تاثیر ویروس کرونا بر نرخ بیکاری در بهار 99/خروج دو میلیون نفری از بازار کار ایران در فصل بهار
به گزارش نبض نفت به نقل از روابط عمومی مرکز
آمار ایران اشتغال و بیکاری از جمله موضوعات مهم واساسی اقتصاد هر کشوری است ، به
گونه ای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری ، به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی
جوامع تلقی می شود .
نرخ بیکاری یکی از شاخص هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از سال ١٣٧٦ اطلاعات بازار کار کشور از طریق طرح آمارگیری از ویژگی های اشتغال و بیکاری خانوار حاصل میشد که به منظور بهبود کیفیت وانطباق بیشتربا مفاهیم بین المللی به ویژه سازمان بین المللی کار (ILO) مورد بازنگری قرار گرفت و به صورت طرح فعلی و با عنوان "طرح آمارگیری نیروی کار " به اجرا درآمد و تاکنون در ماه میانی هر فصل اجرا شده است.
باتوجه به اهمیت نتایج طرح در توصیف و برآورد نیروی انسانی شاغل و بیکار و همچنین چارچوب علمی این طرح از نظر کارشناسان و برنامه‌ریزان اقتصادی کشور، با دکتر حسین زاده رئیس مرکز آمار ایران گفتگویی انجام شده و تغییرات بوجود آمده در نتایج این طرح در فصل بهار ٩٩ و تاثیر ویروس کرونا بر نرخ بیکاری بررسی شده است.
هدف از اجراي طرح آمارگيري نيروي كار چيست؟
"طرح آمارگیری نیروی‌کار" با هدف شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن اجرا می‌شود. این هدف از طریق «براورد شاخص‌های فصلی و سالانه نیروی کار در سطح کل کشور و استان‌ها»، «براورد تعداد سالانه نیروی کار در سطح کل کشور و استان‌ها»، «براورد تغییرات فصلی و سالانه‌ی شاخص‌های نیروی کار در سطح کل کشور و استان‌ها» و «براورد تغییرات سالانه‌ی شاخص‌های نیروی کار در سطح استان‌ها» تأمین می‌شود.
جامعه تحت پوشش طرح آمارگيري نيروي كار چه كساني هستند؟
جامعه تحت پوشش طرح آمارگیری نیروی کار مجموعه افرادی است که طبق تعریف، عضو خانوارهای معمولی ساکن یا گروهی در نقاط شهری یا روستایی کشور هستند. لذا، این طرح اعضای خانوارهای معمولی غیر ساکن و اعضای خانوارهای موسسهای را پوشش نمیدهد.
طرح آمارگيري نيروي كار با چه روشي نمونه‌گيري اجرا مي شود؟ و به چه تعداد خانوار نمونه مراجعه مي‌شود؟
در اين طرح، براي بهبود براورد تغييرات، از روش نمونه‌گيري چرخشي استفاده شده است. براي دست‌يابي به براوردهاي فصلي و با توجه به ماهيت اقلام و سؤال‌هاي پرسشنامه، آمارگيري در ماه مياني فصل در دو هفته‌ی مشخص انجام مي‌شود و برخي سؤال‌هاي پرسشنامه در مورد هفته‌ی قبل از آن دو هفته (هفته‌هاي مرجع) پرسيده مي‌شود. در طي يك دوره‌ي نمونه‌ي پايه[١] از هر خانوار نمونه، حداكثر چهار بار آمارگيري به عمل مي‌آيد.
در سال ١٣٩٩در هر فصل به ٦٠٦٤٨ خانوار معمولي ساكن و گروهي نمونه مراجعه مي‌شود، كه از اين تعداد ٣٧٣٩٢ خانوار در مناطق شهري و ٢٣٢٥٦ خانوار در مناطق روستايي ساكن هستند.
دوره مرجع و دوره اجراي طرح آمارگيري نيروي كار چه زماني است؟
زمان آماری برای تعیین وضع فعالیت، دومین و سومین هفته تقویمی (شنبه تا جمعه) ماه میانی هر فصل است که هفته مرجع آن ماه نامیده می‌شود. زمان آمارگيري در هر فصل، سومين هفته تقويمي ماه میانی و هفته بعد از آن، يعني هفته پس از هفته مرجع است. به این ترتیب که اگر در سومين هفته تقويمي ماه به خانوار مراجعه شود، پرسشنامه‌ها با در نظر گرفتن دومين هفته تقويمي به عنوان هفته مرجع تكميل مي‌شوند و در صورتي كه مراجعه به خانوار در چهارمين هفته ماه انجام گيرد، سومين هفته ماه، هفته مرجع در نظر گرفته مي‌شود.
