واگذاری سمت‌های مدیریتی به برگزیدگان مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت
مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت در مردادماه سال ۹۴ و با هدف تربیت و معرفی مداوم نسلی نو از مدیران برای صنعت نفت به دستور وزیر نفت تشکیل شد. این مرکز همسو با هدف اصلی خود اقدام به طراحی گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای در مشاغل مهم صنعت نفت از قبیل مدیریت پروژه، مدیریت عمومی (مدیران عامل)، مدیریت حقوقی و قراردادها، مدیریت اچ‌اس‌ئی، کمیسیون‌های مناقصات و... کرده است. در حرفه مدیریت پروژه که نخستین حرفه در طراحی‌های این مرکز بود، پنج سطح گواهینامه بر اساس حجم سرمایه‌گذاری و پیچیدگی‌های پروژه‌های صنعت تعریف و متناسب با سطح شایستگی‌ها، مهارت‌ها و توانمندی‌های لازم به همراه فرآیندهای ارزیابی و توسعه تدوین شد. انتصاب افراد دارای گواهینامه به سمت‌های پروژه‌ای طی شیوه‌نامه‌ای از طرف وزیر محترم نفت به زیرمجموعه‌های وزارت نفت ابلاغ و الزام شده است. تاکنون پس از چند فراخوان، ۵۰ نفر موفق به اخذ گواهینامه شده‌اند و ۳۴ نفر از این تعداد نیز در سمت‌های مدیریتی منصوب هستند. ضمانت اجرای شیوه‌نامه با اقدام‌های مختلف رصد می‌شود و در صورت وجود مغایرت مرکز توسعه مدیریت به این موضوع ورود پیدا می‌کند تا انتصاب بر اساس برخورداری از گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای در پروژه‌ها و طرح‌های صنعت نهادینه شود.
به‌عنوان پرسش نخست، هدف اصلی تشکیل مرکز توسعه مدیریت صنعت و جایگاه این مرکز در وزارت نفت را عنوان کنید؟
از مهم‌ترین مباحثی که در دو دهه اخیر در کشور بین مدیران و مسئولان اجرایی همواره مورد تأکید بوده است، اصل شایسته‌سالاری و واگذاری مسئولیت‌ها بر اساس صلاحیت و توان مدیران بوده است. به جرأت می‌توان اشاره کرد که به غیر از چند حرکت جزئی در بعضی از وزارتخانه‌ها و نهادها، هیچ‌گاه اعطای مسئولیت‌ها به مدیران بر اساس یک نظام و روش استاندارد، دقیق و مدون صورت نگرفت. افزون بر این، در بسیاری از نهادها و وزارتخانه‌های کشور فاصله نسلی بین مدیران توانمند شکل گرفت. به عبارت دیگر، در مقطعی که به‌طور عمده می‌توان به دهه ۸۰ اشاره کرد، به دلایلی از قبیل بازنشستگی نیروهای باسابقه، مهاجرت برخی از نیروهای توانمند و همچنین بی توجهی به اصل توسعه مدیران، این شکاف مشهود شد. وزارت نفت نیز از این مقوله مستثنا نبود و در نتیجه وزیر محترم نفت از همان ابتدای مسئولیت در سال ۹۲ بارها در مناسبت‌های مختلف به اهمیت تربیت نسلی جدیدی از مدیران با رویکردی نظام‌مند و با تکیه بر اندوخته‌های ارزشمند مدیران کنونی صنعت و همچنین الگوبرداری از شرکت‌ها و نهادهای بین‌المللی مشابه اشاره کردند. به همین دلیل به دستور ایشان در مردادماه سال ۹۴ دستورعمل تشکیل مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت با هدف تربیت مداوم نسلی نو از مدیران صنعت نفت ابلاغ شد و این مرکز مرجع اصلی طراحی و اعطای گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای در صنعت نفت تعیین شد.
