مقایسه میادین نفتی ایران و عربستان
با توجه به افت فشار میادین نفتی ایران، اجرای پروژه‌های افزایش ضریب بازیافت میادین به یکی از الزامات اساسی برای حفظ و نگه‌داشت تولید نفت تبدیل شده است. موضوعی که در بندهای 14 و 15 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر افزایش ظرفیت تولید نفت نیز به آن تأکید ویژه‌ای شده است.
در این راستا بیژن زنگنه وزیر نفت در آیین امضای هشت قرارداد از مجموعه قراردادهای طرح نگه‌داشت و افزایش توان تولید نفت گفت: «یک درصد افزایش ضریب بازیافت نفت خام معادل 7 میلیارد بشکه است که با نفت 40 دلاری درآمدی 300 میلیارد دلاری به دنبال دارد، بنابراین افزایش ضریب بازیافت باید به خواست و توقع ملی تبدیل شود».
در این بین یکی از مسائل مهمی که مطرح می‌شود ناظر به کم بودن ضریب بازیافت میادین نفتی ایران در مقایسه با سایر کشورها است. طبق آمارها میانگین ضریب بازیافت از میادین نفتی کشور حدود 20 درصد بوده که در مقایسه با میانگین 34 درصدی ضریب بازیافت جهانی فاصله زیادی دارد، ولی آیا این فاصله، ناشی از بی‌توجهی نسبت به طرح‌های افزایش ضریب بازیافت است یا به ویژگی‌های مخازن ایران برمی‌گردد؟
همچنین یکی دیگر از شبهاتی در این حوزه مطرح شده است، ناظر به تاثیر اجرای پروژه‌های افزایش ضریب بازیافت بر افزایش تولید روزانه نفت از مخازن نفتی ایران است که صحت و سقم این ادعا نیز محل سوال دارد. در این راستا برای بررسی چرایی پایین بودن ضریب بازیافت میادین نفتی ایران و راهکارهای افزایش ضریب بازیافت گفتگو با حسین نورالدین موسی کارشناس مناطق نفت‌خیز جنوب را در ادامه می خوانید:
*چرا ضریب بازیافت میادین نفت ایران در مقایسه با عربستان کمتر است؟
علت تفاوت ضریب بازیافت مخازن در کشورهای مختلف چیست؟ و اصولا ضریب بازیافت تابع چه عواملی است؟ آیا ضریب بازیافت مخازن کشور ما کم است؟
نورالدین موسی: ضریب بازیافت از مقولاتی است که متاسفانه در مجامع غیرفنی و سیاسی کشور از آن استفاده ناصواب می‌شود، زیرا استنباط صحیحی از ضریب بازیافت وجود ندارد. ضریب بازیافت تابع عوامل متعدد سنگ و سیال است، یعنی جنس سنگ مخزن و جنس سیال، خواص مشترک سنگ سیال، مکانیزم‌های رانش سیال در مخزن و در عمق زمین، شرایط مخزن که در چه دوره عمری قرار دارد و مواردی از این دست، ضریب بازیافت را مشخص می‌کند.
به عنوان مثال جنس سنگ مخزن (شنی یا ماسه‌ای و کربناته) بر میزان ضریب بازیافت تاثیر مستقیم دارد. 90 درصد مخازن عربستان شنی و ماسه‌ای هستند و تنها حدود 10 مخازن ایران شنی و ماسه‌ای است و از طرفی 90 درصد دیگر مخازن ما کربناته است. همان طور که می‌دانید ضریب بازیافت مخازن شنی بسیار بالاتر از مخازن کربناته است. در نتیجه طبیعی است که میانگین ضریب بازیافت میادین عربستان 40 درصد بوده و در ایران این رقم بالای 20 درصد می‌باشد.
مخازن ایران در میادینی که جنس سنگ مخزن آنها شنی و ماسه است، میانگین ضریب بازیافت 56 درصد است و حتی در لایه M2 در میدان آسماری اهواز ضریب بازیافت به حداقل 70 درصد می‌رسد، ولی یک مخزن هم مثل رامشیر ممکن است ضریب بازیافتش 7 درصد باشد.
رقم متوسط ضریب بازیافت اولیه در مخازن کربناته ایران حدود 15 درصد است و میانگین ضریب بازیافت اولیه ماسه سنگی ایران حدود 44 درصد است. بنابراین درباره ضریب بازیافت یک مخزن باید به عواملی مانند سنگ مخزن یا خواص سیال مخزن مثل گرانروی، میزان گاز محلول در نفت، ضریب انقباض حجمی نفت یا خواص مشترک سنگ و سیال مثل نفوذپذیری، مکانیزم رانش سیال، شرایط دما، عمق و فشار، دوره عمر مخزن و ... توجه داشت.
