میادین مشترک نفتی ایران و عراق؛ اوضاع به نفع کدام طرف است؟

به طور کلی ایران و عراق دارای میادین انرژی و نفتی متعددی در طول مرز مشترک می باشند که وضعیت بهره برداری و استفاده دو کشور از آن ها قابل توجه است.

میادین نفتی مشترک ایران و عراق کدامند؟

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران در گزارشی که در اسفندماه ۱۳۹۴ منتشر کرده، میادین نفتی ایران و عراق را شامل ۱۲ میدان می داند که برخی ازمهمترین آنان شامل موارد ذیل است:

میدان مشترک نفتی آذر در بلوک اناران واقع در کوههای زاگرس که در امتداد مرز ایران و عراق و در قسمت جنوب غربی استان ایلام بین دو شهر مهران و دهلران قرار دارد که مساحت آن به ۴۸۴ کیلومتر مربع می رسد. این میدان نفتی در عراق میدان ن البدره نامیده می شود.

میدان مشترک آزادگان که در مجاورت میدان نفتی مجنون عراق قرار دارد، بزرگترین میدان نفتی مشترک دو کشور ایران و عراق است. این میدان مشترک با عراق در ۸۳ کیلومتری جنوب غربی اهواز قرار دارد که وسعت آن به بیش از ۹۰۰ کیلومتر مربع می رسد.

میدان یادآوران در مجاورت میدان سنباد عراق است از دیگر میادین نفتی مشترک دو کشور است که از آن دو نوع نفت سنگین و نفت سبک استخراج می شود.

همچنین دیگر میادین نفتی مشترک ایران و عراق از جمله شامل میدان نفت شهر(در عراق با نام میدان نفت خانه)، میدان دهلران(در عراق با نام میدان ابوغریب)، میدان پایدار غرب ) در عراق با نام میدان فکه) می باشد.

استفاده مشترک یا یکجانبه

به طور کلی ایران و عراق در کنار همسویی ها و ائتلاف های سیاسی خود در منطقه، اما در موضوع بهره برداری از میادین نفتی مشترک روند یکسان و یکنواختی را طی نکرده اند.

به عنوان نمونه در ارتباط با میدان نفتی آزادگان به عنوان به عنوان بزرگترین میدان نفتی اکتشافی جهان در ۳۰ سال گذشته با وجود وعده‌های همکاری متقابل، اما دو طرف هنوز این همکاری ها را آغاز نکرده اند.

از یک طرف در ایران این میدان نفتی با عدم ایفای تعهدات شرکت های خارجی از جمله یک شرکت ژاپنی و پس از آن یک شرکت چینی نتوانسته پیشرفت لازم را به دست آورد و تا سال ۱۳۹۳ از مجموع ۱۸۵ حلقه چاهی که باید براساس برنامه در فاز نخست توسعه این میدان به بهره‌برداری می‌رسید، تنها هفت حلقه چاه حفاری شد و پس از آن نیز روند تحریم ها به کند شدن بیشتر روند توسعه میادین نفتی و ایجاد موانع برای بهره برداری از منابع نفتی منجر شد.

این در حالی است که همزمان طرف عراقی در میدان نفتی مجنون که به عنوان میدان نفتی مجاور آزدگان به شمار می رود، توانسته از طریق عقد قرارداد با شرکت رویال داچ شل توسعه و روند بهره برداری از این میدان نفتی مشترک با ایران را شتاب بخشد.

در موارد دیگری از جمله در میدان نفتی مشترک یادآوران، طرف عراقی با سرعت  توسعه بخش غربی این میدان را با کمک شرکتهای بزرگ و چندملیتی در پیش گرفت تا برداشت از آن را آغاز کند، اما در ایران تعلل شرکت‌های خارجی موجب تغییر پیمانکار این پروژه و در نهایت کند شدن و عدم توسعه مناسب طرح های بهره برداری از این میدان مشترک شد.

در کنار همه این مشکلات، از اردیبهشت ۱۳۹۷ و خروج آمریکا از برجام که به تبع آن به اعمال تحریم‌های سنگین و گسترده علیه بخش های اقتصادی و تجاری ایران از جمله فروش نفت منجر شد، تهران به دلیل مشکلات ناشی از فروش و عرضه نفت تمایل کمتری به توسعه میادین نفتی جدید نشان داده و این وضعیت در حالی است که همزمان طرف عراقی حداکثر توان خود را برای بهره گیری از منابع نفتی مشترک با ایران از جمله در میادین مجاور آزادگان و یادآوران بکار گرفته است.

این شرایط بویژه زمانی برای ایران مهمتر و نیازمند توجه بیشتر است که بدانیم عراق افزایش تولید روزانه نفت خود را به عنوان یک استراتژی محوری در دستور کار قرار داده است و روند افزایشی تولید نفت عراق گواه این مدعاست و بر اساس پیش‌بینی Fitch Solutions  این روند افزایشی قرار است تا پایان سال ۲۰۲۲ میران تولید روزانه نفت عراق را به ۹۳۱/ ۴ میلیون بشکه در روز برساند.

در این وضعیت تردیدی نیست که بهره برداری بیشتر از منابع نفتی و انرژی مشترک با ایران از اولویت های اصلی تصمیم گیرندگان دستگاه نفتی و شرکت نفت عراق خواهد بود.

در وضعیتی که ایران به دلیل تحریم های یکجانبه و سنگین آمریکا با مشکلاتی بنیادین در عرضه نفت به بازار مواجه شده، تلاش دو چندان همسایه غربی، یعنی عراق برای بهره برداری بیشتر از منابع نفتی تنها به معنای از دست رفتن فرصت بیشتر برای طرف ایرانی است و در این شرایط شاید بهترین راهکار در پیش گرفتن ادامه گفتگوها و همکاری‌های دو کشور در بحث  تجهیز و بهره برداری از منابع نفتی مشترک است، موضوعی که طی سال‌های گذشته با وجود وعده‌ برخی مقامات سیاسی دو طرف، اما هنوز به صورت کامل و نتیجه بخش عملی نشده و تهران و بغداد علی رغم همکاری ها و نزدیکی‌های سیاسی و بین المللی، اما در مسئله منابع مشترک نفتی  و گازی هنوز به هماهنگی لازم و فنی مناسب دست نیافته اند.