قصه پر غصه هور وقتی آغاز شد که پای نفت به آن باز شد!
نبض نفت - قصه «هورالعظیم»، قصه جان‌گداز لب‌تشنه
و آب است؛ «هور» خسته از چشم‌انتظاری باران و آب، سال‌ها چشم به آسمان دوخته بود تا
بلکه با نشستن آبی بر لبان تشنه‌اش عطش آن فرو بنشیند اما این‌ها همه خواب بود و سراب....
هورالعظیم پس از ۲۰ سال خشک‌سالی و تشنگی با ورود به ترسالی به گفته کارشناسان و متخصصان مدیریت منابع آبی و وقوع بارندگی شدید و سیلاب فروردین‌ماه امسال انتظار می‌رفت به سکانس پایانی رسیده باشد و هور سیراب شود. هرچند با بارش شدید باران، وقوع سیلاب و باز کردن دریچه سد کرخه و رهاسازی آب، لب‌های تشنه هور تر شد و تشنگی‌اش فرونشست اما انگار این آب دریا بود که هرچه هور از آن می‌نوشید بازهم تشنه‌تر می‌شد.
هور زبان‌بسته دوباره اسیر تشنگی شد، لب‌هایش از شدت تشنگی ترک برداشته و فریاد العطش سر می‌دهد. هور دل‌گرفته و خسته از بی‌کسی‌ها غصه‌دار است و دم برنمی‌آورد. قصه تشنگی این روزهای هور را هورنشینان بهتر از هر کسی روایت می‌کنند همانند «پیرمرد هور». پیرمرد با دست‌های پینه‌بسته و چهره آفتاب‌سوخته در کنار نیزارها نشسته و به دوردست خیره شده است.
اهالی روستا او را «حاج قاسم» صدا می‌زنند. با صدایی گرفته می‌گوید: این هور آن هور نیست، اصلاً آب که نباشد هور هم هور نیست. او که سال‌هاست اینجا زندگی می‌کند فکر می‌کرد که بارش باران و پر آب شدن هور سفره او را هم رنگین می‌کند اما دفتر باران و سیلاب که بسته شد، سفره حاج قاسم، فرحان و یوسف جمع شد.
وضعیت گاومیش‌ها
دل پری از تشنگی هور دارد و می‌گوید: از کجا بگویم دخترم، نمی‌دانم گاومیش‌ها را کجا ببرم. چطور ماهی گیری کنم. دیگر ماهی هم نمانده است.
این‌ها را که گفت «آه» بلندی از ته دل کشید و پک عمیقی به سیگارش زد، آهی که با ناله سودا کند. حال فرحان هم مثل حاج قاسم است. فرحان به فکر رفتن افتاده است و در عمق صدایش غصه‌ها جا خوش کرده‌اند.
دستش را به نقطه‌ای نشانه می‌رود و با صدای خسته می‌گوید: هور برای ما مثل مادر است، وقتی هور آب نداشته باشد ماهی هم نیست که صید کنیم. تازه گاومیش‌ها را هم می‌خواهم بفروشم و بروم پیش پسر و دخترم.
باران که آمد و سیلاب زد با خودم گفتم خشک‌سالی تمام‌شده و دیگر می‌توانم با ماهیگیری بدهی‌هایم را بدهم اما انگار «هور» را چشم زدم فرحان با دست‌های گره‌کرده در پشت به دوردست نگاه می‌کند، آنجا که جز مشتی نیزار و خاک خشک چیزی نیست و می‌گوید: باران که آمد و سیلاب زد با خودم گفتم خشک‌سالی تمام‌شده و دیگر می‌توانم با ماهیگیری بدهی‌هایم را بدهم اما انگار «هور» را چشم زدم.
با ریش تراشیده، چفیه سفید که حالا بخشی از صورتش را پوشانده، عرق صورتش را خشک می‌کند، با آن دشداشه سفید بلندش روی موتورش تکیه می‌دهد و دست‌هایش را به علامت دعا بالا می‌برد. هوای گرم و داغ و لب‌تشنه و خشکیده و گلوی خشک‌شده من با شربتی خنک تازه می‌شود، انگار روحی در من دمیده شده، کاش لب‌های هور هم به آب برسد.
