نورد استریم 2؛ از تلاش روسیه برای تقویت پیوند با جمهوری‌های سابق تا دو نیمه شدن اروپا/ چرا انرژی در اتحادیه چالشی شد؟
نبض نفت-سیدعبدالله رضوی :درباره بحران سوخت در اروپا با بیان اینکه پس از بحران کووید 19 امنیت انرژی یک موضوع مهم در قلب سیاست انرژی اروپا و کلیدی برای یک جامعه مقاوم‌تر باقی خواهد ماند، اظهار داشت: با خروج از بحران کرونا، اتحادیه اروپا با رکود اقتصادی قابل توجهی روبرو است که پیش‌بینی مقیاس آن در این مرحله دشوار است. علیرغم این عدم قطعیت، رهبران اتحادیه اروپا بر اهمیت تلاش مبنی بر برطرف کردن مسائل آب و هوایی تا سال 2050 تاکید کرده‌اند و این باید بر تصمیمات سرمایه‌گذاری دولتی، خصوصی و برنامه‌های جدید سیاست‌گذاری که در ماه‌های آینده دنبال می‌شود، تأثیر بگذارد. این همچنین فرصتی برای بهبود بیشتر امنیت انرژی و انعطاف‌پذیری جامعه است. به عنوان مثال، بازسازی ساختمان‌ها دارای مزایای ترکیبی کاهش مصرف انرژی در نتیجه صرفه‌جویی در هزینه برای مصرف‌کنندگان و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و در عین حال ایجاد اشتغال و تحریک اقتصاد محلی خواهد بود. این روش، منعکس‌کننده خواسته‌های شهروندان اروپایی است.
واردات انرژی در حال کاهش است
وی با بیان اینکه واردات انرژی اتحادیه اروپا به پایین‌ترین نقطه از قبل از بحران مالی 2008 رسیده است، افزود: کاهش تولید سوخت فسیلی اتحادیه اروپا با کاهش تقاضای انرژی و افزایش سطح تولید انرژی از تجدیدپذیرهای داخلی بیشتر شده است. انتظار می‌رود واردات انرژی در سال 2020، حدود 10 درصد و در سال 2030، حدود 17 درصد نسبت به سطح 2012 کاهش یابد، تلاش‌های اتحادیه اروپا برای افزایش امنیت انرژی ارتباط تنگاتنگی با بسته برنامه‌ریزی شده برای سیاست آب و هوا و انرژی تا سال 2030 دارد. کمیسیون اروپا اهداف کاهش 40 درصدی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2030 و افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تامین انرژی را به 27 درصد پیشنهاد کرده است. این اهداف وابستگی به واردات را در مقایسه با سطوح 2012 تا 24 درصد کاهش می‌دهد. یک هدف انرژی تجدیدپذیر بالاتر و اهداف الزام‌آور برای کاهش تقاضای انرژی، نیاز به واردات انرژی را بیشتر می‌کند.
فسیلی‌ها رخت برمی‌بندند
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: میزان ناخالص انرژی (نفت‌خام و فراورده‌های نفتی)موجود در اتحادیه اروپا در سال 2019 در مقایسه با سال 2018 اندکی کاهش یافته است، در حالی که گاز طبیعی دومین منبع بزرگ انرژی باقی ماند. نفت مورد استفاده مجدداً پس از اندکی افزایش در بازه زمانی بین 2014 تا 2017 در حال کاهش بود، در حالی که نوسان خاصی در گاز طبیعی مشاهده می‌شود، با افزایش مجدد در سال 2019. سهم منابع انرژی تجدیدپذیر رشد پایدار را نشان می‌دهد، سوخت‌های فسیلی جامد در سال 2018 از سوخت‌های فسیلی جامد پیشی گرفته و در سال 2019 پیشرفت بیشتری داشته است. سوخت‌های فسیلی جامد در سال 2019 به میزان 19.7 درصد کاهش یافته و به کمترین میزان از سال 1990 رسیده است.
