یکپارچگی نظام آماری باعث افزایش کیفیت آمار در کشور میشود
از آنجا که در چند سال اخیر، مدرن سازی نظام آماری کشور، یکی از مهمترین رویکردهای مرکز آمار ایران بوده است و با توجه به این که در بسیاری از سخنرانی ها و نشستهای خبری جنابعالی به اهمیت این موضوع پرداخته شده است، لطفا در مورد رویکرد های اصلی این نظام توضیحاتی را ارائه بفرمایید.
از آنجا که با پیشرفت تکنولوژی و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در کشورها دادههای اداری فراوانی توسط دستگاههای اجرایی گردآوری شده و اطلاعات ثبتی درحوزه‌های مختلف شامل اطلاعات افراد، خانوارها، مکان‌ها و سایر ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی در قالب پایگاههای داده اختصاص داده میشود. لذا به منظور دستیابی به شاخص‌ها و اطلاعات آماری مورد نیاز کاربران به ویژه نظام برنامهریزی کشور، بهره‌گیری از این دادههای ثبتیِ ارزشمند ضرورتی است که اهمیت اجرای سرشماری‌ها و طرح‌های آماری به روش ثبتی‌مبنا را روزافزون نموده است. از طرفی مدرن¬سازی نظام آماری کشورها از سال ٢٠١٠ ميلادي، در دستور كار سازمان‌ها و مراجع بين المللي آماري قرار گرفته است و اين مدرنسازي در چند واژه خلاصه مي شود: تامين نيازهاي آماري كاربران با آمارهاي باكيفيت و حرفهاي و اين يعني بهرهوري که محورهای اصلی آن عبارتند از :
1- تعامل و برقراري ارتباط و همكاري سازنده با نظام برنامه ريزي كشور به ويژه سازمان برنامه و بودجه كشور براي شناسايي نياز هاي آماري و رفع آنها
2- افزايش توان فني و كارشناسي كاركنان مركز آمار ايران، با جذب تخصصهاي مورد نياز مدرنسازي نظام آماري و متناسب با نقش مرجعيت مركز آمار ايران
3- ايجاد پايگاه ملي اطلاعات آماري ايران، به عنوان پنجره واحد آمار هاي رسمي كشور
4- توانمند‌سازي دستگاه‌هاي اجرايي تشكيل دهنده نظام آماري براي توليد آمار رسمي كشور در قالب تصميمات شوراي عالي آمار و مرجعيت مركز آمار ايران
5- استفاده موثر از ظرفيت‌هاي اركان نظام آماري كشور براي اعتلاي نظام آماري كشور و ارتقاي فرهنگ آماري
6- تهيه و اجراي نقشه راه رفع خلاهاي آماري كشور
7- برنامهريزي و اجراي فعاليت هاي هدفمند براي تقويت و تامين نياز هاي علمي و پژوهشي وآموزشي نظام آماري
8- پيش‌بيني شاخص هاي كلان اقتصادي- اجتماعي براي استفاده در نظام برنامهريزي كشور
9- پيگيري و اجراي ساير احكام برنامه ملي توسعه آمار كشور (١٤٠٠-١٣٩٦) (مصوب شوراي عالي آمار١٣٩٧)
مرکزآمار ایران برای مدرن سازی آماری چه اولویتهایی را دنبال میکند؟
مدرن سازي نظام آماري كشور علاوه بر افزايش بهرهوري و كاهش هزينه هاي توليد آمارهاي رسمي این اولويتها را دنبال میکند: تهيه فهرست آمارهاي رسمي كشور، طراحي و پياده سازي چارچوب كيفيت آمارهاي مركز آمار ايران و نظام آماری ، استقرار نظام جامع ثبتهاي آماري (ايران استارز) ، كاهش تدريجي آمارگيري سنتي و جایگزینی با روشهای مدرن، اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن مبتنی بر ثبت (ثبتی مبنا)، ایجاد هاب داده کشور، استقرار حاکمیت داده، تصويب قانون آماركشور و تامين و توسعه و استقرار زير ساخت هاي فناوري اطلاعات براي توليد آمار.