صدای گاومیش‌ها درآمده، کم‌کم سروکله آن‌ها پیدا می‌شود با آن هیکل‌های بزرگ و سیاه و شاخ‌های دراز و چشم‌های درشت بیرون زده از حدقه، نگاهم به نگاه آن‌ها گره می‌خورد، ترس برم داشته، زود خودم را جمع‌وجور می‌کنم. یکی از گاومیش‌ها سرش را رو به آسمان کرده، انگار فریاد تشنگی او هم به آسمان رفته، با اشاره دست فرحان و صدای سگ گله، گاومیش‌ها به سمت نیمچه آب موجود در هور تغییر مسیر می‌دهند.
فرحان سوار موتور که شد نگاهی به پشت سرش کرد و گفت: دخترم به مسئولان بگو فکری به حال ما کنند. به خدا زن و بچه داریم و با روشن شدن موتور در گردوغبار محو می‌شود.
آن‌طرف‌تر یوسف با عصایی در دست چپ به سراغم می‌آید، از قدیمی‌های روستاست با ۸۹ سال سن هنوز در برابر سختی‌ها ایستاده است، سختی‌ها کمرش را خم نکرده است.
یوسف وقتی موضوع را می‌فهمد با صدایی بلند می‌گوید: «هور همه زندگی و داروندار ماست، هور خشک باشد همه ما مریضیم». روی تکه سنگی می‌نشیند و می‌گوید: پسرانم برای امرارمعاش رفتند اهواز. آن‌ها مثل من تحمل سختی را نداشتند. ولی من نمی‌توانم اینجا را ترک کنم. من همین‌جا به دنیا آمدم و همین‌جا هم سرم را روی زمین می‌گذارم.
روزگار اثرش را با چین‌وچروک‌های روی پوست صورت یوسف حک کرده است. دست‌هایی پینه‌بسته که هم‌نشین داس و مزرعه بوده‌اند. سیلاب که آمد خانه و زندگی‌اش را آب برد تا همین چند ماه پیش یک چشمش خون بود و یک چشمش اشک. همه محصولاتش را سیلاب ناجوانمردانه با خود به یغما برد. حالا اما آبی هم نیست که بخواهد با آن کشت کند.
«هور» قصه عجیبی دارد، چیزی شبیه معما؛ شاید هم خیلی سخت نباشد حل کردن معمای هور، حقابه اش را بدهند چیز دیگری نمی‌خواهد. قصه پر غصه هور وقتی آغاز شد که پای نفت به آن باز شد، هور را به قیمت کشف نفت و حفاری و کندن زمین خشکاندند.
نیمی از هور بدون آب
عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در خصوص شرایط تالاب هورالعظیم می‌گوید: اکنون بیش از نیمی از هورالعظیم آب ندارد و بخشی که دارای آب است نیز از عمق بسیار پایینی برخوردار است.
محمد درویش با بیان اینکه در گذشته «هور» بیش از هشت متر عمق داشته است، می‌افزاید: این ارتفاع موجب شد تا حوضچه‌های چهارم، پنجم و مناطق هم‌جوار پر آب شود.
وی تصریح می‌کند: ما باید ظرفیت گرمای ویژه را در منطقه افزایش دهیم تا موجب پایداری آب در این بخش و در نهایت رشد نیزار، حضور ماهی‌ها برای تولید و رشد در آب شیرین و تخم‌گذاری پرندگان برای جبران ضررهای ناشی از صیادی شود.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور یادآور می‌شود: تا قبل از آغاز دهه ۶۰ بالغ بر یک میلیون هکتار مساحت کل هورالعظیم بود که ۶۰۰ هزار هکتار آن در داخل عراق و ۴۰۰ هزار هکتار آن نیز در داخل ایران بوده است.
درویش می‌افزاید: متأسفانه در ایران با شروع جنگ تحمیلی هشت ساله، دولت عراق نخستین ضربه را با کشیدن نهر پنجم به نام نهر صدام به بهانه توسعه زمین‌های کشاورزی در بالادست بصره زد و نگذاشت آب دجله وارد هورالعظیم شود.
