سرنخ حل مشکلات اقتصادی ایران کجاست؟

نبض نفت- محمد حسین ادیب بر این باور است که با شرایط فعلی ایران در حوزه نفت، میهمانی 50 ساله بر سر لوله های نفت به پایان رسیده و اقتصاد نفت محور ایران در حال گذار به اقتصاد گاز محور است. ایران در حال پایه گذاری تمدنی گاز محور است. این گذار و تغییر، لزوم آمادگی مردم، دولت و بخش خصوصی را می طلبد.

او سه راه حل را در شرایط فعلی پیش روی دولت برای حل مشکلات اقتصادی می داند که از این جمله مدیریت هزینه و کاهش نرخ بهره و سود سپرده است.

 وی ایران  را کشوری غیربدهکار و جوان می داند و معتقد است که در آینده سرمایه به سمت کشورهای غیربدهکار و جوان می رود.

 او همچنین بر این باور است که خواب سرمایه در ایران ٢ تا ٣ برابر استاندارد جهانی است و راه حلش هم مقررات زدائی است. مشروح گفت وگوی خبرنگار تسنیم با این پژوهشگر ریسک را در ادامه می خوانید.

• میهمانی 50 ساله بر سر لوله های نفت به پایان رسیده است
• اقتصاد نفت محور ایران در حال گذار به اقتصاد گاز محور است

اقتصاد ایران در کجا ایستاده است ؟

ادیب : اقتصاد ایران پنجاه سال میهمان لوله های نفت بوده و کاهش قابل ملاحظه صادرات نفت ، پیام اش این است که میهمانی به پایان رسیده اقتصاد ایران در حال گذار از اقتصادی نفت محور به اقتصادی گاز محور است.

بیشتر توضیح دهید ؟

ادیب : ارزش حرارتی گاز تولیدی همین حالا معادل پنج میلیون بشکه است که از نفت تولیدی در اول دهه هشتاد بیشتر است، منهای یک مقطع در دوره احمدی نژاد ، انرژی تولیدی ورای اینکه از نفت باشد یا گاز ، فرقی با گذشته نکرده فقط گاز جایگزین نفت شده است.

• عدم آمادگی مردم برای این گذار و تغییر

این دوره انتقالی چه مشکلاتی دارد ؟

ادیب : مردم غافلگیر شدند و آمادگی این تغییر را نداشتند ، ولی بخش خصوصی ایران به سرعت در حال انطباق با شرایط جدید است انطباق در اوج غافلگیری.

• نرخ بهره از بازدهی اقتصاد ایران بیشتر است
• پارادوکسی که باید دولت حل می کرد که نکرد

وضع عمومی اقتصاد را چگونه می بینید ؟

ادیب : نرخ بهره از بازدهی اقتصاد بیشتر است. نمی شود هم نرخ بهره از بازدهی اقتصاد بیشتر باشد هم اقتصاد ایران خودش را با یک اقتصاد بدون نفت منطبق کند این پارادوکس را دولت باید حل می کرد که نکرد.

• 90 درصد صادرات غیرنفتی ایران در عمل صادرات انرژی است

صورت مسئله همین است ؟

ادیب: نه یک نکته دیگر هم هست ، 90 درصد صادرات غیر نفتی ایران در عمل صادرات انرژی است و قیمت نفت از بشکه ای 105 دلار به بشکه ای حدود 57 دلار کاهش یافته یعنی نصف شدن قیمت نفت . در عمل باعث شده ارزش صادرات در ظاهر غیر نفتی ایران اما در عمل به شدت انرژی محور نصف شود. یعنی اقتصاد ایران هم باید خود را با کاهش قیمت نفت منطبق کند هم با کاهش قابل ملاحظه صادرات نفت و هم با نرخ بالای بهره و این سومی جای حرف دارد.