به نظر شما اولین گام برای محقق شدن مدرن سازی نظام آماری کشور چیست؟
شاید اولین و کلیدی ترین نکته اساسی در مدرن¬سازی نظام آماری، تغییر نگرشهاست. یعنی شاید در یک نظام سنتی آماری به شکل متمرکز و بدون نیاز به همه دستگاه ها بتوان آمارهای رسمی را تولید کرد اما در نظام آماری مدرن شرایط متفاوت است. در یک نظام آماری مدرن لازم است که همه ارکان نظام و همه دستگاههای اجرایی پای کار باشند. اقدامات خوبی نیز در این زمینه در دستگاههای اجرایی انجام شده که همه در راستای یک نظام آماری یکپارچه مدرن است. موضوعی که در دنیا مورد تاکید است، نظام ملی آماری متشکل از دستگاههای اجرایی میباشد.
آیا لازمه مدرن سازی وشکلگیری ایران استارز تهیه فهرست آمارهای رسمی است و براساس همین موضوع، اقداماتی برای هماهنگی با دستگاهها انجام شده است؟
در قالب کمیته آمار بخشی با اکثر دستگاههای اجرایی در خصوص تدوین مرحله اول فهرست آمارهای رسمی کشور تعامل و هماهنگی لازم به عمل آمد ونتایج آن در کمیسیون تخصصی شورایعالی آمار به تصویب رسید. با دستگاههای مختلف در زمینه اخذ ریزدادهها و هماهنگی اقدامات جلسات متعددی داشتیم که سازمان ثبت احوال کشور، شرکت پست،سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، سازمان امور مالیاتی، سازمان امور عشایری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت ریاست جمهوری در امور زنان از جمله این دستگاه ها بودهاند. درکل نقش دستگاه های اجرایی در مدرن سازی و ثبتی مبنا کردن نظام آماری کشور که لازمه آن تهیه فهرست آمارهای رسمی است، بسیار پر اهمیت است و با توجه به نیاز به تامین و توسعه کیفیت و گستره آمارها، بايد فهرست آمارهای رسمی را داشته باشیم تا تکلیف دستگاههای اجرایی از این فهرست مشخص شود چرا كه در وضعیت فعلی چنین فهرستی در کشور وجود ندارد.
در این میان نقش شورایعالی آمار برای هماهنگی بین مرکز آمار و دستگاه ها چیست؟
در نظام آماری کشور بالاترین مرجع تصمیم‌گیری شورای عالی آمار است و فهرست آمارهاي رسمي با کمک دستگاههای اجرایی در حال تهیه است تا به این شورا تقدیم و از سوی آن تصویب شود که در صورت تصویب، تقسیم کار ملی در حوزه آمارهای رسمی انجام خواهد شد. علاوه بر این برنامه ملی توسعه آمار کشور مصوب شورای ملی آمار است که آذر ماه سال گذشته به همه دستگاهها ابلاغ شده است و همه دستگاهها باید به صورت یکپارچه و هماهنگ پیش رفته و این سند بالادستی را مدنظر قرار دهند.
چقدر مدرن سازی نظام آماری ایران با نظامهای آماری دنیا سازگاری دارد و مطابق با استاندارد های بین المللی است؟
نظام ملی آماری باید با نظامهای منطقه ای و بین المللی سازگاری داشته و خاستگاه آمارهای رسمی باشد و در این خصوص مراجع و دستورالعملهای بینالمللی وجود دارد. همچنین گرایش های غالب در نظام آماری مدرن در دنیا شامل حفظ مرجعیت تمام عیار سازمان های ملی آمار در هدایت و راهبری آمارهای ملی، حذف موازیکاری،کاهش تدریجی آمارگیری های سنتی و اصلاح شیوه های آمارگیری های موجود و پرداختن به آمارگیری مبتنی بر ثبت است. در ضمن این نکته را باید خاطر نشان کنم که تمام نظام‌هاي ملي و منطقه اي آمار جزئي از اين نظام آمار بین المللي هستند و نظام آماري ايران نيز كه با ساختار مدرن امروزي داراي سابقه اي بيش از صد سال است، نه تنها بايد از اين نظام بين المللي دور نماند بلكه بايد در تعامل ، همكاري و ارتباط هر چه بيشتر با آن ، خود يكي از محور هاي اصلي تهيه و تدوين استاندارد ها و دستور العمل هاي فني بين المللي باشد و اين يكپارچگي و هماهنگي با نظام آماري بين المللي، به معني افزايش كيفيت آمارها است