وی بیان می‌کند: از سوی دیگر تا سال ۷۵ که سد کرخه هنوز افتتاح نشده بود آب رودخانه کرخه تنها مجرایی بود که سبب شده بود تا هورالعظیم بتواند نفس بکشد و آب داشته باشد اما متأسفانه بعد از احداث سد کرخه آن مجرا نیز از بین رفت و عملاً دیگر نه از سمت عراق و نه از سمت ایران هیچ حقآبه ثانوی به هور وجود نداشت.
کاهش مساحت
درویش اضافه می‌کند: یکی دیگر از اشتباهاتی که در ایران برای هورالعظیم اتفاق افتاد کاهش مساحت هور از ۴۰۰ هزار هکتار به ۱۲۰ هزار هکتار بود و دوم نیز قسمت بندی آن به پنج حوضه بود که عملاً حق حیات طبیعی تالاب از بین رفت.
وی تصریح می‌کند: بعد از آغاز فعالیت میدان‌های نفتی آزادگان در قرار دادی که با شرکت چینی بسته شد، برای ارزان‌تر کردن فرآیند اکتشاف، محیطی که فکر کردند برای فعالیت‌های نفتی مناسب است را خشک کردند.
درویش می‌گوید: در سمت عراقی هورالعظیم نیز همین اتفاق افتاد و بخش میدان‌های نفتی را کاملاً خشک کردند و اجازه ندادند حتی یک قطره آب وارد آن بخش شود.
وی ادامه می‌دهد: دولت ترکیه، سوریه و همچنین عراق در بالادست هورالعظیم در این مدت طرح‌های متعددی اجرا کردند و عملاً دیگر آبی هم وجود نداشت که به پایین‌دست عراق برسد و بتواند حق آبه هورالعظیم را تأمین کند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور می‌گوید: وضعیت بارندگی امسال یک فرصت استثنایی بود که هرچند سال یک‌بار اتفاق می‌افتد اما چون ایران تأسیسات زیاد نفتی و همچنین دریاچه پرورش ماهی در آنجا دارد در راستای کاهش خسارت به این دو بخش از بالادست قبل از حوضچه اول دیوار مرزی را تخریب کردند تا آب پیش از ورود به هورالعظیم وارد بخش عراق و طی فرصت نسبتاً طولانی از سمت غرب منطقه نفتی عراق وارد شط العرب و اروندرود شود.
وی بیان می‌کند: متأسفانه ما با این کار فرصت تاریخی را از دست دادیم و همان میزان آب اندکی که به دلیل اعتراض فعالان محیط‌زیست بین حوضچه دوم و سوم یک تونل شکافته شد و مقداری آب وارد حوضچه سوم، چهار و پنجم شد به دلیل عمق کم آب تبخیر شد و گردوخاک و نمکش باقی ماند که موجب مشکلات بیشتری شد.
تا زمانی که مردم خوزستان و مسئولان به این آگاهی نرسند که پایداری کیفیت زندگی آن‌ها بستگی به تأمین حق آبه پایدار برای هورالعظیم دارد و تا زمانی که حفاری نفتی، توسعه کشت برنج و دریاچه‌های پرورش ماهی برایشان مهم‌تر از حق آبه هورالعظیم باشد بهبودی در این زمینه شاهد نخواهیم بود درویش تصریح می‌کند: تا زمانی که مردم خوزستان و مسئولان به این آگاهی نرسند که پایداری کیفیت زندگی آن‌ها بستگی به تأمین حق آبه پایدار برای هورالعظیم دارد و تا زمانی که حفاری نفتی، توسعه کشت برنج و دریاچه‌های پرورش ماهی برایشان مهم‌تر از حق آبه هورالعظیم باشد بهبودی در این زمینه شاهد نخواهیم بود.
مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: سازمان حفاظت از محیط‌زیست متأسفانه در بحث مدیریت تالاب بسیار کم‌کاری کرد و باید خیلی زودتر متوجه اهمیت و ارزش این تالاب ارزشمند می‌شد که این اتفاق رخ نداد.
