فرصت‌هایی که سوخت و "سوخت"ی که به فرصت تبدیل نشد

اما بخش گسترده و پرپتانسیل انرژی و آب در کشور، علاوه بر موفقیت‌های کسب شده و عملکرد دولت در بخش انرژی، روی دیگری نیز دارد که بهتر است از آن به عنوان "عمل‌نکرد" دولت نام برد؛ همان ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی که در سایه کم‌توجهی دولتمردان به فعلیت نرسیده و علاوه بر فرصت‌هایی که می‌توانستیم داشته باشیم و امروز نداریم، نبود این زیرساخت‌های مرتبط با این کم‌توجهی، خسارت‌هایی نیز به کشور زده و می‌زند.

بخشی از این عمل‌نکرد دولت در بخش انرژی، به عنوان نمونه، در شش بخش صادرات گاز، تولید گاز و میعانات گازی، میادین مشترک نفتی و گازی، پالایشگاه سازی، افزایش ظرفیت در بخش تولید برق، سدسازی و آبخیزداری، در ادامه به صورت خلاصه مورد اشاره قرار گرفته است.

* صادرات گاز

توسعه صادرات گاز به عنوان یکی از برنامه‌های اصلی بخش انرژی کشور در دولت دوازدهم مطرح شد و در این خصوص مقرر بود تا صادرات گاز به ترکیه به میزان 30 میلیون مترمکعب در روز ادامه یابد که تاکنون نیز این مهم انجام شده و هم‌اکنون روزانه 30 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به ترکیه صادر می‌شود. اما در دیگر بخش‌های هدف‌گذاری شده صادرات گاز، به برنامه‌های از پیش تعیین شده نرسیده‌ایم. در بخش صادرات گاز به عراق قرار بود در تابستان سال جاری به 50 میلیون مترمکعب در روز صادرات گاز برسیم که این رقم در تابستان امسال کمتر از 40 میلیون مترمکعب در روز بود.

همچنین در بخش صادرات گاز به عمان قرار بود در سال جاری شاهد صادرات روزانه 25 میلیون مترمکعبی به این کشور حاشیه خلیج فارس باشیم اما هنوز صادرات گاز به این کشور آغاز نشده است.

در خصوص صادرات گاز به پاکستان نیز در ابتدای دولت دوازدهم پیش بینی شده بود که با آغاز و رشد صادرات گاز به این کشور، در سال 98 شاهد صادرات روزانه 25 میلیون مترمکعب به پاکستان خواهیم بود که این مهم با عدم آغاز صادرات گاز به این کشور، محقق نشد.

همچینین برنامه‌ریزی شده بود تا در سال 98، به سایر کشورها نیز در مجموع 32 میلیون مترمکعب در روز صادرات گاز خواهیم داشت که این بند از برنامه‌ها نیز مغفول ماند. از سوی دیگر توسعه صنعت LNG ایران که در دولت یازدهم مغفول مانده بود، قرار بود در دولت دوازدهم رونق گرفته و در سال 98 شاهد صادرات 21 میلیون مترمکعبی گاز در قالب LNG به کشورهای هدف باشیم که عدم تحقق در این بخش هم 100 درصدی بود.

* تولید گاز و میعانات گازی

در حال حاضر روزانه 810 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و 700 هزار بشکه میعانات گازی در کشور تولید می شود، در حالی که طبق برنامه‌های ارائه شده در ابتدای دولت دوازدهم، قرار بود در سال 98 شاهد تولید روزانه بیش از یک میلیارد و 170 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و یک میلیون بشکه میعانات گازی در کشور باشیم.

* میادین مشترک نفتی و گازی

ادامه توسعه میادین مشترک نفتی و گازی به صورت جدی در دستور کار وزارت نفت در دولت دوازدهم قرار گرفت به طوری که اعلام شد در دولت دوازدهم هیچ یک از میادین مشترک کشف شده در خشکی و خلیج فارس از نظر برنامه توسعه و یا افزایش بازیافت بلاتکلیف نمی ماند. همچنین اعلام شده بود که میادین مشترک آزادگان، یادآوران، یاران، لایه نفتی پارس جنوبی، آذر، دهلران، پایدار غرب، اروند، سهراب، فرزاد A و B، فاز 11 پارس جنوبی، اسفندیار، بلال، فروزان، سلمان و میدان‌های حوزه دریای خزر در اولویت توسعه هستند.

با وجود آنکه هنوز تا پایان دولت دوازدهم، قریب به دو سال زمان باقی مانده، اما با گذشت نیمی از عمر این دولت، بیشتر میادین مشترک تعیین تکلیف نشده‌اند، و دولت باید برای تحقق توسعه میادین مشترک نفتی و گازی بیش از پیش در برنامه های اجرایی خود تسریع کند.

* پالایشگاه سازی

بعد از برجام، دولت امید بسیار داشت که با افزایش صادرات نفت خام ایران، علاوه بر پس گرفتن سهم ایران از بازار جهانی نفت، درآمد دولت را در این بخش بهبود دهد و موفق شد در ماههای آوریل و می 2018 (میانه فروردین تا میانه خرداد سال جاری) 2 میلیون و 700 هزار بشکه در روز نفت (نفت خام و میعانات گازی) صادر کند.