• باید نرخ بهره و سود سپرده کاهش یابد
• روحانی و تیم اقتصادی اش راه حلی برای کاهش نرخ بهره ندارند

نگاه راهبردی روحانی چگونه تئوریزه می شود ؟

ادیب : با این نرخ بهره ، سرمایه باید چهار ساله بازگردد وگرنه سرمایه گذاری توجیه اقتصادی ندارد و تحمیل این قانون به اقتصاد ایران از هاضمه تحمل 80 درصد فعالان اقتصادی بیرون است. این مسئله یک راه حل بیشتر ندارد کاهش نرخ بهره و کاهش نرخ بهره نیز یک راه حل بیشتر ندارد و آن کاهش سود سپرده است و روحانی و تیم اش هیچ راه حلی برای کاهش نرخ بهره ندارند.

*خواب سرمایه در ایران ٢ تا ٣ برابر استاندارد جهانی است و راه حل اش هم مقررات زدائی است

چه باید کرد ؟ راه حل چیست ؟

ادیب : وقتی نرخ بهره دیکته می کند که سرمایه باید چهار ساله بازگردد باید خواب سرمایه به شدت کاهش یابد و خواب سرمایه در ایران ٢ تا ٣ برابر استاندارد جهانی است و راه حل اش هم مقررات زدائی است و مقررات زدائی هم پول نمی خواهد اما روحانی اهل مقررات زدائی نیست.

• کاهش فساد در ایران/ دیگر پولی برای توزیع پول نیست

نظرتان در خصوص فساد چیست ؟

ادیب : مهم ترین عامل فساد دولت در ایران توزیع درآمد نفت بین گروهی رانت خوار بود که دیگر نفت چندانی نیست که بین رانت خواران توزیع شود، لذا از این دید ، فساد به شدت کاهش یافته چون پولی نیست که توزیع شود.

دومین عاملین فساد استفاده شرکتهای بزرگ از وام بانکی بود ، 60 درصد وام های بانکی را شرکتهای بزرگ دریافت کرده اند و نه اصل آن را می دهند و نه فرع آن را ، در عین حال منکر هم نمی‌شوند و اصل و فرع را تمدید می کنند لذا معوقات بانکی ١٢ درصد است ، اما به واقع ٧٢ درصد است ، 28 درصد باقی مانده 13 درصد اش وام مسکن است و بلند مدت است و از بازی خارج است ، 15 درصد اش هم وام خرد است ، روسای شعب وام خرد را مدیریت می کنند و شرکت های بزرگ برای آن نقشه نمی کشند لذا در عمل دیگر پولی باقی نمانده که بخواهند به شرکت های بزرگ بدهند هر چه بوده گرفته اند لذا دیگر نظام بانکی کاملا پاک عمل می کند چون دیگر پولی نیست .

فساد چه ابعادی دارد ؟

ادیب : فساد باقی مانده ، سه گانه است ، رشوه می گیرند تا حق فرد را به خودش بدهند ، رشوه می گیرند تا حق حسن را بگیرند بدهند به حسین ، رشوه می گیرند تا حق دولت را بگیرند بدهند به مردم ( مثل فساد در گمرکات ) ، این سه نوع فساد در سطح بالایی است و اگر بیشتر نشده باشد کمتر نشده است . دو نوع فساد اول دیگر چندان وجود ندارد نه به این خاطر که دولت و بانکها سالم تر شده اند بلکه به این خاطر که پولی دیگر نیست که روی آن پروسه فساد شکل بگیرد. اما سه نوع فساد باقی مانده منبع اصلی نارضایتی عمومی است .

• سه راه حل پیش روی دولت

ساختار هزینه کرد دولت را چگونه ارزیابی می کنید ؟

ادیب : در خصوص نحوه هزینه کرد دولت ، با کاهش سنگین صادرات نفت ، دولت سه راه دارد اول اینکه به سراغ استقراض از مردم برود ، به سبب بالا بودن نرخ بهره ، این در  به روی دولت به صورت جدی بسته است. در کشور هایی که دولت به سمت استقراض از مردم می رود نرخ بهره را در سطح یک درصد نگه می دارند نه 20 درصد ، با نرخ بهره 20 درصد عملا امکان استقراض جدی وجود ندارد.