نورداستریم2، اروپا را تقسیم کرد
وی خاطرنشان کرد: اکنون دوگانگی کلاسیکی بین دفاع ارضی و مأموریت‌های مدیریت بحران در اتحادیه اروپا دیده می‌شود. رسیدن به استقلال انرژی می‌تواند برای اتحادیه به معنای رسیدن به استقلال راهبردی، به‌ویژه درمورد روسیه باشد. با وجود این، خط لوله نورداستریم2، اروپا را دوپاره کرده است و بدتر از همه، چالشی را در روابط فرانسه و آلمان به‌وجود آورده است. بنابراین، ضرورت دارد اروپا به‌شیوه‌ای راهبردی و از زاویه‌ای دیگر، به موضوعات مربوط به نورداستریم2 بنگرد. البته هنوز این پرسش مطرح است که آیا استقلال راهبردی اروپایی می‌تواند ابزار مناسبی برای پاسخگویی به چالش‌های اروپایی در عصر جدید روابط بین‌المللی باشد یا خیر؛ به‌سبب اینکه پیشرفت در این عرصه، به‌همان اندازه که منوط به اراده سیاسی در این مورد است، به انتخاب روند رسیدن به آن بستگی دارد. درواقع، اروپایی‌ها هنوز باید این مهم را تعیین کنند که آیا مفهوم استقلال راهبردی اروپایی از دید آنها منحصراً بر امنیت و دفاع متمرکز است یا بیشتر بر طرح سیاست خارجی جامع‌تری برای حفاظت از منافع اصلی‌شان دلالت دارد.
روابط گازی با روسیه به عاملی تفرقه‌برانگیز در اروپا تبدیل شد
رضوی گفت: پس از گسترش اروپا در سال 2004، روابط گازی با روسیه به عاملی تفرقه‌برانگیز در اتحادیه اروپا تبدیل شد. دولت‌های عضو اتحادیه اروپا در بخش‌های مرکزی و شرقی قاره احساس می‌کردند از بازارهای غربی متنوع‌تر و وابسته به گاز روسیه که طی ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین برای آنها بسیار تهدیدکننده به‌نظر می‌رسید، جدا مانده‌اند. اروپای شرقی و مرکزی، شرکت‌های گاز اروپای غربی را که آشکارا مشتری و شرکای گازپروم بودند، به‌عنوان خائن به یکپارچگی اروپا درنظر می‌گرفتند. این تنش‌ها با بحران گازی در ژانویه 2006، جنگ گرجستان در اوت 2008 و بحران گازی سال 2009 افزایش یافت.
قدرت بازیگران تغییر می‌کند
وی ادامه داد: این واقعیت وجود دارد که گسترش نورداستریم2 قدرت بازیگران را تغییر خواهد داد. با این تغییر، اوکراین در موضع به‌شدت آسیب‌پذیری قرار خواهد گرفت و بیشتر در معرض تهاجم روسیه خواهد بود و این مهم، امنیت اروپا را نیز تهدید خواهد کرد. این طرح، به‌صورت بالقوه می‌تواند سیاست انرژی استاندارد اتحادیه اروپا و رقابت بازار آزاد در بخش گاز طبیعی را از مسیر خود منحرف، و وابستگی به فقط یک منبع مهم برای دوره زمانی نامعین را مستحکم کند و درنهایت، طیف وسیعی از تصمیم‌های اروپایی را به روسیه وابسته سازد.
