مدیریت تعارض منافع و بررسی چالش‌ها
یادداشت- رحمت اله محمدی کارشناس حقوقی و وکیل حوزه نفت، گاز و پتروشیمی
نبض نفت- برای مواجه خردمندانه و مبتنی بر دانش با موضوعات، ابتدا باید ابعاد مختلف پدیده واکاوی و شناسایی شده و بر اساس این شناخت، مفاهیم عمومی، علمی و اجتماعی پدیده مزبور تعریف گردد. اما در مبحث تعارض منافع دانش عمیق و دقیقی وجود نداشته و عمدتا متناسب با فرهنگ های جوامع و سازمان های گوناگون به طور پراکنده نسبت به موضوع اظهارنظر و تصمیم گیری هایی متنوع انجام می شود. با توجه به نقیصه پیش گفته عمدتا برخوردها با پدیده تعارض منافع بصورت پسینی و مبارزه با چالش ها و فسادهای ناشی از این پدیده است. سود و منفعت اعم از مالی یا معنوی یکی از ارکان موضوع تعارض منافع بوده که در حوزه های مختلفی چون امور مالی، حقوق، روان شناسی و جامعه شناسی دارای مصادیق و تعاریف متعددی است. تعارض منفعت در شرایطی ایجاد می شود که فرد ملزم می شود بین دو منفعت متعارض یا متضاد، تصمیم گیری و انتخاب کند. شرایط جامعه امروزی، به گونه ای در هم تنیده شده، که هر انتخابی برای فرد می تواند در تقابل، تزاحم یا تعارض با دیگر منافع خودش یا دیگران قرار بگیرد و این امر همواره افراد را در دو راهی تعارض منافع قرار می دهد.
جوانی که بر سر دو راهی ورود به بازار کار و ترک تحصیل از یک طرف و ادامه تحصیل و یافتن شغلی با شرایط متفاوت قرار می گیرد، در معرض تعارض منفعت قرار گرفته است. همچنین پزشکی که در مسیر رفتن به محل کار خویش با صحنه تصادفی مواجه می شود که مصدومین حادثه به کمک وی نیاز دارند، در معرض تعارض منفعت قرار گرفته است. اما فرد اجلای تعارض منفعت که دارای سلسله توالی متعدد فساد اداری، اجتماعی و اقتصادی و غیره بوده، وضعیتی است که کارمند دولت در آن قرار گرفته و باید بین هرگونه منفعتی، غیر از منفعت اداره متبوع و انجام وظایف سازمانی از یک طرف و منافع سازمان از طرف دیگر اتخاذ تصمیم کند. منافع متعارض حادث شده در چنین شرایطی با عناوین گوناگونی همچون، منافع به جا و نابجا یا منافع عالی و دانی تعریف شده اند.
در ادامه چند مثال از شرایط تعارض منفعت که دارای تالی فاسد بوده، بیان می گردد: همسر مدیر مهندسی کارفرما دارای کارخانه فروش تجهیزات اساسی پروژه بوده و در مناقصه تامین تجهیز شرکت می کند. تعارض بین طولانی کردن کار برای اضافه کاری و انجام سریع آن در وقت اداری. تعارض بین جلوگیری از شکار حیوانات توسط محیط بانان و پاداش کشف شکار به ایشان. ترجیح بلامرجح اختصاص بودجه به طرح های مستقر در دو شهرستان متفاوت در حالی که مدیر تصمیم گیر بودجه از اهالی شهرستانی است که بودجه به آن اختصاص یافته است. به جهت تنوع و گوناگونی مصادیق تعارض منافع در حوزه های مختلف اتخاذ تصمیم و قضاوت در خصوص آن نیز دارای گستردگی و اختلافات متعددی است. قانونگزار در قانونگزاری و جامعه نیز در ایجاد عرف و رویه و مقررات نانوشته در مبحث تعارض منفعت با سردرگمی و ابهامات گوناگونی مواجه است. با همه این تفاسیر و فارغ از هرگونه ابهام و پیچیدگی، حکومت ها و سازمان ها برای جلوگیری از تبدیل تعارض منفعت به فسادهای گوناگون و از بین رفتن اعتماد عمومی، نیازمند تعیین معیارهای تبیین تعارض منفعت و ترسیم خط مشی برای نحوه مواجه اشخاص با این پدیده هستند. لذا در کشورهای پیشرفته از جمله ایالات متحده آمریکا، انگلستان و کانادا قانونگزار مقررات دقیقی در این خصوص وضع کرده و به تبعیت از آن، شرکت ها و سازمان ها نیز دستورالعمل و فرم های مخصوصی جهت رصد فعالیت پرسنل خویش تهیه و تدوین کرده اند.
مرز باریک بین تحفه و هدیه که در مذاهب و فرهنگ های گوناگون عملی مقبول و پسندیده شناخته شده و آنرا عامل نزدیکی قلوب انسان ها به یکدیگر دانسته و رشوه که دقیقا در نقطه مقابل و در تضاد کامل با هدیه بوده و یکی از عوامل کلیدی توسعه فساد در حکومت ها و به تبع آن کاهش اعتماد عمومی در جامعه بوده، همواره یکی از مباحث چالشی در موضوع مورد بحث می باشد.
تعاریف هدیه و رشوه در جوامع گوناگون یا در سازمان های مختلف موجود در یک جامعه معمولا متفاوت است. لذا تدوین دستور العمل های متناسب با شرایط سازمان ها و آموزش مستمر پرسنل در حوزه تعارض منافع می تواند به رشد و توسعه و سلامت فرهنگ سازمانی کمک کرده و به پرسنل در مدیریت وضعیت تعارض منافع کمک کند. در پایان باید گفت به جهت تغییر مستمر شرایط فرهنگی و سازمانی در گذر زمان، تبیین ابعاد تعارض منافع و به روزرسانی مقررات و دستورالعمل ها و آگاهی بخشی به پرسنل، امری پویا و مستمر است.
