میلیارد تومان است که مورد تایید وزیر نیرو نیز قرار گرفته است.

رصد تانکرهای آب‌رسان

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان درباره روستاهایی که در این استان با تانکر آب‌رسانی می‌شوند هم توضیح داد: ۱۲۶۱ روستا در استان سیستان و بلوچستان با تانکر آب‌رسانی می‌شوند و سهمیه هر نفر در بین ۱۵ تا ۲۰ لیتر در شبانه‌روز است. آبرسانی سیار با ۱۲۲ دستگاه تانکر صورت می‌گیرد. خط سیر مشخص است و می‌دانیم یک تانکر چه روستایی را باید هدف‌گذاری کند. ظرفیت تانکرها از هفت هزار لیتر آغاز می‌شود و تا ۳۰ هزار لیتر گنجایش دارد.

ریگی ادامه داد: اگر بخواهیم ۱۵ تا ۲۰ لیتر سهم هر نفر را پنج یا ۱۰ لیتر اضافه کنیم، باید تعداد تانکرها به ۲۰۰ دستگاه برسد. برای این منظور اقداماتی صورت گرفته است. مجوزی هم دریافت کردیم که فراخوان مناقصه برگزار کنیم و استان را بلوک‌بندی کنیم. میانگین هزینه به ازای هر مترمکعب بین ۹ تا ۳۵ هزار تومان است که به پیمانکار بخش خصوصی پرداخت می‌کنیم و رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهیم. سالانه حدود ۱۵ میلیارد تومان هزینه‌های بخش آب‌رسانی سیار است. اگر تانکر دچار مشکل فنی شود و نیاز به تعمیر در تعمیرگاه باشد سهمیه ماهیانه را باید جبران کند.

وی از رصد تانکرها در آینده خبر داد و گفت: در ستاد مرکزی بحران اداره مدیریت بحران و معاونت بهره‌برداری هم بحث کمی و هم بحث کیفی آب رصد می‌شود. همچنین سامانه‌ای طراحی انجام شده که همه مدیران امور مکلف‌ند خط سیری که تعریف کردند به صورت روزانه ثبت کنند. مانند یک سیستم نظارتی که به صورت آنلاین گزارش دریافت کنیم که کدام روستا توسط کدام تانکر و کدام راننده آب‌رسانی شده است. مسائلی مانند رشوه و امضا گرفتن مطرح می‌شود که با این اقدامات رفع خواهد شد.

پرونده انتقال آب از دریا به سیستان و بلوچستان در حال بررسی است

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان در ادامه درمورد انتقال آب دریا به استان‌های کم آب کشور، اظهار کرد: رویکرد اصلی وزارت نیرو برداشت از آب های درون سرزمینی است. انتقال آب از دریا  هم جزو دستور کار وزارت نیرو است. انتقال آب از دریا به سیستان و بلوچستان سال گذشته در کمیسیون عمران مجلس مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. در حال حاضر مباحث مربوط به روش‌های تامین منابع مالی و بحث سرمایه‌گذار وجود دارد.

ریگی ادامه داد: زمانی که موضوع انتقال آب از دریا مطرح می‌شود، ابتدا باید تاسیسات روستایی احداث شود. در حال حاضر سرمایه‌گذاری‌ها در قالب ۱۸ مجتمع آب‌رسانی انجام می شود زیرا یکی از رویکردها این است که تاسیسات زیربنایی روستاها انجام شود تا زمانی که انتقال آب از دریا انجام شد، بتوانیم از آن استفاده کنیم.

نمی توان به ازای هر گاندو یک محیط‌بان گذاشت

وی در ادامه درمورد مشکلاتی که گاندوها برای مردم ایجاد کرده‌اند اظهار کرد: زندگی مردم با گاندو عجین شده و مردم این حیوان را بسیار دوست دارند. تا جایی که با این‌که مردم قشر مرفهی نیستند، بخشی از آذوقه روزانه خود را در اختیار آن‌ها می‌گذارند. به لحاظ ساختاری ساماندهی گاندوها جزو وظایف ذاتی آب و فاضلاب  نیست. محیط زیست هم برنامه‌های پیش گیرانه‌ای برای حفاظت و نگه‌داری دارد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان سیستان و بلوچستان ادامه داد: در منطقه پایین دستی سد پیشین در یکی دو نقطه، مکان‌هایی برای محیط‌بانی و نگه‌داری از گاندوها وجود دارد. گاهی گاندوها به مناطق دیگری می‌روند و از موارد پیش‌بینی نشده است. نمی توان به ازای هر گاندو، محیط‌بان گذاشت. حدود ۴۰۰ گاندو در منطقه شناسنامه‌دار  شده‌اند و نمی‌توان همه را در یک نقطه جمع کرد.

چرا آب گل‌آلود است؟

ریگی در ادامه درباره این‌که چرا آب لوله‌کشی برخی روستاها گل‌آلود است نیز توضیح داد: تصفیه خانه برای ۱۷۸ روستا تا دو ماه آینده تاسیس می‌شود. ظرفیت‌ها را باید به مرور فراهم کرد. در بارندگی‌های اخیر در بالادست سد زیردان، بخشی از کدورت بالا می‌رود و آب گل آلود است اما آلوده نیست. تا تصفیه‌خانه راه‌اندازی شود این مقوله حل می‌شود.

منبع: ایسنا