شايان ذكر است، نتايج فصلي طرح آمارگيري حتي‌الامكان براي هر فصل، حدود ٢٠ روز بعد از اتمام آن فصل منتشر مي‌شود. البته استثنائاتي هم وجود دارد، اگر اتفاق غيرمترقبه‌اي دركشور رخ دهد كه ما مجبور شويم روش اجرا يا شرايط اجرا را تغيير دهيم، احتمال دارد تاريخ اعلام نتايج تغيير كند. مانند فصل بهار سال جاري كه به دليل شيوع بيماري كوويد ١٩ و رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي روش اجرا تغيير كرد و لذا تمامي فعاليت‌هاي تحت تاثير آن قرار گرفت.
نتايج طرح آمارگيري نيروي كار چه كاربردهايي دارد؟
شناخت وضعيت جاري شاخص‌هاي نيروي کار در کل کشور و استان‌ها به منظور تدوین برنامه‌های توسعه نقش بسزايي دارد.
ميزان سياست‌ها و برنامه‌هاي اشتغال كشور را ارزيابي مي‌كند.
میزان موفقیت سیاست‌های توسعه در سطح کل کشور و استان را ارزيابي مي‌كند.
شاخص‌های کیفی از وضعیت نیروی کار در کل کشور تهیه و ارايه مي‌دهد.
به توزيع مناسب استاني و منطقه‌اي اعتبارات اشتغال‌زايي كمك قابل توجهي مي‌كند.
از سوي ديگر در داخل کشور، به عنوان منبع رسمي آمارهاي بازار كار كشور از اهميت ويژ‌ه‌اي براي مركز آمار ايران و مراكز تصميم‌گيري كشور برخوردار است. همچنین، به عنوان منبعي براي محاسبه شاخص‌هاي كليدي بازار كار مورد استفاده قرار می گیرد.
و در سطح بین المللی، معيار تعيين جايگاه كشور در بين ساير كشورها از حيث شاخص‌هاي نيروي‌كار است.
اطلاعات طرح آمارگيري نيرو ي‌كار با چه روشي جمع آوري مي‌شود؟
در اين آمارگيري، اطلاعات از طريق مصاحبه حضوري(چهره به چهره) گرداوري مي‌شود. به اين ترتيب كه مأمور آمارگير براي تكميل پرسشنامه خانوار با مطلع‌ترين عضو خانوار و براي تكميل پرسشنامه فردي با هر يك از اعضاي ١٠ ساله و بيشتر خانوار مصاحبه مي‌كند. لازم به ذكر است چنانچه قبلا هم اشاره شد، در فصل بهار سال ١٣٩٩ به دليل رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي روش اجرا تغيير كرد و در بيشتر مناطق كشور مصاحبه تلفني جايگزين مصاحبه چهره به چهره شد.
چه پارامترهايي در طرح آمارگيري نيروي كار اندازه‌گيري مي شود؟
پارامترهاي اين طرح، شاخص‌هاي نيروي كار از جمله نرخ بيكاري، نرخ بيكاري جوانان، نرخ مشاركت اقتصادي، نسبت اشتغال، سهم جمعيت داراي اشتغال ناقص و سهم بخش‌هاي عمده فعاليت، تعداد افراد بيكار، تعداد افراد شاغل و تغييرات آن‌ها و بخش عمده‌اي از پارامترهاي مورد نياز شاخص‌هاي كليدي بازار كار (KILM)[٢] هستند.
در اين طرح چه سوالاتي مورد پرسش قرار مي‌گيرد؟
پرسش‌هاي اين طرح در قالب دو پرسشنامه خانواري و فردي مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
_ درپرسشنامه فردي ويژگي‌هاي فردي اعضاي خانوار پرسيده مي‌شود.
_ در پرسشنامه فردي وضعيت فعاليت افراد در سن كار مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد كه شامل وضع فعاليت درهفته گذشته، ويژگي‌هاي شغل و فعاليت افراد شاغل، جستجوي كار، تجربه كار قبلي و طبقات جمعيت غيرفعال مي‌باشد.
طبقه بندي‌هاي استاندارد استفاده شده در اين طرح بر چه اساسي است؟
طبقه بندي‌هاي استاندارد گروه‌هاي عمده شغلي، گروه‌هاي عمده فعاليت، وضع شغلي ، مدرك و رشته تحصيلي براساس آخرين نسخه سازمان بين‌المللي كار (ILO)[٣] مي‌باشد.
