روش حذف رانت از سازوکار تسویه مالی نفت عرضه شده در بورس در نظام چند نرخی ارز

نبض نفت - 14 آبان ماه موعد بازگشت تحریم‌های نفتی توسط آمریکا است. با توجه به وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی، در صورت اثرگذاری تحریم‌های نفتی و کاهش فروش نفت کشور، امکان ایجاد شرایطی مشابه سال 90 وجود دارد. بنابراین ارائه و بررسی راهکارهای موجود جهت خنثی سازی تحریم‌های نفتی بسیار حائز اهمیت است. در این راستا، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم روز ملی صنعت و معدن (10 تیرماه) با اشاره به ضرورت مشارکت بخش خصوصی در صادرات نفت، روش «عرضه نفت در بورس» را به عنوان راهکار اصولی بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی معرفی کرد که با واکنش منفی برخی کارشناسان و رسانه‌ها مواجه شد.

یکی از چالش‌های عرضه نفت در بورس از دیدگاه این کارشناسان و رسانه‌ها، تعیین نرخ ارز برای تسویه‌ مالی معامله است زیرا تفاوت قیمت ارز آزاد و دولتی می تواند زمینه ایجاد رانت را برای سودجویان فراهم ‌کند و باعث تشدید نوسانات ارزی ‌شود. در این روش، شرکت‌های خصوصی هر بشکه نفت را با دلار دولتی 4200 تومانی از بورس خریداری می‌کنند و پس از فروش نفت در بازارهای جهانی، ارز حاصله را در بازار آزاد و با قیمت گزافی به فروش رسانده و سود کلانی به دست می‌آورند. در حال حاضر، عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا نیز به این معضل دچار شده است.

هم چنین نظام چند ارزی کشور، عرضه نفت در بورس مانع جذب شرکت‌های خارجی خواهد شد زیرا شرکت‌های داخلی هر بشکه نفت را با دلار 4200 تومانی میخرند و در بازار آزاد به نرخ 12000 تومان به فروش می‌رسانند. به همین دلیل و با توجه به فضای رقابتی بورس، احتمال معامله هر بشکه نفت به قیمت بالاتر از قیمت جهانی وجود دارد زیرا حتی اگر هر بشکه نفت توسط بخش خصوصی به قیمت 120 دلار هم خریداری شود، باز هم برای آن ها صرفه‌ی اقتصادی دارد. بنابراین در این فضا، شرکت‌های خارجی توانایی رقابت با بخش خصوصی را ندارند و عملا رینگ خارجی بورس راه‌اندازی نخواهد شد.

برای حل این چالش باید سازوکار تسویه‌ی ارزی و ریالی بورس به صورت جداگانه طراحی شود. در این راستا، دو بازار  قابل تعریف است. یک بازار که در آن قیمت گذاری و تسویه هر دو به ریال انجام می‌شود و بازار دیگر  بازاری که در آن قیمت‌گذاری و تسویه هر دو با یک ارز خارجی انجام می‌شود.

در بازاری که قیمت پایه به ریال تعیین می‌شود، برای هر بشکه نفت، قیمت دلاری ثابتی تعیین می‌شود. به عنوان مثال، قیمت هر بشکه نفت 75 دلار تعیین می شود و رقابت روی این قیمت شکل نمی گیرد و مقدار آن ثابت است. در این سازوکار، رقابت مشتریان داخلی بر مبنای قیمت دلار به ریال صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، ممکن است رقابت مشتریان داخلی منتهی به این وضعیت شود که هر بشکه نفت به قیمت ثابت 75 دلار و به ازای هر دلار 8000 تومان به فروش برسد که نشان می‌دهد رقابت مشتریان داخلی در بورس قیمت دلار را از 4200 تومان به 8000 تومان رسانده است. در نتیجه، قیمت هر بشکه نفت خام که به صورت ریالی تسویه می شود معادل قیمت هر بشکه نفت خام به دلار (75 دلار) ضرب در قیمت هر دلار بر حسب تومان ( مثلا 8000 تومان) است. اما در بازار دوم رقابت مشتریان بر مبنای قیمت دلاری هر بشکه نفت شکل می‌گیرد و تسویه نیز به صورت ارزی انجام خواهد شد.

به صورت خلاصه، با جداسازی سازوکار رینگ قیمت گذاری و تسویه ارزی و ریالی در بورس، ایرادات مطرح شده توسط برخی کارشناسان درباره احتمال ایجاد رانت در صورت عرضه نفت در بورس برطرف خواهد شد زیرا با رقابت ایجاد شده در رینگ داخلی، تفاوت قیمت ارز آزاد و قیمت ارز فروش نفت به حداقل ممکن می‌رسد. در نتیجه، دلالان تمایلی به فعالیت در بورس نخواهند داشت و صرفا زمینه ورود به بازار بورس برای افراد و شرکت‌هایی فراهم می‌شود که قصد فروش نفت در بازارهای جهانی را داشته باشند. همچنین با اجرای این سازوکار، زمینه‌ی مشارکت شرکت‌های خارجی در بورس نیز فراهم می‌شود چرا که شرایط نامتوازن و ناعادلانه رقابت برطرف می گردد.

منبع: خبرگزاری فارس

ما را در کانال تلگرامی نبض نفت دنبال کنید