وی می‌افزاید: حتی برای ثبت بین‌المللی تالاب تا زمانی که طرف عراقی برای این موضوع تلاش نکرده بود و به‌عنوان میراث طبیعی هور را ثبت نکرده بود مسئولان ما به این موضوع وارد نشدند.
درویش بیان می‌کند: ما حتی در همان ۱۲۰ هزار هکتار باقی‌مانده از هور هیچ نوع مدیریتی نداشتیم چراکه اگر این مهم محقق می‌شد اجازه آن‌همه جاده کشی و زدن دایک های مختلف در آن را نمی‌دادند.
عضو کرسی محیط‌زیست و امنیت ملی شورای عالی امنیت ملی می‌گوید: اکنون در واقع ما دارای پنج حوض بزرگ هستیم که اسمش را هورالعظیم گذاشته‌ایم درحالی‌که این تالاب جنازه‌ای بیشتر نیست.
سو مدیریت و بی‌تدبیری در منابع آبی و لجاجت برای ندادن حقابه هور از طرف وزارت نیرو و خشکاندن هور به بهای کشف نفت زندگی هزاران خوزستانی را به کام آن‌ها تلخ کرد.
خروج آب به سمت عراق
معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست هم پیش‌ازاین خواستار مسدود کردن شکاف‌های ایجادشده در دایک مرزی تالاب هورالعظیم شده بود تا از خروج آب به سمت بخش عراقی هور جلوگیری شود؛ این در حالی است که برچیدن جاده‌ها و دایک مرزی در هورالعظیم از مطالبات فعالان محیط‌زیست در ماه‌های اخیر بوده است.
احمدرضا لاهیجان زاده دراین‌باره می‌گوید: دایک مرزی در زمان طغیان رودخانه کرخه در هشت نقطه شکافته شد تا شهرهای رفیع و سوسنگرد به زیر آب نرود.
او می‌افزاید: اکنون با فروکش کردن سیلاب و کاهش عمق بخش ایرانی هورالعظیم، همچنان آب تالاب از این شکاف‌ها به سمت عراق تخلیه می‌شود که در صورت ادامه این شرایط با مشکل مواجه می‌شویم.
معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت از محیط‌زیست تصریح می‌کند: در صورت وجود زیرگذرهای کافی در جاده مابین مخزن شماره یک و دو هورالعظیم، امکان آبگیری کامل تالاب وجود داشت.
لاهیجان زاده می‌گوید: به دلیل نبود این زیرگذرها، به‌ناچار برای جلوگیری از آب‌گرفتگی شهرهای رفیع و سوسنگرد، دایک مرزی هورالعظیم را در مخزن شماره یک، شکسته شد تا آب به سمت بخش عراقی تالاب برود.
مدیرکل سابق حفاظت محیط‌زیست خوزستان یادآور می‌شود: در پی طغیان رودخانه‌های کرخه و دجله، تالاب‌های بین‌النهرین در ایران و عراق با وسعت ۱.۷ میلیون هکتار تقریباً به‌طور کامل آبگیری شده‌اند.
لاهیجان زاده با اشاره به تصاویر ماهواره‌ای این تالاب‌ها ادامه می‌دهد: این تالاب‌ها شامل هورالهویزه (بخش ایرانی و عراقی هورالعظیم)، هور مرکزی و هورالحمار است که بعد از سال ۱۹۷۵ تاکنون چنین تصاویری از آبگیری تالاب‌های بین‌النهرین ثبت نشده بود.
وی اضافه می‌کند: از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ صدام حسین با اجرای چند پروژه مهندسی، تالاب‌های بین‌النهرین را خشکاند به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۲ در حدود ۹۰ درصد این تالاب‌ها خشک‌شده بود که آغاز خشکی این تالاب‌ها هم‌زمان با آغاز سیلی که اتفاق افتاد نشان داد که چقدر ما در حق تالاب هورالعظیم جفا کردیم و در واقع این سیل بود که نشان داد صنعت نفت به نحوی سازه‌های خود را طراحی کرده که فکر می‌کرده هرگز در این منطقه آبی جاری نخواهد شد.