طراحي فني و مستندات اين طرح نيز منطبق بر آخرين توصيه‌هاي سازمان بين‌المللي كار است و براي مقايسه‌ی بين‌المللي شاخص‌هاي نيروي‌كار نيز امكان بهتري را فراهم مي‌كند.
محققان و كاربران چطور می توانند به نتایج این طرح دسترسی داشته باشند؟
نتايج اين طرح در قالب ٥ گزارش چكيده و ٥ نشريه تفصيلي فصلي و سالانه منتشر مي‌شود. نشريه تفصيلي فصلي شامل ٩ جدول است كه اطلاعات جمعيتي كل كشور و شاخص‌هاي بازار كار كل كشور و استاني ارايه مي‌شود. نشريه تفصيلي سالانه شامل ٤٧ جدول است كه اطلاعات جمعيتي و شاخص بازار كار در سطح ٣١ استان و كل كشور براي استفاده از طريق واحد اطلاع رساني مركز آمارايران در اختيار عموم علاقمندان، محققين، برنامه ريزان و پژوهشگران قرار مي‌گيرد.
داده هاي خام اين طرح نيز از سال ١٣٩٥ براي استفاده كاربران مختلف در درگاه ملي آمار به نشاني www.amar.org.ir قرار گرفته است.
شيوع كوويد ١٩ چه تاثيري بر آمارهاي نيروي كار فصل بهار كشور گذاشته است؟
بررسی نتایج حاکی از مشهود بودن اثر کووید ١٩ بر بازار کار کشور در فصل بهار نسبت به فصل مشابه سال قبل است. مطابق این نتایج، جمعیت غیر فعال کشور افزایش و جمعیت شاغل و بیکار کشور (جمعیت فعال) با کاهش ملموسی مواجه شده است.
بررسی نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعاليت) جمعيت ١٥ ساله و بيشتر در بهار ١٣٩٩ نشان می‌دهد كه ٤١,٠ درصد جمعیت در سن کار (١٥ ساله و بیش‌تر) از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. همچنين نتایج نشان می‌دهد كه نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کم‌تر بوده است. بررسي روند تغييرات نرخ مشاركت اقتصادي كل كشور نشان مي‌دهد كه اين شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار١٣٩٨)، ٣.٧ درصد كاهش داشته است. به عبارت ديگر در فصل بهار سال جاري نسبت به فصل مشابه سال قبل حدود ٢ ميليون نفر از بازار كار خارج شده‌اند كه بيش از ١ ميليون و ٢٠ هزار نفر آن را زنان و ٩٧٠ هزار نفر آنرا مردان تشكيل مي‌دهند.
آيا در بهار ١٣٩٩ نسبت به بهار ١٣٩٨ نسبت اشتغال تغييري كرده است؟ ميزان تغييرات آن چه مقدار بوده است؟
در بهار ١٣٩٩، بررسي نسبت اشتغال جمعيت ١٥ ساله و بيشتر بيانگر آن است كه ٣٦,٩ درصد از جمعيت در سن كار (١٥ ساله و بيشتر) شاغل بوده‌اند. اين شاخص در بين مردان بيشتر از زنان و در نقاط روستايي بیش‌تر از نقاط شهري بوده است. ارزيابي اين شاخص گوياي آنست كه در بهار ١٣٩٩ نسبت به بهار ١٣٩٨، نسبت اشتغال به ميزان ٢.٩ درصد كاهش يافته است و در واقع در بهار سال جاري نسبت به فصل بهار سال گذشته حدود ١ ميليون و ٥٠٠ هزار نفر از جمعيت شاغل كاسته شده است. چنانچه ميدانيد با شيوع بيماري كوويد ١٩ بسياري از كسب و كارها به حالت تعطيل يا نيمه تعطيل درآمدند و بعبارت ديگر در ماه‌هاي اخير بازار كار نه تنها در كشور ما بلكه در كل جهان متاثر از اين بحران بوده است كه به طرق مختلف اين اثرات نمود پيدا كرده‌اند، بررسي نتايج طرح آمارگيري نيروي كار نشان مي‌دهد اين بيماري بازار اشتغال ايران را به شدت تحت تاثير قرار داده است.