از نظر مرکز توسعه مدیریت، تعریف گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای چیست و چه حرفه‌ها یا مشاغلی در صنعت نفت مشمول این گواهینامه‌ها خواهند شد؟
گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای درواقع مجوزی است مبنی بر اینکه دارنده این گواهینامه در یک شغل خاص، صلاحیت لازم برای پذیرش مسئولیت و مدیریت آن شغل را دارد. به‌عنوان یک مثال ساده می‌توان به گواهینامه‌های رانندگی اشاره کرد. افراد برای رانندگی با خودروهای خاص گواهینامه‌های مختص آن را باید دریافت کنند، یعنی افراد دارنده گواهینامه پایه ۲ نمی‌توانند رانندگی خودروهای سنگین را برعهده بگیرند و در ضمن برای اخذ گواهینامه پایه ۲ باید از ارزیابی‌های مختلف و حتی آموزش‌های لازم عبور کنند که از جمله می‌توان به آزمون آیین‌نامه‌ها، توانایی رانندگی، سلامت روان و جسم اشاره کرد و تا مادامی که از این آزمون‌ها با موفقیت عبور نکند، گواهینامه‌ای نیز اعطا نخواهد شد، بنابراین در مورد مشاغل و حرفه‌ها هم نگاه این‌گونه است تا افراد دانش، توانایی، رفتار و شایستگی‌های موردنیاز آن حرفه را ابراز نکنند، گواهینامه‌ای دریافت نخواهند کرد. مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت برای حرفه‌های اصلی و مهم صنعت نفت از جمله مدیریت پروژه، مدیریت عمومی، مدیریت اچ‌اس‌ئی، مدیریت حقوقی، کمیسیون مناقصات، مدیریت مالی، مدیریت منابع انسانی و ...، اقدام به طراحی و اعطای گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای کرده است. گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای، حدود صلاحیت فرد برای واگذاری اختیارات، مسئولیت‌ها و سطح سمت قابل تصدی را مشخص می‌کند. البته، همیشه بخش خصوصی از دولت گلایه می‌کرد که شرکت‌های آنها توسط سازمان مدیریت و وزارت نفت ارزیابی، رتبه‌بندی و بر اساس آن ظرفیت کار هر شرکت تعیین می‌شود و مدیران پیمانکاران و مشاوران نیز باید توسط کارفرما تأیید شوند، اما هیچ‌وقت مدیران خود سیستم کارفرمایی ارزیابی و رتبه‌بندی نمی‌شوند که درواقع عملکرد این مرکز گام مهمی برای پاسخ به این موضوع و حرفه‌ای گرایی بود.
نخستین گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای که این مرکز طراحی کرده، گواهینامه مدیریت پروژه بود. لطفاً کلیاتی از این گواهینامه را تشریح کنید.
با توجه به نقش طرح‌ها و پروژه‌ها در پیشبرد اهداف توسعه‌ای وزارت نفت و به تبع آن کشور و با توجه به حجم عظیم سرمایه‌گذاری در آنها، مدیریت مناسب طرح‌ها اهمیت حیاتی برای وزارت نفت دارد. واگذاری مسئولیت این طرح‌ها به مدیران توانمند و شایسته می‌تواند از طریق کاهش تأخیرهای زمانی و همچنین جلوگیری از افزایش هزینه‌های اجرایی آنها، در درازمدت از هدررفت سرمایه‌های کشور جلوگیری کند. در همین رابطه، نخستین حرفه‌ای که به آن پرداخته شد، حرفه مدیریت پروژه بود. برای طراحی گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای این شغل، از صاحبنظران داخلی و همچنین منابع بین‌المللی بهره گرفته شد. در این حرفه بر اساس حجم سرمایه‌گذاری و پیچیدگی‌های طرح‌ها و پروژه‌های صنعت، پنج سطح گواهینامه طراحی شد. برای مثال، به فرد دارنده گواهینامه سطح ۵ مدیریت پروژه تنها می‌توان مسئولیت پروژه‌ها یا طرح‌هایی با پیچیدگی کم و با حداقل بودجه ۳۵۰ میلیون یورویی را واگذار کرد و دارنده گواهینامه سطح یک می‌تواند مسئولیت طرح‌ها یا پروژه‌های بسیار پیچیده و دارای بودجه بالغ بر ۲ میلیارد دلار را بپذیرد.
فرآیند ارزیابی و توسعه افراد برای اخذ گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای مدیریت پروژه چگونه است؟
باید اشاره کنم که برای ارزیابی افراد در حرفه مدیریت پروژه یک هرم شایستگی یا توانمندی طراحی و تدوین شده است که در توانمندی‌های پایه این هرم ارزیابی مهارت‌های زبان انگلیسی، کامپیوتر، توانمندی ذهنی (هوش) و سلامت روان انجام می‌شود. در لایه میانی هرم، شایستگی‌ها یا توانمندی‌های رفتاری عمومی از قبیل مهارت‌های ارتباطات، تحلیل، رهبری و... ارزیابی می‌شود و در نهایت در لایه فوقانی شایستگی‌های فنی یا تخصصی حوزه مدیریت پروژه سنجیده می‌شود. شایستگی‌های این لایه بسته به پنج سطح این گواهینامه تغییراتی دارد. افراد پس از عبور از این ارزیابی‌ها، وارد مراحل آموزش و توسعه می‌شوند. در بحث آموزش کلاس‌های نظری مرتبط با شایستگی‌ها به افراد ارائه می‌شود و در بحث توسعه که اثربخش‌تر هستند، فراگیری شایستگی‌های از طریق روش‌هایی همچون منتورینگ، کوچینگ، کارورزی و ... صورت می‌گیرد. سرانجام، پس از اتمام مرحله آموزش و توسعه، ارزیابی دیگر صورت می‌گیرد و در صورت موفقیت افراد در این ارزیابی، گواهینامه صلاحیت در سطح مرتبط به افراد اعطا می‌شود. البته یک نکته قابل اشاره است، افرادی که مرحله نخست و دوم ارزیابی‌ها (مهارت‌های عمومی و توانمندی‌های رفتاری) را با موفقیت پشت سر بگذارند، دیگر از گردونه مرکز توسعه حذف نمی‌شوند، حتی اگر نتوانند در مرحله سوم یعنی ارزیابی‌های تخصصی موفق شوند، برای آنها برنامه‌های آموزشی و توسعه‌ای خاص در نظر گرفته خواهد شد.