وی تأکید می‌کند: هورالعظیم اگر پر از آب باشد، می‌تواند یک پهنه یک‌میلیون هکتاری را متأثر کند، همچنین تفاوت دمای شب و روز را در خوزستان کاهش دهد که این فرصتی استثنایی است که باید فعالان محیط‌زیست از آن آگاه باشند و استفاده کنند.
سوء مدیریت در هور
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان نیز معتقد است سو مدیریت و بی‌تدبیری کار «هور» را به اینجا رسانده است و هور قربانی سو مدیریت‌هاست. کیامرث حاجی‌زاده می‌گوید: مشکلات امروز در حوزه محیط‌زیست ناشی از غفلت‌ها و سوءتدبیرهای گذشتگان در این حوزه است.
حاجی‌زاده می‌افزاید: حوضچه‌های چهار و پنج تالاب هورالعظیم در سالیان گذشته بر اثر سیاست‌های غلط برای استخراج نفت خشک شدند.
وی بیان می‌کند: در دولت فعلی برای آبگیری این دو حوضچه ایستادیم و آبگیری شدند و در سیلاب اخیر نیز ۹۵ درصد تالاب آبگیری شد که پنج درصد باقی‌مانده نیز به خاطر توپوگرافی زمین بوده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان ادامه می‌دهد: مدیریت ارشد استان نگاه تعاملی به همه بخش‌ها دارد و انتظار ما این است که واقعیت‌هایی که در این دوره و دولت افتاده را ببینیم هرچند که معتقد هستیم نقص‌هایی نیز وجود دارد.
استاندار خوزستان نیز چندی پیش در جلسه ستاد مدیریت بحران خرمشهر در جمع خبرنگاران گفته بود که در پی تماس با قائم‌مقام وزیر خارجه درخواست مذاکره با طرف عراقی برای مانع نشدن از ورود سیلاب به خوزستان انجام شد و در پی این تماس دو روز گذشته دیداری سیاسی میان طرف ایرانی و عراقی برای بررسی موضوع انجام شد.
غلامرضا شریعتی در همین زمینه هم می‌گوید: موافقت برای باز کردن کانال ۲۱ هور العظیم عراق به‌عنوان یکی از نتایج این مذاکره دوجانبه است.
وی می‌افزاید: در آن زمان هم‌زمان با انجام مذاکرات، تماس تلفنی با بنده برای استعلام از خواسته‌هایمان برقرار شد که از هیئت مذاکره‌کننده درخواست شد تا هماهنگی لازم برای باز کردن کانال ۲۱ هورالعظیم انجام شود.
استاندار خوزستان بیان می‌کند: طرف عراقی با این خواسته موافقت کرد و در صورت اجرایی شدن این مصوبه و باز شدن کانال ۲۱، می‌توان آبی با حجم ۳۰۰ مترمکعب بر ثانیه را به رودخانه دجله هدایت کرد.
شریعتی با اشاره به تر کردن یکی دیگر از کانون‌های ریزگرد در عراق ادامه می‌دهد: یک مخزن بزرگ در خاک عراق وجود دارد که یکی از کانون‌های ریزگرد هم هست و این اواخر مشکلاتی را برای استان خوزستان ایجاد کرده بود، در این مذاکره از طرف عراقی درخواست شد تا آب به این مخزن رهاسازی شود و عراق با اجرایی شدن این کار نیز موافقت کرد.
وی بیان می‌کند: درخواست اینکه طرف عراقی اجازه دهد آب در نهر عدن رهاسازی شود تا از آن طریق به اروندرود بریزد نیز در این جلسه مطرح شد که با این درخواست موافقت نشد هرچند میزان آبی که از این طریق منتقل می‌شد مقدار زیادی نبود و تأثیر چندانی در اوضاع نداشت.
استاندار خوزستان با اشاره به مضرات طرح‌های انتقال آب می‌گوید: از دیگر مضرات انتقال آب، افزایش کانون‌های مولد ریزگردها است.