• عدم چاپ بی رویه اسکناس طی 7 ماهه گذشته

راه حل دوم ؟

ادیب : راه دوم استقراض از بانک مرکزی است یعنی چاپ بی رویه اسکناس ، دولت می تواند چاپ اسکناس را جایگزین درآمد نفت کند که عملکرد آمار ٧ ماهه بودجه دولت که منتشر شده نشان می دهد بانک مرکزی از این شیوه استفاده نکرده است و این تنها کار درستی است که تا این لحظه انجام شده است . باید روی آن ماند ، باید مراقب بود این سیاست گذاری تغییر نکند ، این تله است اگر دولت تحت فشار هزینه وارد این تله شد ، پیچیدگی خاص خود را دارد.

راه حل سوم ؟

ادیب : راه سوم کاهش هزینه متناسب با کاهش درآمد است آمار عملکرد ٧ ماهه بودجه دولت نشان می دهد ٧6 درآمد دولت صرف پرداخت حقوق به شاغلان و کمک به پرداخت حقوق بازنشستگان شده است و بقیه هزینه ها فقط ٢4 درصد از هزینه های دولت را تشکیل داده است .

• شرایط فعلی دولت روحانی: نه می شود کمتر خرج کرد و نه می شود نوع خرج کردن را تغییر داد

این نحوه خرج کردن را چگونه ارزیابی می کنید ؟

ادیب : این نحوه خرج کردن دولت نشان می دهد اولا دولت با کاهش درآمد نفت ، متناسب کمتر خرج کرده است و ثانیا تغییر دیگری در این نوع تقسیم بندی ؛ یعنی ٧6 درصد حقوق و ٢4 درصد بقیه هزینه ها ، غیر ممکن است ، یعنی هر کس دیگر غیر از روحانی هم بود با کاهش درآمد نفت ، کار بیشتری نمی تواند با این سطح درآمد انجام دهد ، نه می شود کمتر خرج کرد و نه می توان نوع خرج کردن را تغییر داد.

* انطباق نحوه خرج کردن بخش خصوصی تا عید با وضعیت کاهش سنگین صادرات نفت

بخش خصوصی چه باید انجام دهد ؟

ادیب : دولت نحوه خرج کردن خود را با کاهش سنگین صادرات نفت تطبیق داده است و تا عید بخش خصوصی ایران باید خود را تطبیق دهد و تطبیق می دهد بخش خصوصی نابهره ور حذف می شود.

به همین سادگی ؟

ادیب : از این هم ساده تر ، اصلاحات ساختاری در بخش خصوصی شروع شده و تا عید به پایان می رسد. اصلاحات ساختاری در بخش خصوصی برنامه نمی خواهد همین که صادرات نفت به توقف نسبی رسید با قطع صادرات ظرف شش ماه بخش خصوصی خود را تطبیق می دهد . پول نفت که نباشد بخش خصوصی ساختاری عوض می شود.

• نظام بانکی بر دو ستون نفت گران و صادرات 2 میلیون بشکه نفت استوار است که اکنون وجود ندارند

بانکها چه خواهند کرد ؟

ادیب : نظام بانکی بر دو ستون استوار بود نفت گران و صادرات ٢ میلیون بشکه نفت ، حالا نفت 55 دلار است و صادرات نفت هم به شدت کم شده لذا آن دو ستون دیگر نیست اما نظام بانکی متکی به آن دو ستون هست. مثل فیلم های کارتونی شده ، در فیلم های کارتونی چیزهایی که در عالم واقع ممکن نیست ، رخ می دهد اکنون دو ستون که بانکها بر آن استوار بودند نیست اما بانکها هستند.

• در حال پایه گذاری تمدنی گاز محور هستیم

حرف آخر ؟

ایران در حال گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد گاز محور است ارزش حرارتی گاز تولیدی معادل 5 میلیون بشکه نفت است ما در حال پایه گذاری تمدنی گاز محور هستیم.

یعنی عصر نفت تمام شد ؟

ادیب : واردات نفت جهان نسبت به سال 2005 حدود ١5 میلیون بشکه کاهش یافته و تولید نفت آمریکا و عراق هم ٨ میلیون بشکه افزایش یافته مجموعا ٢٣ میلیون بشکه نسبت به سال 2005 اختلاف ایجاد شده و این منجر به حذف ایران از بازار شد. تحریم نفت ایران ارتباطی به اختلافات سیاسی ایران و آمریکا ندارد و به اختلاف بر سر سهم بازار مربوط می شود اگر این ٢٣ میلیون اختلاف ایجاد نشده بود جهان ظرفیت تحریم ایران را نداشت ، افزایش تولید نفت عراق و آمریکا برای تحریم ایران ظرفیت ایجاد کرد.