این کارشناس ارشد انرژی خاطرنشان کرد: برای آلمان، گاز طبیعی می‌تواند نقش فزاینده‌ای در نظام انرژی پس از خروج از سوخت زغال‌سنگ، که پارلمان آلمان در ژوئیه 2020 تصویب کرده است، ایفا کند. برلین در دفاع از سیاست خود، بر منافع خط لوله نورداستریم2 و برخی تاکتیک‌های روسیه از جمله اعطای دسترسی مستقیم به گاز و فراهم آمدن شرایط انعطاف‌پذیری بیشتر برای مذاکره مجدد درمورد توافقات «دریافت یا پرداخت» تأکید داشته است علاوه‌براین، اتحادیه اروپا می‌تواند گفتگوهایی سه‌جانبه با اوکراین و روسیه درمورد موضوعات انرژی، ازجمله قیمت و حجم داشته باشد. اتحادیه اروپا نیز همچنان از اصلاحات بخش انرژی اوکراین حمایت می‌کند. برلین تصمیم دارد تسلیم تحریم‌های آمریکایی علیه نورداستریم2 نشود و درعوض بکوشد هم‌قطاران خود را در اتحادیه متقاعد سازد.
تلاش برای شکستن باج‌خواهی سیاسی و انحصار گازی روسیه
وی بیان داشت: آمریکا به‌دنبال مهار توسعه گاز روسیه به اروپا و محدودسازی رقابت در بازارهای اروپایی است. ترامپ این نکته را روشن کرد که کشورهای اروپایی با افزایش واردات گاز طبیعی مایع آمریکایی خواهند توانست انحصار تأمین گاز روسی را بشکنند و «قاره را کمتر دربرابر باج‌خواهی سیاسی آسیب‌پذیر سازند» مخالفت‌ها با نورداستریم2 به ترامپ محدود نمی‌شود. اجماعی منسجم، دوحزبی، در هر دو مجلس قانون‌گذاری (سنا و خانه نمایندگان) و بین‌شعبه‌ای در سراسر حکومت آمریکا بر این باور است که «خط لوله پوتین» هرگز نباید احداث شود این کشور به شیوه‌های مختلف تلاش دارد اروپایی‌ها را متقاعد سازد نورداستریم2 طرحی فقط اقتصادی نیست.
رضوی فرسایش تحریم علیه روسیه؛ افزایش وابستگی اروپا فقط به یک تأمین‌کننده انحصاری (روسیه)؛ خطر نظارت روسیه بر مسیر انرژی؛ فرسایش یکپارچگی اتحادیه اروپا: به‌سبب اینکه این طرح می‌کوشد برخی کشورها را به برخی دیگر ترجیح دهد و موجب تقویت رویکرد «تفرقه بینداز و حکومت کنِ» روسیه خواهد شد؛ بستن پنجره فرصت‌ها به روی شرکت‌های غیرروسی برای صادرات گاز طبیعی مایع به اتحادیه اروپا؛ افزایش قیمت‌های گازی در اروپا؛ صدمه زدن به مشتریان و در تناقض بودن با اولویت‌های سیاسی آمریکا و اتحادیه اروپا؛ را از از جمله استدلال‌های امریکا در زمینه نورداستریم2 عنوان کرد.
اروپا میدان درگیری روسیه و آمریکا خواهد شد؟
وی یادآور شد: ایجاد تزلزل در راهبرد انرژی اتحادیه اروپا رویکرد آمریکا در برقراری ارتباط بین مباحث امنیتی و دفاعی با طرح نورداستریم2، برای جلب توجه دیگر کشورها و همگرایی آنها با سیاست‌خارجی مطلوب واشنگتن موفقیت‌آمیز بوده است. در بهترین سناریو، برای مثال پذیرش نورداستریم2، اروپا با خطر تبدیل شدن به میدانی برای درگیری بین روسیه و آمریکا مواجه خواهد شد دراین‌میان، آنچه کمبودش احساس می‌شود رهبری راهبردی و ابتکارعمل ازطرف فرانسه و آلمان در حمایت آشکار بیشتر از نورداستریم2 است. آنها باید ازنظر سیاسی متعهد به ایجاد یکپارچگی گاز اروپایی به‌کمک ادغام بازار و تقبل مسئولیت رهبری در وساطت بین روسیه و اوکراین شوند. اتخاذ چنین رویکردی نیازمند اراده‌ای ازطرف پاریس و برلین برای مخالفت با بروکسل، برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و به‌طور اساسی با واشنگتن است. البته مهم‌تر از آن، این است که فرانسه و آلمان به‌اندازه کافی تمایل برای انجام این مهم داشته باشند.