شریعتی تصریح می‌کند: ۵۰ درصد مراتع استان به دلیل کاهش آب خشک شدند و حدود ۳۵ درصد مزارع استان و ۱۲ تا ۱۴ درصد تالاب‌ها خشک شد که باعث بروز ریزگردها در خوزستان شد.
وی ادامه می‌دهد: موضوعی که حتی استخراج نفت را هم تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و برای کشور مشکل ایجاد می‌کند، آثار مخرب انتقال آب ملی است و تنها به خوزستان ختم نمی‌شود.
فعالان زیست‌محیطی خوزستان از منتقدان اصلی خشک شدن هور بوده و هستند که همواره درباره آثار مخرب خشک شدن هور هشدارهای لازم را داده‌اند، شاید اگر به حرف‌ها و توصیه‌های آن‌ها گوش داده می‌شد امروز این مشکلات کمتر بود یا اصلاً وجود خارجی نداشت.
ناصر عبیات از فعالان زیست‌محیطی خوزستان درباره خشکی هور می‌گوید: این منطقه به سیل خروشان کرخه معروف است و پیش‌ازاین مردم خود این سیل را مدیریت می‌کردند.
وی می‌افزاید: در سیل ابتدای سال کشاورزان همه داروندار خود را از دست دادند.
عدم بازگشت روستاییان
عبیات عنوان می‌کند: اکنون هیچ روستایی به محل سکونت خود در حاشیه هور بازنگشته است. همه این صحبت‌ها صحبت‌های سیاسی و تبلیغاتی است.
این فعال زیست‌محیطی خوزستان ادامه می‌دهد: رودخانه دارای حق آبه است و وقتی رودخانه‌های ورودی کرخه خشک باشد، وضعیت هورالعظیم نیز نباید خوب باشد.
وی بیان می‌کند: اکنون به دلیل باز بودن دایک مرزی تمام آب به سمت عراق می‌رود.
وی می‌گوید: با توجه به شیب ساختگی پنج حوضچه از ۵ به ۴ برعکس است و گلوگاه هورالعظیم حوضچه شماره یک متأسفانه دایکش باز است و در رسانه‌ها گفته می‌شود در تلاش برای بستن آن هستند.
وی با بیان اینکه متأسفانه اکنون آبزیان در هور به دلیل شور بودن آب و عمق کم در حال قتل‌عام شدن است، تصریح می‌کند: دامداران به‌ویژه آن‌هایی که گاومیش دارند، در شرایط سختی زندگی می‌کنند.
خشک شدن بخش زیادی از هور عرصه را به کشاورزان هم تنگ کرده و آن‌ها را برای ادامه زندگی و کار دچار تردید جدی کرده است.
مرتضی حمادی از کشاورزان ساکن یکی از روستاهای نزدیک هور است که دل‌خوشی از خشکی هور ندارد. او عاشق هور است. وی به خبرنگار مهر می‌گوید: ما در اطراف یکی از روستاهای اطراف هور زندگی می‌کنیم و محل اصلی ارتزاق ما از طریق گرفتن ماهی از هورالعظیم تأمین می‌شود.
این کشاورز همسایه هور بیان می‌کند: برخی از اهالی این روستا دامدار هستند و گاومیش نگهداری می‌کنند، حیات گاومیش به آب بستگی دارد و کاهش آب هور موجب سختی دامداران نیز شده است.
حمادی ادامه می‌دهد: پس از سیل اخیر هور پر آب شد و فکر می‌کردیم در بخش‌های مختلف مانند گذشته رونق ایجاد می‌شود اما آب هور خشک شد و مشکلات کاهش ماهی و مشکلات نگهداری دام همچنان پابرجا مانده است.
لزوم همکاری با عراق برای مدیریت تالاب
مدیرکل دفتر تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور هم درباره ارزش‌گذاری اقتصادی تالاب هورالعظیم می‌گوید: این تالاب در سال خدمت وسیع مستقیم و غیرمستقیمی را ارائه می‌دهد که تنها بخشی از آن قابل‌اندازه‌گیری‌های مستقیم اقتصادی است و بخش دیگر به‌طور غیرمستقیم در مسائل اجتماعی و اقتصادی است که با روش‌ها و استانداردها تبدیل به اعداد، ارقام و هزینه می‌شود که این میزان برای هورالعظیم ۱۴ هزار دلار هکتار در سال است.