• به زودی بشر مصرف نفت را کنار می گذارد

گفتید عصر نفت تمام شده است ؟

ادیب : کره زمین یک کره یخی بود که در شمال و جنوب آن دو قطب یخی قرار داشت ، با سوخت ناشی از نفت ، گاز های گلخانه ای در حال آب کردن یخ های دو قطب اند ، ظرف ١5 سال آینده یخ های دو قطب آب می شود و نیویورک و شهرهای بندری جهان به زیر آب می رود و تمدن بشر این را تحمل نمی کند و مصرف نفت کنار گذاشته می شود . ایران فقط کمی زود تر بازار را ترک کرد.

گاز چه می شود ؟

ادیب : ایران ١٨ درصد ذخایر گازی جهان را دارد ، ما حرف اول را می زنیم در جهان ذخایر نفتی زیاد است اما ذخایر گازی نه.

• 8 میلیارد دلار بدهی خارجی ایران

از وضعیت بدهی ها بگویید؟

ادیب : بحران آینده جهانی، بحران کشورهای بدهکار است . این در حالی است که ایران فقط به داشتن یک صندلی در کنار میز بازی قناعت می کند چون ما فقط ٨ میلیارد دلار بدهی خارجی داریم و بدهی جهان 70 هزار میلیارد دلار است.

• ایران با میانگین جمعیت 33 سال، جوان وغیرپیر است

بحران دوم جهانی چیست ؟

غرب تمدنی پیر است ، میانه جمعیت آلمان 4٩ سال است یعنی 4٩ درصد جمعیت آلمان بالای 4٩ سال است این یعنی جمعیتی پیر ، بقیه غرب هم همین است ، میانه جمعیت ایران ٣٣ سال است ما تمدنی جوان و غیر پیر هستیم ، ما آلمان نیستیم.

* سرمایه به سمت کشورهای غیر بدهکار و جوان می رود

آینده چه می شود ؟

ادیب : سرمایه به سمت کشورهای غیر بدهکار و جوان می رود به خصوص اگر ١٨ درصد ذخائر انرژی آینده را هم داشته باشد.

• پاشنه آشیل دولت، نظام بانکی است
• در تیم روحانی یک تئوریسین مالی وجود ندارد، همه متصدی هزینه اند
• تیم روحانی هزینه را می فهمد نرخ بهره را نه

روحانی با این آینده چه تعاملی دارد ؟

ادیب : روحانی باید نرخ بهره را با بازده اقتصاد منطبق کند یعنی اصلاح نظام بانکی در دستور کار قرار گیرد. اما راهبرد دولت و بانک مرکزی انتقال مشکل به بعد است تفکر بانکی روحانی از نظر اقتصادی به 20 سال قبل تعلق دارد ، نظام بانکی ایران از روحانی عبور کرده است ، ما در دانشگاه ، دانشجو را آماده می کنیم برای مشاغلی که دیگر وجود ندارد. نظام بانکی در کشور حاکم است که انطباق  آن با دیروز و امروز کافی نیست. اشکال این است که در تیم روحانی یک تئوریسین مالی وجود ندارد، همه متصدی هزینه اند .روحانی دارد به نظام بانکی می بازد ، پاشنه آشیل دولت ، نظام بانکی است. باید متوجه باشند تعیین کردن نرخ بهره بالاتر از بازده اقتصاد یعنی چه. دور روحانی را متصدی های هزینه گرفته اند که هزینه را می فهمند در کنترل هزینه متناسب با کاهش قیمت نفت متناسب عمل کردند عملکرد در این قسمت خوب بود ، تیم روحانی هزینه را می فهمد نرخ بهره را نه .

سر نخ کجاست ؟

ادیب : سرنخ در هزینه است و نرخ بهره  . باید در نظر داشت که حل اولی به حل دومی منجر نمی شود.