مثلاً در آمریکا در لوئیزیانا شمالی که جنس سنگ مخزن آن کربناته است، ضریب بازیافتش 15 درصد است ولی در لوئیزیانای جنوبی که جنس سنگ مخزن، ماسه سنگ است، ضریب بازیافت 51 درصد است. پس می‌بینیم در یک میدان نفتی و یک محدوده جغرافیایی چون جنس سنگ مخزن متفاوت است، ضریب بازیافت از 15 درصد تا 51 درصد متفاوت می‌شود.
آمریکا که دیگر مشکل تحریم و تکنولوژی ندارد، پس چرا ضریب بازیافت میادین کربناته آن تا این حد پایین است. حتی شاهد هستیم که ضریب بازیافت برخی میادین آن کشور مثل مخزن اسپربری 7 درصد است و دقیقا معادل ضریب بازیافت میدان رامشیر ماست. پس ضریب بازیافت تابع این عوامل است.
*افزایش ضریب بازیافت عمر مخزن را افزایش می‌دهد نه میزان تولید روزانه!
یکی از راهکارهایی که برای افزایش تولید مطرح شده است، افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی است. آیا با افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی می‌توان تولید روزانه نفت را افزایش داد؟ چه راهکارهایی برای افزایش ضریب بازیافت وجود دارد؟
نورالدین موسی: افزایش ضریب بازیافت طول عمر مخزن را افزایش می‌دهد نه میزان تولید روزانه را. ما می‌توانیم با تزریق گاز ضریب بازیافت میادین نفتی را افزایش دهیم. در حال حاضر معادل 1.6 میلیون بشکه از 3 میلیون بشکه تولید مناطق نفت‌خیزجنوب، تحت رژیم تزریق گاز قرار دارند. البته به دلیل افزایش مصرف گاز در سایر بخش‌ها از جمله بخش خانگی و تجاری، تزریق گاز به میادین نفتی به هنگام و به مقدار کافی صورت نمی‌گیرد و متاسفانه در زمستان تزریق گاز به مخازن غالبا قطع می‌شود.
شما سوال خوبی پرسیدید که آیا با افزایش ضریب بازیافت این ارقام تولیدی بالا محقق می‌شود یا خیر؟ جواب منفی است. طرح‌های ازدیاد برداشت مثل تزریق گاز باعث فشار افزایی به مخزن می‌شود و در نتیجه شیب افت دبی مخزن را کاهش می‌دهد.
شما فرض کنید یک مخزن نفتی دارید که 10 میلیارد بشکه نفت در جا دارد و 20 درصد آن (2 میلیارد بشکه) را در طول 50 سال با نرخ تخلیه متناسب با توان مخزن استخراج می‌کنید، اجرای طرح‌های ازدیاد برداشت باعث می‌شود که از آن 10 میلیارد نفت در جا، به جای 2 میلیارد بشکه، مثلا 2.5 میلیارد بشکه نفت برداشت کنید. در واقع اجرای طرح ازدیاد برداشت باعث کاهش شیب افت دبی این مخزن می‌شود و عمر آن را به جای 50 سال مثلا به 65 سال می‌رساند.
یعنی با افزایش ضریب بازیافت عمر مخزن 15 سال طولانی‌تر شده و در نتیجه میزان تولید انباشتی افزایش یافته است، نه اینکه ریت و نرخ برداشت روزانه نفت تغییر کند. در واقع با افزایش ضریب بازیافت، حجم نفت قابل استحصال از میادین نفتی بالا می‌رود و در نتیجه عمر مخزن بیشتر می‌شود، ولی لزوما تغییری در میزان برداشت روزانه به وجود نمی‌آید.
لذا افزایش ضریب بازیافت و فشارافزایی به مخزن باعث می‌شود عمر مخزن افزایش پیدا کند، به عبارتی دیگر افزایش حجم ذخیره و نفت قابل استحصال در طول عمر یک مخزن در بسیاری از مواقع نه تنها با افزایش تولید روزانه آن مخزن تطابق و هم‌خوانی ندارد، بلکه ممکن است عکس آن هم عمل کند. متاسفانه این برداشت‌ها و تلقی‌های غلط باعث می‌شود مسئولان عالی کشور تصور نادرستی از توان روزانه، کوتاه‌مدت و بلندمدت تولید و استخراج نفت خام کشور داشته باشند.
منبع: فارس
