مشارکت ایران و عراق برای مقابله با تهدیدات آمریکا در عرصه انرژی
برخی منابع خبری عراقی از آغاز مذاکرات بین تهران و بغداد درباره احیای خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» (از کرکوک در خاک عراق تا بندر بانیاس سوریه در ساحل دریای مدیترانه) خبر دادند. استدلال اصلی ضرورت احیای این خط لوله، دور زدن تحریم‌های آمریکا و عدم درگیر شدن تنگه هرمز است که در صورت بروز هرگونه درگیری نظامی احتمالی از سوی آمریکا و متحدانش علیه ایران می تواند بسته شود.
طی سالهای اخیر دولت جمهوی اسلامی بارها اعلام کرده که در صورت بروز هرگونه خطری برای انتقال نفت ایران، تنگه هرمز ممکن است بسته شود و حادثه اخیر در منطقه خلیج فارس نیز باعث رشد شدید قیمت بیمه تانکرهای نفتی شد، بدین ترتیب که برای دارندگان کشتی‌های ژاپنی این نرخ 10 برابر افزایش یافته است
تاریخچه پر فراز و نشیب خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس»
خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» در طول جنگ عراق با ایران در سالهای 1990 متوقف شد. این خط لوله پس از پایان جنگ جهانی دوم زمانی که غرب به دنبال سیستم جدیدی برای کنترل بر خاورمیانه در ازای مستعمره‌های در حال از بین رفتن بود، به وجود آمد آمده بود. این خط لوله از سوی شرکت «بریتیش پترولیوم» در خاک دو کشور عراق و سوریه ایجاد شده بود و ابزاری مناسب برای اجرای سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» بود.
آسیب پذیرترین حلقه این خط لوله هم عراق بود. در سال 1972 عراق نخستین کشور تولید کننده نفت خاورمیانه بود که توانست کنترل این خط لوله را از کارتل انگلیسی-آمریکایی به دست آورد. در سال 2000 دولت عراق تصمیم به راه اندازی مجدد خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» گرفت که تا آن زمان تقریباً متوقف مانده بود. ولی این مسئله فقط سه سال تحقق یافت و بعد از حمله آمریکا و متحدانش به عراق بار دیگر متوقف شد. در سال 2008 مقامات بغداد بار دیگر بر ضرورت ازسرگیری سریع خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» اصرار ورزیدند. البته این طرح تحقق پیدا نکرد تا اینکه در سال 2014 درگیریهای نظامی بین شبه نظامیان کرد و تروریست‌های داعش در منطقه کرکوک آغاز شد. تنها در پاییز سال 2017 کنترل کرکوک بار دیگر به دست دولت عراق افتاد و پس از آن مسئله ازسرگیری استفاده از این خط لوله بار دیگر بطور جدی مطرح شد.
در این میان ایران نیز به مسئله احیای خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» علاقه مند شد. در نوامبر سال 2017 دولت جمهوری اسلامی توافق نامه مقدماتی با عراق درباره ارسال نفت از کرکوک به حجم 30 الی 60 هزار بشکه در روز برای پالایشگاه نفت کرمانشاه در فاصله 330 کیلومتری از کرکوک امضاء کرد. بدین ترتیب ایران امکان حمل نفت خود به سوی غرب را به دست آورد.
"لئونید کروتاکوف" کارشناس مسائل سیاسی و استاد مدرسه عالی اقتصاد مسکو معتقد است، برای ایران مسئله انتقال انرژی به دریای مدیترانه اهمیت راهبردی دارد. وی یادآور شد، جنگ داخلی در سوریه بلافاصله پس از آن شروع شده بود که در جولای سال 2011، سه کشور ایران، عراق و سوریه تفاهم نامه ای درباره ساخت یک خط لوله از حوزه گازی پارس جنوبی به اروپا را امضا کرده بودند که ارزش آن 10 میلیارد دلار برآورد شده بود و قرار بود در در سال 2014- 2016 آغاز به کار کند.
احیای خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» اروپا را هم از وابستگی به انرژی آمریکا رها می‌کند
چنین مسیر انتقال گازی می‌توانست این امکان را برای اروپا به وجود آورد که دیگر نیازی به خرید گاز مایع از آمریکا نداشته باشد، ولی پس از جنگ سوریه برنامه ساخت این شاهراه اسلامی اجرا نشد. تقریباً در همان زمان، دورنمای خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» نیز مورد بررسی قرار گرفته بود، ولی پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه و در شمال عراق، این طرح نیز به تعویق افتاد.
ایران در ماه ژوئن گذشته انتقال نفت از حوزه نفتی کرکوک به این کشور را آغاز کرد و در آگوست سال گذشته ایران بار دیگر پیشنهاد از سرگیری استفاده از خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» را بار دیگر به مقامات بغداد مطرح کرد. این در شرایطی بود که اعمال فشارهای آمریکا از طریق اعمال تحریم‌های نفتی ایران به بیشترین میزان خود رسیده بود.
کرتاکوف افزود، بعید است قصد ایران برای ایجاد مسیر حمل انرژی از عراق به سوریه، آمریکایی‌ها را برای حمله نظامی به ایران ترغیب کند، ولی این طرح‌ها باعث می شود که آمریکا به نقش آفرینی خود در خاک سوریه ادامه دهد. خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» یکی از عوامل مهم همگرایی انرژی اورآسیاست که منجر به عدم وابستگی به سیستم انتقال انرژی آمریکا به اروپا خواهد شد.
به عقیده وی، دشوار بتوان گفت که خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» در حال حاضر در چه شرایطی است، ولی در صورت موفق شدن کشورهای منطقه به احیای آن، خریداران نفت آن در اروپا قطعاً یافت خواهد شد. چرا که نفت همچنان موتور محرک اقتصاد جهان امروز بشمار می‌رود.
امکان مشارکت روسیه در احیای طرح‌های انرژی در منطقه خاورمیانه
البته خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» تنها گزینه مسیر حمل انرژی در خاورمیانه نیست. در ماه نوامبر سال گذشته اعلام شد که قدرت ظرفیت خط لوله کرکوک به بندر جیهان ترکیه، پس از مدرنیزه سازی از 700 هزار تا یک میلیون بشکه در روز گسترش خواهد یافت. علاوه بر این در سال 2021 ایران قصد دارد ساخت خط لوله نفتی را با ظرفیت یک میلیون بشکه در روز به پایان برساند که مسلماً نقطه پایانی آن دریای عمان خواهد بود . بدین ترتیب اهمیت تنگه هرمز افزایش می یابد.
روسیه نیز ممکن است در ترمیم خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» مشارکت کند. در ماه ژانویه سال جاری شرکت «راس نفت» روسیه با وزارت انرژی و منابع آبی لبنان توافقنامه‌ای امضاء کرد که بر اساس آن طرف روسی امکان عملیات هدایت ترمینالها و مخازن نفتی لبنان در دریا مدیترانه را به دست آورد.
در ماه آوریل سال جاری نیز لبنان مذاکراتی را با دولت عراق درباره احیای خط لوله نفت «کرکوک-بانیاس» امضاء کردند و بالاخره در اوایل ماه جولای ایران، سوریه و عراق درباره ایجاد یک کریدور حمل و نقل چندجانبه در چارچوب گسترش روابط تجاری مختلف توافقاتی نمودند که یکی از علائم بازگشت این کشورها به توافقات در عرصه انرژی قبل از آغاز درگیریهای مسلحانه در منطقه است که می‌تواند خبر خوشایندی برای آمریکا و متحدانش در منطقه نباشد.
منبع: تسنیم
