ترکمنستان و توسعه صنعت؛ چالش ها و راهکارها
ترکمنستان به‌عنوان یکی از منابع انرژی نفت و گاز در سطح جهان، در حاشیه دریای خزر موقعیت گزیده و بیش از 5 میلیون جمیعت دارد. در حالی‌که این دولت پنجمین ذخیره گازی جهان است، اما بخش عمده‌ای از مردم آن در فقر به سر می‌برند. نظر به گزارش‌های حوزه انرژی، دولت عشقآباد به‌خاطر فقدان خطوط لوله صادراتی و اختلاف میان کشورهای حاشیه دریای خزر، پیرامون وضعیت قانونی این دریاچه نفت خیز، در بهره گیری از ذخائر نفت و گاز خود موفق نبوده است و به‌نظر می‌رسد که یکی از چالش‌های توسعه این کشور، همین مورد باشد.
به‌همین دلیل، کارشناسان به‌این باور اند که دولت عشق آباد همواره به
دنبال تنوع بخشیدن به مسیرهای صادرات منابع نفت و گاز خود از مسیرهای جدید در کنار
مسیرهای روسیه بوده است. نظر به تحقیقات دانشمندان حوزه انرژی، بسیاری از میدانهای
نفتی ترکمنستان در حوزه جنوبی دریای خزر و منطقه خشکی گرشیزلیک در غرب این کشور
واقع است و به گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا، ظرفیت نفت این کشور
در این حوزه حد اقل به ۸۰ میلیارد بشکه می‌رسد که بخش بزرگی آن هنوز کشف
نشده است.
با این‌وجود، یکی از سایه‌های سنگین بر توسعه نفت این سرزمین، موجودیت
مناقشه در باره مناطق نفت‌خیز دریای خزر میان
این دولت، جمهوری اسلامی ایران و آذربایجان است؛ تاجایی‌که اگر این مناقشه به‌شکل
خردمندانه و باوجود توافقات طرفین حل نشود، امکان توسعه نفت در این حوزه کمتر به‌نظر
میآید.
در کنار این چالش مهم، به‌نظر میآید دولت عشقآباد در صدد توسعه
تولید، صدور و توزیع نفت به‌صورت درازمدت است. یکی از اهداف عمده مقامات ترکمنستان
از سال‌ها قبل این بوده است که تا سال ۲۰۳۰، تولید نفت مناطق خشکی و دریایی را به
بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهند؛ موضوعی که تاهنوز تحقق
نیافته است و برخی از کارشناسان حوزه انرژی، به‌دلیل مشکلات موجود رسیدن به این
هدف را دشوار می‌دانند.
نظر به گزارش‌های رسمی، دولت عشق آباد در حال حاضر دارای دو پالایشگاه
بزرگ به نامهای «چاردزو» و «ترکمن باشی» است. آگاهان امور نفتی کل ظرفیت این دو
مرکز پالایش را ۲۳۷ هزار بشکه در روز دانسته اند؛ در حالی‌که نظر به
گزارش‌های آژانس مطالعاتی بین المللی IHS Global،این پالایشگاه ها با کمتر
از ۵۰ درصد ظرفیت خود فعالیت می کنند. بعضی آگاهان تاکید می‌کنند اگرچه این کشور
نتوانسته به‌صورت راهبردی از این پالایشگاه‌ها استفاده کنند، اما گزارش مرکز
مطالعات انرژی آمریکا، نشان می‌دهد که از برنامه‌های درازمدت دیگر ترکمنستان، ساخت
سه پالایشگاه و توسعه ظرفیت پالایشگاه های فعلی به 600 هزار بشکه در روز، تا سال
2030 است.
اگرچه حوزه دریای خزر، دارای حجم قابل توجهی از ذخایر نفت و گاز طبیعی
می باشد، اما از آن‌جایی‌که کشورهای این حوزه در مورد تقسیم خطوط مرزی خود در این
دریا که باعث تعیین سهم هر کشور از ذخایر غنی انرژی آن خواهد شد، مدت هاست که با
یکدیگر اختلاف نظر دارند؛ به‌نظر می رسد که تا قبل از رسیدن به توافق ذخایر آن
توسعه پیدا نخواهد کرد.
طبق بررسی های آماری بریتیش پترولیوم در مورد انرژی جهان، کل مصرف
انرژِی ترکمنستان در سال 2014 برابر با 1/242 کادریلیون واحد گرمایی انگلیسی بود
که 60% افزایش را طی دهه گذشته نشان می‌دهد. در این میان گاز طبیعی 80% و نفت 20%
کل مصرف این کشور را تشکیل داده اند.
نظر به گزارش‌های رسمی، میزان ذخایر نفت ثابت شده ترکمنستان در ژانویه
سال 2015 برابر با 600 میلیون بشکه بوده است.
به‌اساس اطلاعات نفتی جهان در سال 2013، این دولت در میان 97 کشور نفت‌خیز
دنیا، در رده‌‌های میانه قرار می‌گیرد. براساس این اطلاعات، ونزوئلا، کانادا، ایران،
عربستان سعودی و... در صدر جدول اند و ایتوپی و امثال آن در انجام جا دارند.
چالش دیگر بر سر راه توسعه نفت این سرزمین، عدم عبور لوله نفتی بین
المللی از خاک این سرزمین، به استثنای خط لوله مرزی که در شرق این کشور و از
قزاقستان و ازبکستان در حال اجرا است؛ مسیر که ترکمنستان با این خط لوله می تواند
نفت خام مورد نیاز برای تغذیه پالایشگاه چاردزو را از طریق نفت خام وارداتی
ازبکستان تامین کند. به‌نظر میآید که به دلیل همین موانع مواصلاتی ، فقط مقدار
کمی از نفت خام ترکمنستان از طریق دریای خزر به آذربایجان و یکی از بنادر روسیه
صادر می شود.
به‌هر روی، عواملی هم می‌توانند در راستای توسعه نفت این سرزمین نقش
بازی کنند. متخصصین حوزه نفتی، این عوامل را به تلاش، روابط و چان‌زنی‌های مقامات
این کشور در سطح بین‌الملل می‌دانند.
به باور منتقدان حوزه نفتی خاور میانه، شرکت های خارجی می توانند در
قراردادهای مشارکتی یا به‌صورت شراکت در تولید نفت عشق آباد فعالیت کنند. این
مشارکت با بزرگترین شرکت نفت این کشور، ترک نفت که دولتی می باشد یا با شرکت دیگر
دولتی به نام ترکمن گاز انجام می شود.
روی همین دلیل، نظریه‌پردازان عرصه نفت به این باور اند که توسعه
صنایع نفت و گاز ترکمنستان و جذب سرمایهگذاران خارجی، بازاریابی عرضه حامل‌های
انرژی به بازارهای بینالمللی، بهرهبرداری از منابع هیدرکوربور، بررسی فضای
سرمایهگذاری در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ترکمنستان از جمله عوامل بسیار مهم در
راستای تقویت و توسعه انرژی نفت در این سرزمین به‌حساب میآید.
ناگفته نباید گذاشت که بزرگترین شرکت های خارجی که در بخش هیدروکربن
ترکمنستان فعالیت دارند عبارتند از: چاینا نشنال پترولیوم کورپوریشن (چین)، دراگون
اویل (دوبی)، انی (ایتالیا)، و پتروناس (مالزی) می‌باشند؛ اما آگاهان به این باور
اند که هنوز برای توسعه این کشور فاصله‌ها است و نیاز به ظرفیت‌های بیشتری وجود
دارد.
موحد فرزان