مذاکرات و صحبت‌هایی با عراق شده است، بازدیدهای دوطرفه صورت گرفته و تفاهم‌نامه‌ای بین دو کشور در زمینه‌های مختلف منعقد شده است مسعود باقرزاده کریمی درباره همکاری با عراق برای مدیریت تالاب می‌افزاید: مذاکرات و صحبت‌هایی شده است، بازدیدهای دوطرفه صورت گرفته و تفاهم‌نامه‌ای بین دو کشور در زمینه‌های مختلف منعقد شده است.
وی یادآور می‌شود: از جمله برنامه‌های مشترک صورت گرفته می‌توان به سرشماری مشترک پرندگان که در دو طرف انجام‌گرفته به‌عنوان کارهای علمی و فعالیت‌های کارشناسی و برگزاری مراسم روز جهانی تالاب به‌صورت مشترک اشاره کرد و در خصوص آب هم نیز مذاکراتی صورت گرفته که بتوانند هور را پابرجا نگهدارند.
مدیرکل دفتر تالاب‌های سازمان حفاظت از محیط‌زیست می‌گوید: خوشبختانه بارش‌های اخیر بخش زیادی از کل هور را در دو طرف سیراب کرد اما کماکان پیگیری‌ها برای اجرای تفاهم‌نامه و کارهای مشترک در این زمینه ادامه دارد.
باقرزاده کریمی می‌افزاید: در راستای جلب مشارکت و ارتقای آگاهی بومی‌ها طرحی در هورالعظیم در حال انجام است، همچنین یک قراردادی هم با دانشگاه خرمشهر منعقدشده برای مطالعات اجتماعی اقتصادی که در این زمینه برنامه جامعی در حال تهیه هستند.
وی بیان می‌کند: ما به‌صورت اجرایی هم با مردم محلی مثلاً در ارائه پروانه‌های صید به بیش از ۳۳۰ نفر از صیادان همکاری کردیم البته باید در نظر بگیرید که خواسته‌ها و نیاز بومی‌ها در منطقه متفاوت است. مثلاً کشاورزها دوست دارند بیشتر حاشیه‌های تالاب را شخم بزنند و کشاورزی کنند و برخی دیگر صیاد و علاقه‌مند هستند تالاب همیشه آب داشته باشد تا بتوانند صیادی کنند که در برخی مواقع خواسته‌ها می‌تواند متضاد باشد.
وی تصریح می‌کند: این موضوع کار با بومی‌ها را بسیار پیچیده‌تر می‌کند و این‌یکی از ظرایف و ویژگی‌های کارهای اجتماعی است که باید با دقت انجام شود، یک صنف در نظر گرفته نشود و شرایط را یکسان و عادلانه و بر اساس عرف محل باید فراهم کرد.
نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی هم که خود زاده هور است به خبرنگار مهر می‌گوید: آمارهایی که در خصوص هورالعظیم می‌دهند بسیار جالب است. علی ساری می‌افزاید: در تمام زمان‌ها اعلام می‌شود که ۷۰ درصد این تالاب آب است و تاکنون درصدی این آمار بالا و یا پایین نشده است.
وی یادآور می‌شود: امسال از اسفندماه تا ۱۸ فروردین آب زیادی وارد هور العظیم شد اما به دلیل تقسیم‌بندی‌ها و جاده کشی‌های صورت گرفته تالاب پر نشد.
نماینده مردم اهواز در مجلس ادامه می‌دهد: این تقسیم‌بندی به این دلیل است که نشان دهند که در همه جای هور آب وجود دارد. ساری تصریح می‌کند: این تقسیم‌بندی‌ها موجب آن می‌شود که در بخش‌هایی که عمق بیشتری دارد آب کمتری هدایت شود.
نماینده اهواز در مجلس می‌گوید: طبق آمار و ارقام دولتی ۷۰ درصد هورالعظیم آب است و تنها با کمبود ۳۰ درصدی روبرو هستیم درصورتی‌که زمان سیل ورودی آب شش برابر شد اما تالاب پر نشد. این بیانگر آن است که تمام داده‌های دولت در گذشته نادرست بوده است.