تغييرات ساعت كار شاغلان در بهار١٣٩٩ نسبت به بهار١٣٩٨چگونه بوده است؟ آيا روند افزايش داشته يا كاهشي بوده است؟
بررسي جمعيت شاغل به تفكيك ساعت كار در بهار ١٣٩٩ گوياي آنست كه حجم ساعت كار انجام شده در طول يك هفته مرجع توسط جمعيت شاغل نسبت به فصل مشابه سال ١٣٩٨ بيش از ١٩٥ ميليون نفر ساعت كاهش يافته است و از يك ميليارد و ١٢١ میلیون نفر-ساعت به ٩٢٦ میلیون نفر-ساعت در دوره مورد بررسي رسيده است. همچنين متوسط ساعات كار هفتگي نيز در اين فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل با كاهش محسوسي مواجه شده است و از ٤٥,٨ ساعت در هفته در بهار ١٣٩٨ به ٤٠.٤ ساعت در هفته براي هر نفر شاغل در بهار امسال رسيده است كه حاكي از كاهش محسوس ساعت كار انجام شده توسط جمعيت شاغل در فصل بهار ١٣٩٩ مي‌باشد و اين پديده در سال‌هاي اخير بي‌سابقه بوده است.
بطور كلي، ٥٦,١ درصد از جمعيت شاغل، ٤٤ ساعت و بيشتر و ٣٦.٧ درصد كمتر از ٤٤ ساعت در هفته مرجع كار كرده‌اند و ٧.٢ درصد نيز در هفته مرجع موقتاً در سركار خود حاضر نبوده‌اند.
اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي در بهار ١٣٩٩ نسبت به بهار ١٣٩٨ و سهم آ» چه تغييري كرده است؟
بررسي اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي نشان مي‌دهد كه بخش خدمات با ٤٩,٧ درصد بيشترين سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است كه بخش‌هاي صنعت با ٣١.٨ و كشاورزي با ١٨.٦ درصد در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. سهم شاغلان بخش کشاورزی در بهار ١٣٩٩ نسبت به فصل مشابه سال قبل ٠.٣ درصد کاهش و سهم شاغلان بخش صنعت ٠.٣ درصد و سهم شاغلان بخش خدمات ٠.١ درصد افزایش داشته است. با نگاهي به جمعيت شاغل مشاهده مي شود، جمعيت شاغل بخش كشاورزي بيش از ٣٦٥ هزار نفر يعني ٧.٨ درصد نسبت به بهار سال گذشته كاهش يافته است. همچنين بررسي جمعيت بخش‌هاي صنعت و خدمات نيز نشان مي‌دهد جمعيت بخش‌هاي مذكور در بهار ١٣٩٩ نسبت به بهار ١٣٩٨ به ترتيب به ميزان ٤٠٢ هزار نفر معادل ٥.٢ درصد و ٧٣٣ هزار نفر معادل ٦ درصد كاهش يافته‌اند.
اگر بخواهيم به صورت دقيق‌تر بگوييم، به طور كلي از ٢٠ گروه فعاليت‌هاي عمده اقتصادي، فقط ٥ گروه فعاليتي با افزايش جمعيت شاغل در بهار ١٣٩٩ نسبت به بهار١٣٩٨ مواجه شده‌اند و ساير گروه‌هاي فعاليتي كاهش شاغلان را در دوره مورد بررسي تجربه كرده‌اند. لازم به ذكر است كه بيشترين ميزان افزايش جمعيت شاغل مربوط به گروه سلامت انسان و مددكاري اجتماعي است كه اين نيز خود شاهدي بر تاثير بيماري كوويد ١٩ بر بازار كار كشور در دوره مذكور است. بيشترين كاهش نيز مربوط به رشته فعاليت‌هاي كشاورزي، صنعت–ساخت، عمده‌فروشي و خرده‌فروشي، حمل و نقل، آموزش و هتل و رستوران مي‌باشد.
براساس نتايج طرح آمارگيري نيروي كار ميزان نرخ بيكاري بهار ١٣٩٩ چه مقدار است و نسبت به بهار ١٣٩٨ چه تغييري كرده است؟
بررسی نرخ بیکاری جمعيت ١٥ ساله و بيشتر نشان می‌دهد كه ٩,٨ درصد از جمعیت فعال، بیکار بوده‌اند. بر همين اساس نيز نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیش‌تر بوده است. بررسي روند تغييرات نرخ بيكاري كل كشور نشان مي‌دهد كه اين شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٣٩٨)، ١.١ واحد درصد كاهش داشته است.