با توجه به ثبتی شدن سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور چه اتفاقی خواهد افتاد؟
یکی از مهمترین برنامههای نظام آماری، سرشماری ثبتی مبناست که لازم است این کار توسعه‌ای را در کشور رقم بزنیم. امروزه با افزایش جمعیت کشورها و افزایش روز افزون تقاضاهای آماریِ کاربران و سیاستگذاران در خصوص اطلاعات آماری بیشتر و دقیق‌تر و در فواصل زمانی کمتر به ویژه در چارچوب نظامهای مدرن برنامهریزی از یک سو و از سوی دیگر سنگین بودن و مشکلات اجرای سرشماری‌ها به روش سنتی، همواره کشورها را بر آن داشته تا به سمت روشهای بهینه‌تر انجام سرشماری پیش بروند. بر اساس این رویکرد، جمع‌آوری مستقیم دادهها از جمعیت وجود ندارد و با استفاده از دادههای اداریِ نگهداری شده در ثبتهای مختلف نسبت به تولید اطلاعات آماری مورد نیاز اقدام میشود. با این رویکرد، هزینههای گردآوری و تولید دادههای آماری سرشماری‌ها کاهش یافته و با نیروی انسانی نسبتاً محدودی، یک سیستم جامع ثبتهای آماری با کیفیت و پایدار برای همیشه ایجاد میشود. در واقع می توان گفت، با وجود هزینههای اجرای سرشماری های عمومی نفوس و مسکن و همچنین سرعت پایین در انتشار نتایج آنها، سرشماری ثبتی مبنا در سال های آینده مطالبه حاکمیتی است و توسعه نظام آماری در کشور همگام با پارادایم های مسلط در دنیا به سمت حذف هزینه های سنگین آمارگیری های سنتی و تولید آمارهای بهنگام حرکت کرده است که بر اساس پیش نویس قانون آمار ،تکلیف و وظایف همه نقش آفرینان در نظام آماری جدید بر اساس فهرست آمارهای رسمی تفکیک و مشخص شده است، لذا برنامهريزي كردهايم تا از امسال و در یک دوره میان مدت پیش نیازهای لازم برای اجرایی شدن سرشماری نفوس ومسکن در سال 1405 به روش ثبتی فراهم شود.
براساس ماده 10 احکام دائمی برنامه توسعه کشور، مصوب 10/11/95 ، یکپارچه سازی، ساماندهی و رفع موازی کاری در نظام آماری کشور، از تکالیف مرکز آمار ایران است. با توجه به موضوع اهمیت و نقش یکپارچه سازی و عدم موازی کاری در نظام آماری را توضیح دهید؟
قبل از هر چیز باید تاکید کنم که موازي كاري امري كاملا متضاد با مدرن سازي و بر خلاف توصيه و گرايشهاي مسلط در مدرن سازي نظام آماري و نظام آماري با كيفيت است. آمار های با کیفیت لازمه حكمرانی، برنامهريزي و سياستگذاري كلان کشور است و حکم یک کالای عمومی را دارد که بر عكس كالاي خصوصي تخصيص پذيري و رقابتيپذيري در آن معني ندارد، بدين معني كه اگر رقابتي بودن در كالاي خصوصي موجب افزايش كيفيت ميشود، ولي در كالاي عمومي موجب اتلاف منابع و كاهش بهرهوري ميشود چرا كه در كالاي عمومي موضوع باور پذيري و اعتماد، اهميت دارد كه اتفاقاً يكي از شاخص‌هاي مهم كيفيت است. مركز آمار ايران نیز به عنوان يك نهاد ملي و حاكميتي با تهيه و تدوين برنامه ملي آمار كه تصويب و به عنوان يك تكليف قانوني به دستگاهها ابلاغ شده است، به موضوع كيفيت آمارهاي توليدي در ساير دستگاهها نيز پرداخته است و به كمك خود دستگاهها چارچوب كيفيت آمار هاي نظام آماري ايران نيز تهيه و روز هجدهم آبان 1398 ابلاغ شده است. علاوه بر این، بنا بر مصوبات برنامه ملي آمار كشور، در آينده دستگاه‌هاي اجرایی باید تلاش کنند تا کیفیت را برای آمارهای رسمی تولیدی خود اخذ نمایند.