پس از بدعهدی امریکا در موضوع برجام، صادرات نفت ایران دچار تحریم‌ها، مشکلات و اختلالاتی شد و اینجا بود که جای خالی ظرفیت مازاد پالایشی در کشور، بیش از پیش نمود پیدا کرد.

پالایشگاه‌هایی با تکنولوژی قدیمی که بخشی از نفت‌خام را به فرآورده‌های سنگین کم ارزش تبدیل می کنند از یک سو و نبود ظرفیت پالایشی بیش از یک میلیون و 700 هزار بشکه در بخش نفت خام که در کنار ظرفیت 450 هزار بشکه‌ای فعلی پالایش میعانات گازی به 2 میلیون و 150 هزار بشکه می‌رسد، از سوی دیگر، نشان دهنده خلأ توجه دولت‌مردان به موضوع مهم پالایشگاه  سازی است. اگرچه شاید دولت اعلام کند از نظر قانونی منع سرمایه گذاری در بخش توسعه پالایشگاه‌ها را دارد، اما دولت زمینه‌ای برای ورود سرمایه‌های بخش خصوصی به این عرصه نیز فراهم نکرده است.

پس از گذشت نیمی از دولت دوازدهم، با تصویب طرحی به منظور افزایش ظرفیت پالایشی کشور با جذب سرمایه‌های مردمی در مجلس شورای اسلامی و پس از تحمیل مشکلات بسیار به کشور از نبود ظرفیت‌های بیشتر در بخش پالایش نفت خام و میعانات گازی، با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری در دیدار اخیر ایشان با هیئت دولت و سخنان رئیس جمهور در محضر رهبر معظم انقلاب، به نظر می رسد دولت تازه به فکر جبران مافات در این بخش افتاده است.

* افزایش ظرفیت در بخش برق

طبق تأکید قانون برنامه ششم توسعه، دولت هر سال بایستی (با احتساب سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی) 5000 مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه کند. این مهم در دو سال گذشته از برنامه ششم، محقق نشده است و با وجود موفقیت‌های بیش از 50 درصدی این برنامه در هر سال، خلأ جذب سرمایه در این بخش و فعال نکردن راهکارهای جدید تأمین مالی از نقاط ضعف دولت است.

یکی از ظرفیت‌های قانونی در این بخش، به منظور تبدیل نیروگاه‌های سیکل ساده به سیکل ترکیبی و افزایش ظرفیت تولید برق همزمان با افزایش راندمان نیروگاه‌ها، استفاده از منابع حاصل از صرفه‌جویی در مصرف سوخت است که با عدم هماهنگی سازمان برنامه و بودجه با وزارتخانه‌های نفت و نیرو، این ظرفیت قانونی بلااستفاده باقی مانده است.

* سدسازی و آبخیزداری

پروژه‌های متعدد سدسازی از جمله سدهای مهمی چون سد بختیاری و تنگ معشوره که خسارت نبود آنها در سیلاب لرستان در فروردین 98 خود را به صورت غیرقابل جبرانی نشان داد، به علل مختلف از جمله کم‌کاری و کم‌توجهی دولت وارد مرحله اجرا نشده‌اند. رودخانه‌های بزرگ کشور همچون رود کارون، رود کرخه، رود دز، رود کشکان، رود بختیاری و ... ظرفیت‌های بالفعل نشده بسیاری در مهار آب، به منظور جلوگیری از بروز خسارات سیلاب به پایین‌دست، تأمین بهینه آب شرب، کشاورزی و صنعت و تولید برق پاک دارند که این مهم مورد کم‌توجهی دولت بوده و هست.

همچنین پروژه‌های آبخیزداری، آبخوان‌داری، شبکه‌های آبیاری و زهکشی که در نقاط مختلف کشور می‌تواند مکمل پروژه‌های سدسازی بوده و تخصیص بهینه آب را برای مصارف گوناگون به ویژه سهم کشاورزی و محیط زیست به دنبال داشته باشد، با غفلت دولتمردان مواجه شده است و ظرفیت‌های بسیار در این بخش‌ها همچنان بالقوه باقی مانده است.

کمبود بهره‌وری آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب، عدم تحقق یک‌رقمی شدن تلفات شبکه برق، عدم سرمایه گذاری کافی در بخش به‌سازی و نوسازی شبکه‌های فرسوده انتقال و توزیع برق و شبکه توزیع آب شهری، عدم توسعه مناسب زیرساخت‌های فاضلاب و ادامه ورود فاضلاب خام انسانی به منابع آب، کمبود ضریب بازیافت مخازن نفتی و عدم موفقیت دولت برای بهبود آن، کمبود تزریق گاز به مخازن نفتی جهت ازدیاد برداشت، عدم توسعه متوازن و مناسب صنایع پایین دستی به خصوص در بخش تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی، عدم تحقق برنامه‌ها در بخش سبد سوخت و افت فروش CNG، عدم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر متناسب با تأکیدات قوانین بالادستی و ... تیترها و عناوین متعدد دیگری است که در بخش عمل‌نکرد دولت می‌توان به‌آنها اشاره کرد.

منبع: تسنیم