لازم به گفت است كه بررسي يك شاخص به تنهايي نماينده خوبي براي رصد بازار كار نمي‌باشد بلكه بايد مجموعه‌اي از شاخص‌ها را در كنار هم ديد تا بتوان سيماي درستي از بازار كار را به تصوير كشيد. از همين رو، با توجه به اينكه آمارهاي بازار كار كشور در بهار سال جاري نشان مي‌دهد بخش قابل توجهي از جمعيت از بازار كار خارج شده و به جمعيت غيرفعال افزوده شده است، به همين علت، كاهش نرخ بيكاري مثبت به نظر نمي‌رسد؛ چرا كه زماني اين پديده مي‌توانست مثبت باشد كه جمعيت شاغل (نسبت اشتغال) و نرخ مشاركت اقتصادي افزايش يافته باشد. اما در فصل بهار ١٣٩٩ نسبت به فصل مشابه سال قبل اين پديده رخ نداده است و چنانچه اشاره شد، بدليل بحران جهاني بيماري كوويد ١٩ جمعيت شاغل كشور كاهش محسوسي داشته است.
تغييرات نرخ بيكاري جوانان ٢٤-١٥ ساله در بهار ١٣٩٩ نسبت به فصل مشابه چگونه است؟
بررسي نرخ بیکاری جوانان ٢٤-١٥ ساله حاکی از آن است كه ٢٤,٥ درصد از جمعیت فعال اين گروه سني بیکار بوده‌اند. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیش‌تر بوده است. بررسي روند تغييـرات نرخ بيكاري جوانان ٢٤-١٥ ساله كل كشور نشان مي‌دهد كه اين شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ٢.٠ درصد کاهش يافته است.
در دوره مورد بررسي تغييرات جمعيت غيرفعال به چه نحو بوده است؟
جمعيت غيرفعال نشان مي‌دهد، چه تعداد از جمعيت در سن كار، خارج از بازار كار هستند. در بهار ١٣٩٩ بيش از ٣٦ ميليون و ٧٠٠ هزار نفر از جمعيت در سن كار، خارج از بازار كار بوده‌اند كه در مقايسه با فصل مشابه سال قبل به ميزان ٢ ميليون و ٧٦٠ هزار نفر به جمعيت غير فعال افزوده شده است. از اين ميزان در حدود ١ ميليون و ٣٠٠ هزار نفر مردان و بيش از ١ ميليون و ٤٦٠ هزار نفر از زنان در فصل بهار ١٣٩٩ نسبت به فصل مشابه سال قبل به جمعيت غيرفعال اضافه شده است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد بخش قابل توجهي از اين ميزان افزايش در جمعيت غيرفعال مربوط به افزايش جمعيت زنان خانه‌دار با رقم يك ميليون و ٧٢ هزار نفر بوده و ٥٠٩ هزار نفر نيز به جمعيت داراي درآمد بدون كار افزوده شده كه ٤٣٠ هزار نفر آن مربوط به مردان بوده است.
نكته حائز اهميت در بررسي آمارهاي جريان نيروي كار در بهار ١٣٩٩ اين است كه مهم‌ترين جابجايي و تغيير وضع فعاليت، از بيكار به غيرفعال و از شاغل به غيرفعال بوده است و در قياس با فصول قبلي، غيرفعالاني كه كماكان در اين فاصله در وضعيت غيرفعال مانده‌اند افزايش يافته است.
بررسي ماتريس جريان نيروي كار نيز حاكي از آن است كه در فصل بهار ١٣٩٩ نسبت به فصل مشابه سال قبل، وضع فعاليت ١٤,٨ درصد از افراد شاغل به غيرفعال تغيير يافته و ٣٧.٢ درصد از افراد بیکار جوياي كار نيز در همين مدت از بازار كار خارج شده‌اند. ٩٣.٦ درصد از افراد غيرفعال نيز طي اين مدت در همان وضعيت غيرفعال باقي مانده‌اند.
لازم به توضيح است اشتغال در بازار كار ايران تنوع زيادي دارد؛ از اشتغال پاره‌وقت، موقتي، كاركن فاميلي بدون مزد و غيررسمي و غيرمتشكل گرفته تا قراردادهاي كاري كوتاه‌مدت. بعضاً نيز درصدي از شاغلين كشور از ثبات و دوام كمتري برخوردار بوده‌اند. در نتيجه، در شرايطي نظير شيوع بيماري كرونا كه در همه كشورها بر اقتصاد و بازار كار تأثيرات قابل توجهي گذاشته، اين دسته از شاغلين، يا به جمعيت بيكار اضافه شده‌اند و يا در مواردي كه اشتغال افراد از اولويت كمتري در معيشت خانوار برخوردار بوده، به جمعيت غيرفعال افزوده شده‌اند.