ساری ادامه می‌دهد: سؤالی از حق آبه هور العظیم و تالاب شادگان از وزیر نیرو در کمیسیون کشاورزی پرسیده شد که به دلیل قانع نشدن به صحن علنی مجلس خواهد آمد.
چرا به‌رغم رهاسازی آب و وقوع سیلاب بخشی از هور خشک است؟
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در پاسخ به پرسش درباره اینکه چرا به‌رغم رهاسازی آب و وقوع سیلاب بخشی از هور خشک است؟ می‌گوید: در حال حاضر از نظر سطح حدود ۹۰ درصد مساحت اسمی بخش ایرانی هورالعظیم آب دارد. این مقدار سطح از نظر حجمی چیزی حدود ۸۰ درصد می‌شود.
مهدی قمشی می‌افزاید: این ۱۰ درصد سطح در مخازن ۴ و ۵ هورالعظیم قرار گرفته که هم مرتفع‌تر از سایر مخازن هستند و هم تأسیسات نفتی فراوانی در آن‌ها قرارگرفته که آبگیری این بخش‌ها را مشکل کرده است.
وی درباره میزان آب در هور می‌گوید: در حال حاضر مقدار آبگیری هور همان درصدهایی هستند که در سوال فوق بیان شد و چیزی نسبت به زمان سیلاب تغییر نکرده است.
قمشی درباره موانع آبگیری هور می‌گوید: در حال حاضر مقدار تغذیه هورالعظیم از طریق کرخه بسیار خوب است و بیش از نیاز بخش ایرانی هورالعظیم است به‌طوری‌که الآن مقداری از آب کرخه از بخش ایرانی هور وارد بخش عراقی هور نیز می‌شود.
وی یادآور می‌شود: به‌طور متوسط نیاز آبی بخش ایرانی هور ۵۵ مترمکعب در ثانیه است که در حال حاضر دبی تخلیه کرخه به هور بیش از ۱۰۰ مترمکعب در ثانیه است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح می‌کند: اگر در آینده حقابه متوسط سالیانه ۵۵ مترمکعب در ثانیه از رودخانه کرخه برای هور تضمین شود آبگیری هورالعظیم هیچ مشکلی از نظر اکولوژیکی و زیست‌محیطی نخواهد داشت.
قمشی اضافه می‌کند: با ورود سیلاب ابتدای امسال حجم انباشته‌شده در مخازن پنج‌گانه بخش ایرانی هورالعظیم به ۲.۵ (دو و نیم) میلیارد مترمکعب رسید که هم‌اکنون نیز این حجم باقی است.
وی یادآور می‌شود: همان‌طور که ابتدا گفته شد حدود ۹۰ درصد سطح و حدود ۸۰ درصد حجمی مقادیر اسمی هور را در برگرفت.
قمشی تصریح می‌کند: اولین نیاز این کار انطباق تأسیسات نفتی واقع در هور با تراز بالاتر است و دومین نیاز هدایت به‌قدر کفایت آب از مخزن دو (جاده شط علی) به مخازن ۳ و ۴ و ۵ است، باید توجه داشت که همه انشعابات کرخه که به هور واریز می‌شوند به مخازن ۱ و ۲ است.
هور تشنه است و سیلاب سیرابش نکرد آن‌همه آب انگار سراب بود، شاید هم سیلاب خواب و رؤیایی بیش نبوده است و هور باید همچنان در حسرت آب باقی بماند اما هرچه هست زندگی هورنشینان و همسایگان هور به او وابسته است.
طرح‌های نفتی زخم بر پیکر زخمی هور زده‌اند. زخمی که باید سال‌ها بگذرد تا ترمیم شود، تصور می‌شد سیلاب همان مرهم زخم‌های هور باشد اما در عمل این‌طور نشد. خدا کند تا دیر نشده فکری به حال هور شود وگرنه خشک شدن هور همان و مهاجرت و بیکاری هورنشینان همان…
منبع: مهر