پرسشی که در اینجا باید مطرح شود این است که چه تضمینی وجود دارد سمت‌های پروژه‌ای به افراد دارای گواهینامه واگذار شود و همچون موارد یا سال‌های قبل به این موضوع توجهی نشود؟
به نکته خوبی اشاره شد. برای اینکه چرخه گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای به‌خوبی عملیاتی شود، وزیر نفت شیوه‌نامه فرآیند انتصاب، ارتقا و مزایای دارندگان گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای مدیران پروژه را به شرکت‌ها و زیرمجموعه‌های وزارت نفت ابلاغ کرده است. مضمون اصلی این ابلاغیه آن است که در صورت خالی بودن یک سمت در حوزه پروژه‌ها و طرح‌ها، شرکت‌ها ملزم هستند از افراد دارای گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای انتصاب انجام دهند. این موضوع ضمانت اجرایی و تداوم اعطای گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای مدیریت پروژه را در صنعت نفت به همراه خواهد داشت.
تاکنون چند نفر در حوزه مدیریت پروژه موفق به اخذ گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای شده‌اند و مهم‌تر اینکه چه تعداد از این افراد در پروژه‌ها منصوب هستند؟
تاکنون در چند مرحله فراخوان برای مدیران پروژه در سطح وزارت نفت، نزدیک به ۲۰۰۰ نفر به‌عنوان ورودی وارد فرآیند ارزیابی شده‌اند. با توجه به مراحل مختلف ارزیابی و همچنین استانداردهای موردنیاز، حدود ۱۰۰ نفر از ارزیابی اولیه خارج و وارد مرحله آموزش و توسعه شده‌اند. از میان این ۱۰۰ نفر و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز مراحل آموزش و توسعه، تاکنون ۵۰ نفر موفق به دریافت گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای در سطوح مختلف شده‌اند و مابقی نیز در حال گذراندن دوره‌های آموزش و توسعه هستند که از بین آنها تا انتهای پاییز سال ۹۹ بی‌گمان تعدادی دیگر به ۵۰ نفر دارنده گواهینامه افزوده خواهند شد. بررسی‌های این مرکز نشان می‌دهد از بین ۵۰ نفر دارای گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای، در حال حاضر بیش از دوسوم در سمت‌های سطح‌بندی شده پروژه / طرح و سایر حوزه‌های مدیریتی منصوب شده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد که فرآیند اعطای گواهینامه و سپس ارتقا و انتصاب افراد به نحو مطلوبی در حال انجام است. افراد باقیمانده نیز در اولویت هستند، به نحوی که طبق شیوه‌نامه اشاره‌شده، مدیران شرکت‌های توسعه‌ای زیرمجموعه وزارت نفت به انتصاب این افراد در پروژه‌ها یا طرح‌های خود ملزم شده‌اند. توجه داشته باشید مرکز در تمام ارزیابی‌های خود در تمامی انواع گواهینامه‌ها، خود را ملزم به رعایت قطعی استانداردها و حدنصاب‌ها می‌بیند و برای دستیابی به تعداد خاصی از خروجی، معیارهای خود را به‌صورت نسبی تغییر نمی‌دهد.
مرکز توسعه مدیریت برای اجرای دقیق شیوه‌نامه مذکور مبنی بر اولویت انتصاب با افراد دارنده گواهینامه چه اقدام‌هایی را انجام می‌دهد و اگر مغایرتی وجود داشت، به چه نحو این موضوع را مدیریت می‌کند؟
مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت بلافاصله پس از پایان مراحل ارزیابی و توسعه و دریافت گواهینامه توسط افراد، اسامی دارندگان گواهینامه را به چهار شرکت اصلی و شرکت‌های پروژه‌محور صنعت نفت اعلام و بر لزوم رعایت شیوه‌نامه ابلاغی تأکید می‌کند، همچنین با توجه به اینکه به‌تازگی این مرکز مسئول ارزیابی همه سمت‌های سازمانی با گرید C و بالاتر است، از خالی بودن سمت‌های پروژه‌ای مطلع و در نتیجه اگر مغایرتی وجود داشته باشد (فرد پیشنهادی برای انتصاب دارای گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای نباشد)، اقدام لازم را صورت می‌دهد. در نهایت، مرکز با ایجاد بسترها و شبکه‌های اطلاع‌رسانی با حضور افراد دارای گواهینامه، در صورتی که این عزیزان در انتصابات سمت‌های پروژه‌ها مغایرتی برخلاف شیوه‌نامه ابلاغی در شرکت یا سازمان خود مشاهده کنند، می‌توانند با مرکز توسعه مدیریت مطرح کنند تا این مرکز نسبت به پیگیری موضوع اقدام کند. در نهایت تمامی این اقدام‌ها اهرمی خواهد بود تا فرآیند اعطای گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای مدیریت پروژه و همچنین انتصاب افراد دارای گواهینامه در سمت‌های مرتبط در صنعت نفت جاری و طور کامل نهادینه شود.