نورداستریم2 متوقف می‌شود؟
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، جوزف بورل عنوان کرده است «به‌شدت نگران استفاده روبهرشد تحریم‌ها یا تهدید به تحریم‌ها ازطرف آمریکا علیه شرکت‌ها و منافع اروپایی» است بروکسل در میانه نزاع گرفتار شده است. اگرچه در ابتدا به‌نظر می‌رسید کمیسیون اروپا موضوع را به کشورهایی سپرده است که در آنها ساخت‌وساز انجام خواهد شد، پس از شکایت‌های لفظی لهستان، از تمامی 28 عضو اتحادیه اروپا درخواست کرد توافقی متفق‌القول درمورد یک دوره مذاکراتی با روسیه به‌نتیجه برسانند. آلمان ناگزیر شده است با تصمیم اتحادیه اروپا همراهی و تأیید کند خط لوله ساحلی به‌سبب گذر از آب‌های ارضی اتحادیه اروپا و منطقه اقتصادی انحصاری آن، تحت قوانین رقابتی اتحادیه اروپاست. به‌نظر می‌رسد قوانین رقابتی تنها سازوکار اتحادیه اروپا برای ممانعت از توقف طرح نورداستریم2 است. دیگر ابزارهای توقف این طرح در دست آمریکاست که می‌توانند به‌شکل تحریم‌هایی بر تأمین مالی خط لوله روسی ظاهر شوند. واشنگتن احتمالاً درنهایت، این تصمیم را اتخاذ خواهد کرد؛ اما برای همه هم‌پیمانان بهتر است اروپا خود این موضوع را مدیریت کند؛ همان‌گونه که درمورد طرح خط لوله ساوث‌استریم این اتفاق رخ داد.
روسیه بدنبال تقویت پیوند با جمهوری‌های سابق خود
وی تاکید کرد: به‌نظر می‌رسد تأمین‌کنندگان گاز آسیای مرکزی بتوانند ابزاری برای تنوع‌بخشی به اروپا برای گریز از وابستگی به گاز طبیعی روسیه ارائه کنند. اگرچه روسیه نیز مایل به ساخت خط لوله‌هایی در آسیای میانه است تا طرح‌های غربیِ دور زدن روسیه را مهار کند و بتواند برای ازدست ندادن بازارش در اروپا گاز خود را قیمت‌گذاری کند. هدف دیگر روسیه از این تلاش‌ها، بازدارندگی قدرت تأمین نیاز گازی درحال افزایش چین است که احتمال می‌رود به کشورهای آسیای میانه رقمی بالاتر برای خرید گاز پیشنهاد دهد و گوی سبقت را از روسیه برباید. همچنین مسکو با این تلاش درصدد تقویت پیوند با جمهوری‌های سابقش است. روسیه مصمم به خرید گاز از آسیای میانه، حضور گازی در این منطقه و حفظ انحصار است، حتی اگر بهایی که باید به آسیای مرکزی بپردازد، در پاسخ مستقیم به رقابت ازسوی چین افزایش یابد.
امنیت فراآتلانتیکی امریکا در خطر است؟
رضوی خاطرنشان کرد: آمریکا درراستای حفظ منافع خود به هر وسیله ممکن می‌کوشد مانع ضربه زدن روسیه به امنیت فراآتلانتیکی شود و در این بین، استقلال راهبردی اروپایی و حتی منافع اروپایی، موضوعاتی ثانویه هستند که آنها را به‌کنار می‌گذارد. آلمان به‌عنوان بازیگر مهمی در سرنوشت اتحادیه اروپا باید بکوشد رضایت اروپایی را جلب کرده و اتحاد اروپایی را حفظ کند تا از استقلال راهبردی اروپایی دفاع کرده باشد و اروپا را از دستاویز شدن در نزاع آمریکایی و روسی برای منازعه قدرت حفظ کند.
منبع:ایلنا
